ปริศนาเหตุ ‘เดจาวู’ สู่คำตอบที่(เกือบ)อธิบายได้ทางวิทยาศาสตร์

          เคยไหม? กับความรู้สึกแสนพิศวงว่าเราเคยอยู่ในเหตุการณ์นั้นมาก่อน ทั้งที่เป็นเหตุการณ์ที่ไม่เคยเกิดขึ้นในช่วงชีวิตเราแม้แต่ครั้งเดียว ความรู้สึกคุ้นเคยกับสถานที่ที่เคยไปครั้งแรกเหมือนเคยเห็นที่ไหนมาก่อน รวมถึงบทสนทนากับคนที่เพิ่งเคยเจอกันเป็นครั้งแรก แต่ดันรู้สึกแสนคุ้นเคย คล้ายคลึงว่าเราสองเคยคุยกันมาก่อนเสียอย่างนั้น! เหตุการณ์แปลกๆเช่นนี้ถูกเรียกว่า ‘เดจาวู (déjà vu)’ หรือในภาษาฝรั่งเศสมีความหมายว่า ‘เคยเห็นมาแล้ว (already seen)’ ปรากฏการณ์นี้สร้างความมึนงงแก่บรรดานักปรัชญา นักประสาทวิทยา และนักวิทยาศาสตร์ มานานหลายร้อยปี

          นับตั้งแต่ปลายทศวรรษ 1800 ทฤษฎีต่างๆเกี่ยวกับสาเหตุของเดจาวูเริ่มมีปรากฏให้เห็นเรื่อยๆ คนส่วนใหญ่อาจคิดว่าเกิดจากความผิดปกติทางจิตหรือจัดอยู่ในอาการหนึ่งของผู้ที่มีปัญหาทางสมอง รวมถึงอาจเป็นความผิดปกติของความทรงจำ แต่สมมติฐานที่ว่ามายังไม่ใกล้เคียงกับคำตอบที่สามารถอธิบายได้ทางวิทยาศาสตร์ จนกระทั่งเมื่อไม่นานมานี้ ปริศนาเดจาวู เริ่มถูกอธิบายได้แล้ว!

จากปริศนาสู่คำตอบที่อธิบายได้ด้วยวิทยาศาสตร์

          ในปี 2003 นักวิทยาศาสตร์รายหนึ่งนามว่า ‘Alan Brown’ ได้ศึกษาวิจัยเกี่ยวกับปรากฎการณ์เดจาวูตลอดหลายทศวรรษที่ผ่านมา ข้อมูลต่างๆที่เขารวบรวมได้ส่วนใหญ่ล้วนมีความเกี่ยวข้องกับสิ่งลี้ลับเหนือธรรมชาติ เช่น เรื่องราวในอดีตชาติ หรือ พลังจิต แต่ถึงอย่างนั้นก็ยังมีงานวิจัยที่เผยว่าคนธรรมดาทั่วไปอย่างเราๆ ต่อให้ไม่ใช่ผู้วิเศษ หรือมีพลังเหนือมนุษย์ ราว 2 ใน 3 เคยประสบกับเหตุการณ์เดจาวูทั้งนั้น!

          ซึ่งจากบรรดาเอกสารต่างๆที่ Brown ได้รวบรวม เขาได้ค้นพบข้อมูลบางอย่างที่สามารถอธิบายปรากฎการณ์เดจาวูด้วยหลักวิทยาศาสตร์ได้ Brown ชี้ว่าสิ่งหนึ่งที่กระตุ้นทำให้คนเห็นเหตุการณ์เดจาวูคือสถานที่ เหตุการณ์ หรือบทสนทนาที่เชื่อมโยงกับปูมหลัง รวมถึงยังมีความเกี่ยวข้องกับการทำงานของสมองด้วย

