เฟิน มัดใจชายผ้าสีดา

โดย...สืบสิน ภาพ คลังภาพโพสต์ทูเดย์

เมื่อหลายสัปดาห์ก่อน ผมมีโอกาสไปเยี่ยมชมงานบ้านและสวนแล้วรู้สึกประทับใจกับโซนต้นไม้ สามารถเดินวนอยู่ได้เป็นวันๆ โดยไม่รู้สึกเบื่อ จุดที่ผมเลือกชมอยู่นานเป็นพิเศษคือร้านขายเฟินที่มีหลากหลายพันธุ์ให้เลือก

ใจจริงแล้วผมชอบเฟินทุกสายพันธุ์ และซื้อมาปลูกแล้วหลายสายพันธุ์ รอดบ้าง ไม่รอดบ้าง แต่ก็ยังไม่ย่อท้อที่จะซื้อมาปลูก และวันนี้ผมมาสะดุดตากับเฟินสายพันธุ์ชายผ้าสีดา ที่มีริ้วลาย แลฟอร์มของใบแต่ละต้นต่างจากเฟินทั่วไป เลยตัดสินใจซื้อมา 2 ต้น ขนาดที่ยังไม่ใหญ่นัก เป็นการลองผิดลองถูกอีกครั้งตามใจรัก และถึงวันนี้เจ้าเฟินชายผ้าสีดาของผมก็ยังงอกงามอยู่ ผมเชื่อว่าน่าจะรอดนะครับ

อันเฟินสกุลชายผ้าสีดา (Platycerium) ในบ้านเรา ภาคใต้เรียก “ชายผ้าสีดา” ภาคอีสานเรียก “กระเช้าสีดา” หรือ “สไบสีดา” และภาคเหนือเรียก “ห่อข้าวสีดา” หรือ “หัวเฒ่าย่าบา” ชื่อ “สีดา” นี้เป็นชื่อของนางเอกในวรรณคดีเรื่องรามเกียรติ์ ในขณะที่ทางต่างประเทศเขาไม่มีตัวละครแบบเรา จึงตั้งชื่อเปรียบกับเขาของกวาง ที่แตกเป็นแฉก หรือเปรียบเป็นมงกุฎของนางฟ้า ชื่อของสกุล Platycerium มาจากคำในภาษากรีกว่า platys+kera (platy แปลว่า broad เป็นแผ่น และ keras แปลว่า horn เขาของสัตว์)

 

เฟินชายผ้าสีดา เป็นเฟินที่มีเสน่ห์ มีลักษณะที่แตกต่างจากเฟินทั่วไป จัดอยู่ในจำพวกไม้อากาศ ในธรรมชาติพบเกาะอยู่ตามคาคบไม้ แต่ไม่ได้เป็นไม้กาฝาก เพียงขอเกาะอาศัย เพื่อรับแสงแดดและลม หรืออาจพบเกาะอยู่ตามโขดหิน หน้าผาหิน ก็มี พบอยู่ในป่าเขตร้อนและกึ่งร้อนทั่วโลก ด้วยเสน่ห์น่าหลงใหลของเฟินชายผ้าสีดา จึงเป็นที่นิยมนำมาปลูกประดับสถานที่ กำแพงบ้าน หรือกระถางแขวน กระเช้าแขวน หรือเกาะบนต้นไม้ใหญ่ในสวน ช่วยสร้างความรู้สึกที่สดชื่นให้กับเจ้าของบ้านไม่น้อยเลยทีเดียว

เฟินชายผ้าสีดาที่ค้นพบทั่วโลกมีทั้งหมด 18 ชนิด มี 5 ชนิดในออสเตรเลียและอินโดนีเซีย 3 ชนิดในแอฟริกา 4 ชนิดบนเกาะมาดากัสกา 6 ชนิดในเอเชีย และมี 1 ชนิดในอเมริกา สำหรับในป่าประเทศไทยมีพบได้อยู่ 4 ชนิดด้วยกัน

ชายผ้าสีดา 4 ชนิดที่พบได้ในป่าเมืองไทย ได้แก่ ชายผ้าสีดา สายม่าน มีถิ่นกำเนิดในไทย (ภาคตะวันออกและภาคใต้) มาเลเซีย สิงคโปร์ พันธุ์กระเช้าสีดา หรือหูช้าง มีถิ่นกำเนิดในไทย ลาว เวียดนาม ชายผ้าสีดา-เขากวางตั้ง มีถิ่นกำเนิดในภาคใต้ของไทย มาเลเซีย สิงคโปร์ สุมาตรา บอร์เนียว และพันธุ์ห่อข้าวสีดา ห่อข้าวย่าบา หัวเฒ่าย่าบา ชายผ้าสาวน้อย หรือปีกผีเสื้อ มีถิ่นกำเนิดในไทย จีนตอนใต้ เมียนมา ลาว ส่วนอีก 14 ชนิดเป็นสายพันธุ์ต่างประเทศ

