ไข้หวัดใหญ่ กับการป้องกันด้วยวัคซีน

โดย...รศ.นพ.ชิษณุ พันธุ์เจริญ คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

โรคไข้หวัดใหญ่เป็นปัญหาทางสาธารณสุขของประเทศ ในแต่ละปีมีผู้ป่วยไข้หวัดใหญ่จำนวนมาก คนที่เป็นกลุ่มเสี่ยงเป็นไข้หวัดใหญ่และมีอาการรุนแรง ได้แก่ เด็กเล็ก ผู้ป่วยสูงอายุ คนอ้วน หญิงตั้งครรภ์ และผู้ป่วยที่มีโรคประจำตัวบางอย่าง ซึ่งโรคอาจรุนแรงถึงขั้นทำให้ผู้ป่วยเสียชีวิตได้

โรคไข้หวัดใหญ่เกิดจากเชื้อไวรัสไข้หวัดใหญ่ซึ่งมีหลากหลายสายพันธุ์ พบบ่อยในช่วงฤดูฝนและฤดูหนาว เชื้อไข้หวัดใหญ่แพร่ระบาดได้ง่ายผ่านการไอจามรดกันและการสัมผัสเชื้อทางมือ

เด็กเล็กที่ป่วยเป็นไข้หวัดใหญ่จะมีไข้สูงซึ่งไม่ค่อยพบในไข้หวัดธรรมดาและอาจทำให้เด็กเกิดอาการชักได้ ส่วนผู้ป่วยเด็กโตและผู้ใหญ่จะมีไข้สูง มีอาการปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ และมักมีน้ำมูกและไอร่วมด้วย ภาวะแทรกซ้อนของโรคที่สำคัญซึ่งพบได้บ่อยในผู้ป่วยกลุ่มเสี่ยงคือ ภาวะปอดอักเสบ การติดเชื้อแบคทีเรียแทรกซ้อนทางปอด และภาวะสมองอักเสบ

การวินิจฉัยโรคไข้หวัดใหญ่อาศัยการตรวจหาเชื้อไวรัสไข้หวัดใหญ่จากน้ำในโพรงจมูกและเสมหะของผู้ป่วยการรักษาผู้ป่วยไข้หวัดใหญ่เป็นการรักษาตามอาการ ได้แก่ การลดไข้ด้วยการเช็ดตัวและการกินยาพาราเซตามอล ดื่มน้ำให้เพียงพอ กินยาลดน้ำมูกและยาแก้ไอขับเสมหะ ยาโอเซตามีเวียร์เป็นยาต้านไวรัสไข้หวัดใหญ่ที่นำมาใช้ในการรักษาผู้ป่วยที่เป็นกลุ่มเสี่ยงและผู้ป่วยที่มีภาวะแทรกซ้อน

การป้องกันการติดเชื้อไข้หวัดใหญ่ทำได้โดยหลีกเลี่ยงการเข้าไปในที่ชุมชน ใช้หน้ากากอนามัยและล้างมือบ่อยๆ เมื่อป่วยเป็นไข้หรือมีอาการหวัดหรือเมื่อต้องเข้าไปในที่ชุมชน วัคซีนไข้หวัดใหญ่นำมาใช้ในการป้องกันโรคโดยเฉพาะในคนกลุ่มเสี่ยง

การฉีดวัคซีนไข้หวัดใหญ่เป็นมาตรการที่สำคัญในการป้องกันโรคไข้หวัดใหญ่ วัคซีนไข้หวัดใหญ่ป้องกันโรคไข้หวัดใหญ่ได้ร้อยละ 50-90 ขึ้นกับว่าวัคซีนในช่วงปีนั้นๆ ได้บรรจุสายพันธุ์ของเชื้อที่มีการแพร่ระบาดหรือไม่

ในแง่ความปลอดภัย วัคซีนไข้หวัดใหญ่มีความปลอดภัยสูง พบอาการข้างเคียงหลังฉีดวัคซีนน้อย ส่วนใหญ่เป็นอาการเฉพาะที่และอาการไข้ต่ำๆ ซึ่งหายได้เองภายใน 1-2 วัน

