ราชสกุลในพระบรมราชจักรีวงศ์ (19)
สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้ทรงทราบก็ทรงพระโสมนัส ก็ดำรัสให้ข้าหลวงขึ้นไปเชิญเสด็จกรมพระราชวังหลัง และกรมหลวงนรินทร์รณเรศ
โดย...วิมลพรรณ ปีตธวัชชัย
“สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้ทรงทราบก็ทรงพระโสมนัส ก็ดำรัสให้ข้าหลวงขึ้นไปเชิญเสด็จกรมพระราชวังหลัง และกรมหลวงนรินทร์รณเรศ ลงมาเฝ้ายังค่ายหลวงแล้วดำรัสใช้ข้าหลวงไปพากองทัพกรมหลวงเทพหริรักษ์กลับมายังเมืองนครสวรรค์ แล้วก็เสด็จพระราชดำเนินกลับยังพระนครพร้อมกัน”
ในการยุทธการครั้งใหญ่นี้ ฝ่ายไทยได้มีชัยชนะแก่ข้าศึกทุกด้านไป ด้วยทางฝ่ายใต้นั้นเล่า กรมพระราชวังบวรมหาสุรสีหนาท ซึ่งเสด็จยกทัพหลวงไปตั้งประจัญบานกับพม่าข้าศึกทางเมืองกาญจนบุรี ซึ่งเรียกกันต่อมาว่า สงครามลาดหญ้า และเป็นครั้งที่สำคัญยิ่ง เรียกว่า ขั้นแตกหักนั้น ก็ทรงทำการพิชิตและปราบปรามข้าศึกลงได้อย่างราบคาบ แล้วจึงเสด็จยาตราทัพไปขับไล่ข้าศึกทางหัวเมืองชายทะเลฝ่ายใต้ทั้งปวง ก็ทรงมีชัยชนะขับไล่อริราชศัตรูออกไปจากพระราชอาณาเขตหมดสิ้นทุกด้านอีก
พระราชพงศาวดารกล่าวว่า
“พระบาทสมเด็จบรมบพิตรพระพุทธเจ้าหลวงได้ทรงทราบ ก็ทรงพระโสมนัสนักดำรัสสรรเสริญพระกฤษดาเดชานุภาพสมเด็จพระอนุชาธิราช แล้วโปรดให้มีตราตอบออกไปแจ้งข้าราชการซึ่งเสด็จพระราชดำเนินทัพหลวงขึ้นไปปราบอริราชไพรีหัวเมืองฝ่ายเหนือปราชัยไปสิ้นเสียแล้ว ให้อัญเชิญสมเด็จพระอนุชาธิราช ให้ยาตราพยุหทัพหลวงกลับคืนยังพระนคร”
ครั้นต่อมาได้มีการพระราชสงครามอีก โดยที่ฝ่ายไทยเรามีกำหนดจะไปตีเมืองทวายของพม่าในพระราชพงศาวดารกล่าวถึงเรื่องการศึกครั้งนี้ และได้มีพระนามสมเด็จเจ้าฟ้ากรมหลวงเทพหริรักษ์ทรงเกี่ยวข้องอยู่ด้วย ดังนี้
“ฝ่ายข้างกรุงเทพมหานครในปลายปีมะแมนพศกนั้น สมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงทรงพระราชดำริจะเสด็จพระราชดำเนินทัพหลวงไปตีเมืองทวาย จึงดำรัสให้เกณฑ์กองทัพไว้พร้อมสรรพ
ครั้นถึง ณ วันเสาร์ขึ้นห้าค่ำ เดือนยี่ เพลาสามโมงเช้าสี่บาท ได้มหาพิชัยมงคลมหุดิฤกษ์ จึงพระบาทสมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงก็เสด็จยกพยุหยาตรานาวาทัพหลวง จากกรุงเทพมหานครโดยทางชลมารค แลพลโยธาหาญในขบวนทัพหลวงคราวนั้นสองหมื่นเศษ พร้อมด้วยเรือพระราชวงศานุวงศ์ แลเรือท้าวพระยาข้าทูลละอองธุลีพระบาททั้งหลาย โดยเสด็จพระราชดำเนินเป็นอันมาก ดำรัสให้เจ้าพระยารัตนาพิพิธ เจ้าพระยามหาเสนา เจ้าพระยายมราชเป็นกองหน้า เจ้าพระยาพระคลังเป็นเกียกกาย สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงอิศรสุนทรเป็นยกกระบัตร สมเด็จพระเจ้าหลานเธอ กรมหลวงเทพหริรักษ์ เป็นทัพหลัง”