 

เจ้าของร้านเล่าให้ฟังอย่างออกรสว่า เฟินชายผ้าสีดานั้นมีเสน่ห์มาก คนที่รักเฟินเขารู้จักกันดี โดยเฉพาะสายพันธุ์ชายผ้าสีดาสายม่าน ที่แปลว่า มงกุฎ เป็นชื่อที่เรียกตามลักษณะของใบกาบ ที่ชูตั้งขึ้นและเป็นหยักลึกที่ปลาย มองดูคล้ายมงกุฎ มีขนาดใหญ่ เป็นเฟินที่ในต่างประเทศยกย่องให้เป็นชายผ้าสีดาชนิดที่สวยงามที่สุดในโลก ถิ่นกำเนิดอยู่ในอาเซียน ในธรรมชาติมักพบเกาะอาศัยอยู่ตามลำต้นไม้ใหญ่ ในป่าโปร่ง ที่ระดับความสูงปานกลางจากระดับน้ำทะเล

ในบ้านเราพบมากทางภาคตะวันออกและภาคใต้ หนองคาย นครพนม อุบลราชธานี ปราจีนบุรี สระแก้ว ชลบุรี ระยอง จันทบุรี ตราด ภาคใต้ พบตามสวนยางและป่าดิบชื้นที่กระบี่ ตรัง พังงา ภูเก็ต นครศรีธรรมราช ยะลา และสตูล โน้น

ลักษณะทั่วไป ทั่วทั้งต้นสีเขียวอมเหลือง ลำต้นเป็นเหง้าเลื้อย ปลายยอดเหง้าปกคลุมด้วยเกล็ดเป็นแผ่นบาง สีน้ำตาล เจริญเติบโตออกใบใหม่ตลอดทั้งปี และโตเร็วมาก หากได้รับแสงและความชุ่มชื้นสม่ำเสมอ เหง้าสามารถแตกกิ่งตายอดใหม่ได้

ส่วนการปลูกเฟินชายผ้าสีดานั้น เจ้าของร้านแนะนำว่า เฟินชนิดนี้สามารถปรับตัวได้ดีกับสภาพแวดล้อมที่เปลี่ยนแปลงบ่อยๆ การนำมาปลูกเลี้ยงจึงไม่ยาก ปลูกเป็นไม้เกาะอาศัย ชอบแสงสว่างปานกลาง และความชุ่มชื้นสูง ไม่ชอบน้ำปริมาณมาก จึงไม่ควรเอาไว้ในที่ร่มจัด โดยเฉพาะช่วงหน้าฝน หากได้รับน้ำมากเกินไป จะทำให้เน่าได้ง่าย

สำหรับการขยายพันธุ์เขาใช้วิธีแยกหน่อต้นใหม่ หน่อใหม่ที่เกิดจากการแตกกิ่งสาขาของเหง้าจากต้นแม่ (ไม่ได้เกิดจากปลายราก) ซึ่งจะงอกออกมาโตในระนาบเดียวกับต้นแม่ คือ เกิดข้างซ้ายหรือขวาของต้นแม่ หรือขยายพันธุ์จากสปอร์ ซึ่งสปอร์ของชายผ้าสีดานี้ เมื่อแก่สปอร์จะหลุดร่วงออกไปทีเดียวอย่างรวดเร็ว หากต้องการเก็บสปอร์แก่เอามาเพาะขยายพันธุ์ ต้องคอยดูอยู่ตลอด บางครั้งเผลอลืมดูไป
สปอร์ปลิวหายไปหมด บางคนเอาถุงพลาสติกมาห่อถ้วยสปอร์และมัดหนังยางเอาไว้ก่อนสปอร์แก่ก็มี ค่อนข้างต้องเอาใจใส่เป็นพิเศษ

ผมขอแนะนำว่า ให้เลี้ยงที่ซื้อมาให้รอดก่อน แล้วใช้วิธีแยกหน่อต้นใหม่น่าจะง่ายกว่านะครับ