คำแนะนำก็คือ ให้ฉีดวัคซีนไข้หวัดใหญ่เข้ากล้ามเนื้อปีละหนึ่งครั้งสำหรับเด็กอายุตั้งแต่ 6 เดือนขึ้นไปถึง 8 ปี และสำหรับผู้ใหญ่ ควรเน้นการฉีดวัคซีนในคนกลุ่มเสี่ยงซึ่งภาครัฐมีบริการวัคซีนไข้หวัดใหญ่ให้โดยไม่เสียค่าใช้จ่าย โดยในประเทศไทยมีการระบาดของไข้หวัดใหญ่มากในช่วงหน้าฝน จึงมีคำแนะนำว่าควรฉีดในช่วงก่อนเข้าหน้าฝน แต่จริงๆ แล้วสามารถฉีดได้ตลอดทั้งปี

ทำไมต้องฉีดวัคซีนทุกปี เนื่องจากในแต่ละปีเชื้อไวรัสไข้หวัดใหญ่ที่มีการระบาดจะเปลี่ยนแปลงเล็กน้อย ทำให้เกิดการติดเชื้อชนิดใหม่ในคนที่ภูมิคุ้มกันที่มีอยู่เดิม ไม่สามารถป้องกันโรคได้ นอกจากนี้ภูมิคุ้มกันของร่างกายที่มีต่อเชื้อไข้หวัดใหญ่มักจะลดลงในระยะเวลาไม่นาน

ดังนั้น จึงจำเป็นต้องมีการฉีดวัคซีนไข้หวัดใหญ่ทุกปี ซึ่งจะทำให้ร่างกายมีระดับภูมิคุ้มกันที่เหมาะสม และมีสายพันธุ์ของเชื้อไข้หวัดใหญ่ที่เหมาะสมในการรับมือกับเชื้อที่จะมีโอกาสระบาดในปีนั้น โดยในแต่ละปี ชนิดของเชื้อในวัคซีนจะมีการเปลี่ยนแปลงตามสายพันธุ์ที่มีโอกาสระบาดในปีนั้นๆ

สำหรับข้อบ่งชี้ในการฉีดวัคซีนไข้หวัดใหญ่ในผู้ใหญ่ ตามคำแนะนำของราชวิทยาลัยอายุรแพทย์แห่งประเทศไทย แนะนำให้ฉีดวัคซีนไข้หวัดใหญ่ในกลุ่มที่มีความเสี่ยงสูงที่อาจเกิดโรคแทรกซ้อน หรือมีอาการไข้หวัดใหญ่รุนแรง ได้แก่ บุคคลที่อายุ 65 ปี ขึ้นไป บุคคลที่เป็นโรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง (COPD) รวมทั้งโรคหอบหืด โรคระบบหัวใจ

ตลอดจนบุคคลที่ต้องเข้ารับการรักษาเป็นผู้ป่วยในโรงพยาบาลบ่อยๆ จากโรคเรื้อรังต่อไปนี้ ได้แก่ โรคเบาหวาน โรคไต โรคเลือด หรือมีภูมิคุ้มกันบกพร่อง

รวมทั้งผู้ที่ได้รับยากดภูมิคุ้มกัน หญิงตั้งครรภ์ที่มีอายุครรภ์ในช่วงไตรมาส 2 และ 3 (เพราะมีอัตราตายสูงเมื่อมีการติดเชื้อไข้หวัดใหญ่) กลุ่มที่สามารถแพร่โรคไข้หวัดใหญ่ไปสู่กลุ่มเสี่ยงสูง (บุคลากรทางการแพทย์และห้องปฏิบัติการ บุคคลที่พักอยู่ในบ้านเดียวกับประชากรที่มีความเสี่ยงสูง) และควรพิจารณาให้ประชาชนทั่วๆ ไปที่ประสงค์จะป้องกันโรคนี้ได้แม้จะไม่มีปัจจัยเสี่ยง