ครั้นกาลต่อมา พม่าได้ยกทัพมาทางฝ่ายเหนือเพื่อจะตีเมืองนครเชียงใหม่ จึงได้มีการศึกอุบัติขึ้นอีก ซึ่งในตอนนี้พระราชพงศาวดารกล่าวเอาไว้ ความว่า
“ทรงพระราชดำริราชการพร้อมกันว่า ควรจะเกณฑ์กองทัพไปรักษาเมืองเชียงใหม่ไว้จึงดำรัสสั่งให้ สมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงเทพหริรักษ์ เจ้าพระยายมราช คุมคนเมืองเหนือ 8 หัวเมืองทัพหนึ่ง เจ้าอนุคุมพลลาวเวียงจันทน์ทัพหนึ่ง รวมกัน 2 ทัพ สมเด็จพระอนุชาธิราช กรมพระราชวังบวรสถานมงคลก็จะเสด็จยกทัพขึ้นไปด้วย”
ในจดหมายเหตุพระราชพงศาวดาร ตามความที่ได้ยกมากล่าวแสดงพฤติกรรมต่างๆ นี้ ย่อมเป็นเครื่องยืนยันชี้ชัดให้เห็นว่า สมเด็จเจ้าฟ้ากรมหลวงเทพหริรักษ์ทรงเป็นวีรบุรุษพระองค์หนึ่งซึ่งออกสู่สมรภูมิรณรงค์ด้วยอริราชศัตรูหมู่ดัสกร ด้วยความกล้าหาญชาญชัย ไม่ทรงย่อท้อ จนได้ปรากฏพระนามจารึกลงในหนังสือ พระราชพงศาวดารเป็นหลายครั้งหลายคราว จึงนับได้ว่าพระองค์ได้มีส่วนช่วยกอบกู้อิสรภาพ ศักดิ์ศรีของประเทศชาติในสมัยยุคต้นกรุงรัตนโกสินทร์ ภายใต้ร่มมหาเศวตฉัตรแห่งพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก ฝากพระนามไว้เป็นเยี่ยงอย่างอนุชนสืบมา
สมเด็จเจ้าฟ้ากรมหลวงเทพหริรักษ์ ประสูติตั้งแต่ครั้งกรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานีเมื่อปี 2302 และสิ้นพระชนม์ในรัชกาลที่ 1 ณ วันจันทร์ เดือน 4 ขึ้น 14 ค่ำ ปี 2348 พระชันษา 48 ปี พระองค์ได้ทรงปฏิสังขรณ์วัด ซึ่งเดิมชื่อ วัดเลียบ อยู่ริมถนนพาหุรัดและถนนจักรเพชร จ.พระนคร เป็นวัดโบราณ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกได้ทรงช่วย แล้วพระราชทานนามใหม่ว่า วัดราชบูรณะ ต่อมาในรัชกาลที่ 2 โปรดให้ถอนสีมาเก่าแล้วทรงสร้างพระอุโบสถและพระวิหารใหม่ ครั้นถึงรัชกาลที่ 3 ทรงสร้างพระปรางค์องค์ใหญ่ ในรัชกาลที่ 4 ได้ทรงปฏิสังขรณ์อีกบ้าง และถึงรัชกาลที่ 5 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พร้อมด้วยสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ก็ได้ทรงปฏิสังขรณ์อีก
สมเด็จพระสัมพันธวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงเทพหริรักษ์ ทรงเป็นพระเชษฐาของสมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี ในรัชกาลที่ 2 และสมเด็จพระบรมราชชนนี ในรัชกาลที่ 4 และสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงเป็นต้นราชสกุล เทพหัสดิน ณ อยุธยา