สมุดตราสะสม เจ้าจอมเลียม ในรัชกาลที่ ๕
สมุดตราสะสมเจ้าจอมเลียม ในรัชกาลที่ ๕ 19th Century Royal and Noble Cyphers and Monograms of Siam
โดย...ส.สต
สมุดตราสะสมเจ้าจอมเลียม ในรัชกาลที่ ๕19th Century Royal and Noble Cyphers and Monograms of Siam : From the Collection of Chao Chom Liam
บริษัท สำนักพิมพ์ สยามเรเนซองส์ ได้จัดพิมพ์ต้นฉบับสมุดตราสะสมของเจ้าจอมเลียม ในรัชกาลที่ 5 ผู้ริเริ่มเก็บสะสมรูปตราต่างๆ อันนับได้ว่าเป็น “งานออกแบบกราฟฟิกยุคแรกของสยาม” ซึ่งประดิษฐ์ขึ้นใช้ในรัชกาลที่ 4 และแพร่หลายอย่างยิ่งในรัชกาลที่ 5 เพื่อใช้เป็นตราหัวกระดาษ ปกซองจดหมาย และตราผนึกซองจดหมาย และพบเป็นเล่มที่ 2 โดยเล่มแรกนั้นได้นำขึ้นทูลเกล้าฯ ถวายสมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า และสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอเจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ ทรงจัดพิมพ์ไว้เมื่อ พ.ศ. 2535 ในชื่อ “ตราแผ่นดิน ตราราชสกุล และสกุล อักษรพระนามและนามย่อ” เนื่องในโอกาสมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 5 รอบ 12 ส.ค. 2535 ของสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ในพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช สำนักพิมพ์สยามเรเนซองส์จึงได้จัดพิมพ์ต้นฉบับเล่มที่ 2 นี้ ในชื่อ “สมุดตราสะสมเจ้าจอมเลียม ในรัชกาลที่ ๕”
สำหรับการจัดพิมพ์ในครั้งนี้ ได้ตีพิมพ์สมุดตราสะสมเจ้าจอมเลียม ในรัชกาลที่ 5 ซึ่งเป็นสมบัติส่วนตัวของอาจารย์ภาวาส บุนนาค อดีตรองราชเลขาธิการ ที่ได้รับความไว้วางใจจากคุณหญิงเสริมศรี บุนนาค อนุญาตให้เผยแพร่ผลงานสะสมชิ้นสำคัญอีกชิ้นหนึ่งของเจ้าจอมเลียมสู่สาธารณชน
ประวัติเจ้าจอมเลียม
เจ้าจอมเลียม ในรัชกาลที่ 5 เป็นธิดาของเจ้าพระยาสุรวงศ์วัฒนศักดิ์ (โต) สมุหราชองครักษ์ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และท่านผู้หญิงตลับ สุรวงศ์วัฒนศักดิ์ (สกุลเดิม โอสถานนท์) เกิดที่บ้านตลาดแขก ธนบุรี เมื่อวันที่ 10 ส.ค. 2424 ช่วงที่บิดาดำรงตำแหน่งพันตรี พระอมรวิสัยเดช สังกัดกรมทหารปืนใหญ่รักษาพระองค์
เจ้าจอมเลียมเป็นราชินิกุล บางช้างสายบุนนาค ชั้นที่ 6 นับเนื่องจากเจ้าคุณราชพันธ์ (นวล) พระกนิษฐภคินี พระอมรินทราบรมราชินีในรัชกาลที่ 1 กับเจ้าพระยามหาเสนา (บุนนาค) สมุหพระกลาโหมในรัชสมัยรัชกาลที่ 1 ผู้เป็นต้นสกุล
เจ้าจอมเลียมเป็นหลานปู่เจ้าพระยาสุรวงศ์ไวยวัฒน์ (วร) ในสมัยรัชกาลที่ 5 และเป็นชวดสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง) ผู้สำเร็จราชการแผ่นดินในสมัยรัชกาลที่ 5
นอกจากการตีพิมพ์สมุดตราสะสมของเจ้าจอมเลียมทั้งเล่มไว้ในส่วนหน้าแล้ว ทางสำนักพิมพ์ยังได้จำแนกตราออกเป็นหมวดหมู่ คัดเลือกตราและจัดทำคำอธิบายตรา พร้อมทั้งเรียบเรียงพระราชประวัติ พระประวัติ และประวัติโดยสังเขปไว้
นอกเหนือจากตราสะสมจำนวน 423 ดวงแล้ว ยังมีภาพถ่ายอีก 11 ภาพ บางส่วนเป็นภาพฝีพระหัตถ์ในสมเด็จพระปิยมหาราช รวมไปถึงภาพเมื่อคราวเสด็จประพาสยุโรปครั้งที่ 1 ในปี พ.ศ. 2440 พร้อมทั้งได้รับเกียรติจาก พล.ร.ท. ตติย บุนนาค เรียบเรียงประวัติของเจ้าจอมเลียมอีกด้วยสมุดตราสะสมเจ้าจอมเลียม ในรัชกาลที่ ๕ นี้ แสดงถึงความอุตสาหะเก็บรวบรวมโดยใช้เวลาต่อเนื่องหลายปี ตั้งแต่ พ.ศ. 2445 จนเสร็จสิ้นสมบูรณ์ใน พ.ศ. 2451 ซึ่งไม่เพียงแต่สะท้อนอุปนิสัยและความสามารถของเจ้าจอมเลียมเท่านั้น หากยังเป็นบันทึกประวัติศาสตร์ที่ทรงคุณค่า สะท้อนรสนิยมและความเปลี่ยนแปลงของสังคมในห้วงระยะเวลาเปลี่ยนผ่านที่สำคัญช่วงหนึ่งของราชอาณาจักรสยาม