          การค้นพบคำตอบของ Brown ถือว่าเป็นอะไรที่ใกล้เคียงกับวิทยาศาสตร์มากที่สุดเท่าที่เคยมีมา และทำให้นักวิทยาศาสตร์หลายคนสนใจที่จะทดลองเรื่องนี้ในแล็บจิตวิทยาเพื่อดูว่าผลลัพธ์จะเป็นเฉกเช่นที่ Brown ว่าไว้หรือไม่

สู่การทดลองในแล็บจิตวิทยา

          ศาสตราจารย์ในภาควิชาจิตวิทยา มหาวิทยาลัยแห่งรัฐโคโลราโด ‘Anne Cleary’ ได้เผยแพร่บทความผ่าน The Conversation เกี่ยวกับงานวิจัยเรื่องเดจาวูของเธอที่ต่อยอดมาจากสิ่งที่ Brown เคยศึกษาไว้ก่อนแล้ว เธอและทีมวิจัยเริ่มทำการทดลองเพื่อทดสอบสมมติฐานที่บ่งชี้ว่าเดจาวูสามารถเกิดขึ้นได้เมื่อบุคคลนั้นสัมผัสได้ถึงความคล้ายคลึงเชิงพื้นที่ระหว่างเหตุการณ์ในปัจจุบันกับความทรงจำในอดีตที่อาจถูกลืม ซึ่งนักจิตวิทยาเรียกสิ่งนี้ว่าสมมติฐานของเกสตัลต์ (Gestalt familiarity hypothesis)

          Anne กล่าวว่าเหตุการณ์ที่คนๆ หนึ่งรู้สึกคุ้นเคยกับสถานที่แห่งหนึ่งทั้งที่ไม่เคยไปที่นั่นมาก่อน เหตุผลที่ทำให้รู้สึกแบบนั้นอาจเกิดจาก Layout ของการตกแต่งสถานที่ เช่นการวางเฟอร์นิเจอร์ หรือการตกแต่งภายใน ที่มีความคล้ายคลึงกับประสบการณ์ในอดีตของบุคคลนั้น

          เธอและทีมวิจัยจึงได้ทดลองโดยการใช้เทคนิค VR หรือ virtual reality ฉายภาพเหตุการณ์และสถานที่ให้กับผู้เข้าร่วมวิจัย โดยบางฉากอาจจัดสถานที่ให้มี Layout คล้ายกับสิ่งที่ผู้ร่วมวิจัยเคยเห็น บางฉากอาจสร้างให้แตกต่างไปเลย

          ผลลัพธ์ที่ได้เป็นไปตามคาด ปรากฎการณ์เดจาวูมีแนวโน้มเกิดได้สูงเมื่อบุคคลหนึ่งพบกับสถานที่ที่มีความคล้ายคลึงกับสถานที่ที่เคยไปในอดีต แต่ความทรงจำนั้นแสนเลือนรางจนแทบจำไม่ได้ แม้คำตอบจากงานวิจัยนี้จะเป็นที่น่าพึงพอใจและสามารถอธิบายเป็นวิทยาศาสตร์มากที่สุด แต่ถึงอย่างนั้นทีมวิจัยยังตั้งข้อสังเกตเพิ่มเติมว่า ยังอาจมีปัจจัยอื่นซึ่งในขณะนี้ยังหาข้อพิสูจน์ไม่ได้ ปรากฎการณ์เดจาวูจำเป็นอย่างมากที่ต้องมีการวิจัยเพิ่มเติมเพื่อตรวจสอบปัจจัยร่วมอื่นๆที่เป็นไปได้

          อย่างไรก็ตาม ในปัจจุบันนักวิทยาศาสตร์ก็ได้พยายามค้นคว้าคำตอบของเหตุการณ์นี้อยู่เรื่อยๆ เราอาจต้องรอลุ้นกันต่อไปว่าในอนาคตจะมีคำตอบว้าวๆแบบไหนมาคลายข้อสงสัยสุดพิศวงให้เราได้อีกบ้าง

ข้อมูลอ้างอิง:

• https://www.sciencealert.com/the-mysterious-phenomenon-of-dj-vu-is-finally-closer-to-being-explained