ราชสกุลในพระบรมราชจักรีวงศ์ (14)
สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินีในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย มีพระนามเดิมว่า เจ้าฟ้าบุญรอด
โดย...วิมลพรรณ ปีตธวัชชัย
สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินีในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย มีพระนามเดิมว่า เจ้าฟ้าบุญรอด ทรงเป็นสมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้าบุญรอด มาตั้งแต่ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก รัชกาลที่ 1 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ทรงพระราชสมภพเมื่อวันอาทิตย์ เดือน 11 แรม 12 ค่ำ ปีกุน พ.ศ. 2310 เป็นพระธิดาในกรมสมเด็จพระศรีสุดารักษ์ สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอพระองค์น้อยของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก กับพระชนกเงิน ได้เป็นพระอัครชายาในสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงอิศรสุนทร กรมพระราชวังสถานมงคล ซึ่งต่อมาได้เสด็จขึ้นเถลิงถวัลยราชสมบัติเป็นพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ 2 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ สมเด็จเจ้าฟ้าบุญรอดจึงเสด็จขึ้นสู่ตำหนักพระอัครมเหสี ซึ่งคนทั้งหลายเรียกว่า สมเด็จพระพันวัสสา
เรื่องราวความรักของสมเด็จเจ้าฟ้าทั้งสองพระองค์คือ สมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมหลวงอิศรสุนทร และเจ้าฟ้าบุญรอดนั้น เป็นเรื่องเล่าขานสืบต่อกันมาอย่างพิสดาร เรียกได้ว่าเป็นความรักที่มีทั้งความหวานชื่นและขมขื่นระคนกันไป ด้วยการต้องพระทัยซึ่งกันและกันของสองพระองค์มิได้เกิดขึ้นจากการรับรู้เห็นชอบของผู้ใหญ่ทั้งสองฝ่าย เมื่อความผูกพันไปไกลเกินจะหยุดยั้ง สมเด็จกรมพระราชวังบวรมหาสุรสิงหนาท จึงทรงเป็นผู้ใหญ่ไปขอพระราชทานอภัยโทษต่อพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก และทูลขอต่อสมเด็จเจ้าฟ้ากรมหลวงเทพหริรักษ์ พระเชษฐาในสมเด็จเจ้าฟ้าบุญรอด ให้ทรงยอมรับที่จะให้สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงอิศรสุนทรทรงรับสมเด็จเจ้าฟ้าบุญรอดไปประทับ ณ พระราชวังเดิมในฐานะพระอัครชายา ด้วยในเวลานั้นสมเด็จเจ้าฟ้าบุญรอดทรงเจริญพระครรภ์แล้ว
เมื่อสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงอิศรสุนทรไปทูลขอสมเด็จเจ้าฟ้าบุญรอดนั้น แม้จะมีความเกรงพระทัยกรมพระราชวังบวรมหาสุรสิงหนาทผู้เป็นพระญาติผู้ใหญ่อยู่มาก แต่สมเด็จเจ้าฟ้ากรมหลวงเทพหริรักษ์ก็มีรับสั่งกับสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงอิศรสุนทร (พระนามเดิมว่า ฉิม) ว่า ลูกเมียของพ่อฉิมก็มีอยู่มาก เกรงว่าพาลไปจะเกิดวิวาทกันก็จะต้องร้องไห้ข้ามกลับมาหาพี่ จะได้รับความอัปยศอดสูแก่คนทั้งหลาย สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าอิศรสุนทร จึงทูลปฏิญาณต่อสมเด็จเจ้าฟ้ากรมหลวงเทพหริรักษ์ ว่าจะมิให้บุตรและภริยาทั้งปวงเป็นใหญ่เหมือนสมเด็จเจ้าฟ้าบุญรอดเลย ดังนั้นเมื่อพระองค์เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติราชาภิเษกเป็นพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ 2 แล้ว พระอัครมเหสี สมเด็จเจ้าฟ้าบุญรอด ก็เสด็จขึ้นสู่ตำหนักพระบรมราชินี แม้ต่อมาภายหลังเมื่อทรงราชย์แล้วจะได้เจ้าฟ้ากุณฑล พระราชธิดาพระองค์หนึ่งในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกกับเจ้าเชื้อพระวงศ์ลาวจากนครเวียงจันทน์ มาเป็นพระชายาก็ทรงชุบเลี้ยงอยู่เช่นนั้น มิได้ทรงเปิดเผยหรือยกย่องไปจากปกติแต่ประการใด
สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี ทรงมีพระราชโอรส 2 พระองค์ คือ สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามงกุฎสมมุติเทววงศ์ และสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าจุฑามณี ว่ากันว่าเมื่อสมเด็จเจ้าฟ้าบุญรอดจะมีพระประสูติการนั้นก็ประชวรครรภ์อยู่ถึงสองวันสองคืน สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงอิศรสุนทร จึงรับสั่งให้ข้าหลวงไปหาคุณเสือ (เจ้าจอมคนโปรดในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก) ที่ในพระบรมมหาราชวังขอพระราชทานน้ำชำระพระบาทของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก คุณเสือจึงขึ้นไปกราบบังคมทูลขอพระราชทานน้ำชำระพระบาทและนำขันทองตักน้ำขึ้นไปด้วย พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกจึงรับสั่งว่าทำดูถูกเทวดารักษาวังจึงออกลูกยากแล้วจึงยกพระบาทเอาพระอังคุฐลงจุ่มในขันทอง แล้วคุณเสือก็นำส่งให้ข้าหลวงรีบข้ามกลับไปถวายน้ำชำระพระบาทยังพระราชวังเดิม ครั้งนั้นสมเด็จเจ้าฟ้าบุญรอดได้เสวยน้ำชำระพระบาท ครู่หนึ่งก็ประสูติพระกุมารและสิ้นพระชนม์ในวันประสูตินั้น
ส่วนพระราชโอรส 2 พระองค์ คือ สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามงกุฎสมมุติเทววงศ์ และสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าจุฑามณี นั้น ผู้คนทั้งหลายต่างเรียกขานกันว่าทูลกระหม่อมพระองค์ใหญ่และทูลกระหม่อมพระองค์น้อย แต่พระโอรสทั้ง 3 พระองค์ ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยที่ประสูติแต่เจ้าฟ้ากุณฑล ผู้คนพากันเรียกว่า องค์ใหญ่ องค์กลาง องค์ปิ๋ว มิได้ยินใครเรียกว่าเจ้าฟ้าหรือทูลกระหม่อมเจ้าฟ้าแต่อย่างใด แม้พระราชบิดาคือพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยจะทรงได้ยินการออกพระนามพระเจ้าลูกยาเธอทั้ง 3 พระองค์เช่นนั้น ก็มิได้ทรงกริ้วแต่ประการใด แสดงให้เห็นว่าพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยทรงยกย่องสมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี และพระราชโอรสที่ประสูติแต่สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินีเป็นอย่างสูง ดังคำที่พระองค์ได้ทรงปฏิญาณไว้กับสมเด็จเจ้าฟ้ากรมหลวงเทพหริรักษ์อย่างมั่นคง แม้แต่เจ้าจอมมารดาเรียม หรือสมเด็จพระศรีสุลาไลยพระราชชนนีในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 3 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ซึ่งเป็นพระสนมเอกและมีพระราชโอรสดำรงอิสริยยศเป็นพระองค์เจ้าทับ และทรงได้รับสถาปนาเป็นกรมหมื่นเจษฎาบดินทร์ในเวลาต่อมา ได้รับราชการสนองพระเดชพระคุณสมเด็จพระบรมราชชนกอย่างใกล้ชิด เพราะมีพระชนมายุมากกว่า สมเด็จเจ้าฟ้ามงกุฎสมมุติเทววงศ์ พระราชโอรสพระองค์ใหญ่ในสมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินีถึง 17 ปี และเมื่อพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยขึ้นทรงราชย์ เจ้าจอมมารดาเรียมพระสนมเอก ซึ่งตามเสด็จไปประทับในพระบรมมหาราชวัง ในฐานะพระสนมเอกดูแลเครื่องต้นทั้งปวง จนชาววังออกนามว่า “เจ้าคุณ” นับเป็นสตรีผู้มีบทบาทโดดเด่นในราชสำนัก แต่เจ้าจอมมารดาเรียมก็มิได้รับการยกย่องเชิดชูให้สูงเด่นไปกว่าสมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี จวบจนพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติเป็นรัชกาลที่ 3 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์แล้วจึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาพระราชชนนีขึ้นเป็นเจ้าเฉลิมพระนามาภิไธยว่า กรมสมเด็จพระศรีสุลาไลย
