ราชสกุลในพระบรมราชจักรีวงศ์ (45)

โดย...วิมลพรรณ ปีตธวัชชัย

เมื่อสมเด็จพระนางเจ้าโสมนัสวัฒนาวดีสวรรคตในปี 2395 พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวก็สถาปนาพระองค์เจ้ารำเพยภมราภิรมย์ขึ้นเป็นพระอัครมเหสี ดำรงพระอิสริยยศเป็น พระนางเธอ พระองค์เจ้ารำเพยภมราภิรมย์

พระนางเธอ พระองค์เจ้ารำเพยภมราภิรมย์ มีพระนามเดิมว่า หม่อมเจ้ารำเพยประสูติเมื่อวันที่ 17 ก.ค. 2377 เป็นพระธิดาองค์รองในสมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ พระองค์เจ้าศิริวงศ์ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์ ต้นราชสกุลศิริวงศ์ พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวกับเจ้าจอมมารดาทรัพย์ ส่วนพระมารดาคือ หม่อมน้อย สตรีชาวบางเขนที่มีเชื้อสายอำมาตย์รามัญกับไทย เป็นธิดาคนหนึ่งของนายบุศย์ ชาวบางเขน ซึ่งไม่ปรากฏวงศ์ตระกูล กับคุณแจ่ม หลานสาวของอำมาตย์มอญ คือ พระยารัตนจักร (หงส์ทอง สุรคุปต์) (สมิงสอดเบา หัวเมืองหน้าครัวมอญ) คุณม่วง มารดาของคุณแจ่ม เป็นน้องสาวต่างมารดาของเจ้าจอมมารดาป้อม ในรัชกาลที่ 1 เจ้าจอมเพ็ง ในรัชกาลที่ 2 และเจ้าจอมมารดาเอม ในรัชกาลที่ 2 แต่บางแหล่งข้อมูลก็ว่าคุณแจ่มเป็นธิดาของพระยารัตนจักร

เมื่อพระองค์ทรงพระเยาว์ ได้เข้ามาอยู่กับสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าละม่อม กรมพระยาสุดารัตนราชประยูร พระปิตุจฉา เพื่อเข้ามาฝึกหัดการถวายงานพัด และพระองค์ก็สามารถพัดได้ถูกพระทัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ถึงกับโปรดเกล้าฯ พระราชทานนามแก่หม่อมเจ้าหญิงนี้ว่า รำเพย อันมีความหมายว่า “ลมเย็นที่พัดค่อยๆ อ่อนๆ” มีเรื่องเล่ากันว่าพระภิกษุพระศรีสุทธิวงศ์ได้ไปยังประเทศศรีลังกา และขากลับได้นำเอาต้นไม้ชนิดหนึ่งเข้าถวายแก่พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว พระองค์โปรดไม้นั้นมาก จึงได้พระราชทานชื่อไม้นั้นว่า รำเพย ตามพระนามของพระราชนัดดา

หม่อมเจ้ารำเพย ศิริวงศ์ เริ่มรับราชการในตำแหน่งพระมเหสีของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ตั้งแต่พระชนมายุได้ 18 พรรษา ทรงได้รับการสถาปนาเลื่อนพระยศเป็น พระองค์เจ้า พระราชทานพระนามว่า รำเพยภมราภิรมย์ อันมีความหมายว่า “บุปผชาติที่เป็นที่ยินดีและเป็นที่พักพิงของมวลหมู่ภมร”

พระนางเธอ พระองค์เจ้ารำเพยภมราภิรมย์ ทรงดำรงพระอิสริยยศเป็นพระนางเธอ พระอัครมเหสี อยู่เพียง 9 ปี ก็เสด็จสวรรคตในวันที่ 9 ก.ย. 2404 ขณะมีพระชนมายุเพียง 28 พรรษา พระองค์มีพระราชโอรส-ธิดา 4 พระองค์ คือ

1.เจ้าฟ้าชายจุฬาลงกรณ์ (พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว) ประสูติเมื่อวันที่  20 ก.ย. 2396 

2.เจ้าฟ้าหญิงจันทรมณฑล โสภณภควดี (กรมหลวงวิสุทธิกระษัตริย์) ประสูติเมื่อวันที่ 24 เม.ย. 2398

3.เจ้าฟ้าชายจาตุรนต์รัศมี (กรมพระจักรพรรดิพงศ์) ประสูติเมื่อวันที่ 13 ม.ค. 2399

4.เจ้าฟ้าชายภาณุรังษีสว่างวงศ์ (กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช) ประสูติเมื่อวันที่ 11 ม.ค. 2402

นับตั้งแต่พระราชโอรสองค์เล็กประสูติ พระองค์ก็ประชวรมาก แต่ก็ตรัสว่า “ไม่เป็นอะไรมากหรอก” แม้จะทรงกาสะ (ไอ) มากก็ตาม พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวมีพระราชหัตถเลขาเกี่ยวกับพระอาการประชวรของพระองค์ไว้ดังนี้

“...แต่แม่รำเพย ตั้งแต่คลอดบุตรชายภาณุรังษีสว่างวงศ์มาแล้ว ป่วยให้ไอและซูบผอมมากไป กลัวจะตั้งวัณโรคภายใน”

อีกฉบับหนึ่ง ทรงบรรยายถึงการสิ้นพระชนม์ไว้อย่างละเอียดดังนี้

“..เวลาเช้าแม่รำเพยไออาเจียนเป็นโลหิตออกมามาก ออกทางจมูก ออกทางปาก ได้ตัวสัตว์ออกมากับทั้งโลหิตตัวหนึ่ง มีอาการคล้ายสัตว์ตัวหนอนเล็ก หางเป็นสามแฉก แต่หมอยังแก้ไขก็ค่อยคลายมา โลหิตออกบ้างเล็กน้อย จางไปแล้ว”