ราชสกุลในพระบรมราชจักรีวงศ์ (3)

โดย...วิมลพรรณ ปีตธวัชชัย

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระศรีสุดารักษ์ นั้น เมื่อกรุงศรีอยุธยายังไม่แตก ได้มีพระโอรสสอง พระธิดาหนึ่ง คือ เจ้าฟ้ากรมหลวงเทพบริรักษ์ เจ้าฟ้ากรมขุนอนัคฆนารี และเจ้าฟ้าชาย ซึ่งสิ้นพระชนม์เสียแต่ยังทรงพระเยาว์ เมื่อพม่าข้าศึกเข้ารุกรานทำลายล้างกรุงศรีอยุธยาเสียได้ในปี 2310 ชาวพระนครศรีอยุธยา ซึ่งมีครอบครัวสกุลต่างๆ พากันแตกแยกย้ายกระจัดกระจายหนีไป ครั้งนั้นกรมสมเด็จพระศรีสุดารักษ์ทรงพระครรภ์อยู่ได้ 4 เดือนเศษแล้ว พร้อมกันกับพระธิดาและพระภัสดา ได้ตามเสด็จพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกออกไปอาศัยอยู่ด้วยกัน ในนิวาสสถานเดิมของสมเด็จพระอมรินทรามาตย์ ณ เมืองอัมพวา สมุทรสงคราม และได้ทรงกำเนิดพระธิดานามว่า บุญรอด ซึ่งคือสมเด็จพระศรีสุริเยนทรามาตย์ในเวลาต่อมา

ในครั้งนั้นเจ้าคุณชีโพ ผู้เป็นพระน้องนางเธอ ในสมเด็จพระอมรินทรามาตย์ ได้รับอุปถัมภ์บำรุงเลี้ยงพระธิดาบุญรอด ในกรมสมเด็จพระศรีสุดารักษ์ เป็นเหตุให้สมเด็จพระศรีสุริเยนทรามาตย์ทรงถือเป็นพระมารดาเลี้ยงมาตลอด ครั้นเมื่อแผ่นดินธนบุรีตั้งขึ้นแล้วพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกเสด็จเข้ามารับราชการในพระเจ้ากรุงธนบุรี กรมสมเด็จพระศรีสุดารักษ์กับพระภัสดาและพระธิดาก็ได้ตามเสด็จเข้ามาตั้งนิวาสสถานบ้านเรือนโรงแพอยู่ที่ตำบลกุฎีจีน ณ ที่นั้นบัดนี้ได้เป็นพระวิหารและหอไตรวัดกัลยาณมิตร และแพลอยลงในคลองแม่น้ำใหญ่ ตรงหน้าวัดโมลีโลกข้ามไปข้างด้านใต้

แต่กรมหลวงเทพหริรักษ์ ซึ่งเป็นพระโอรสองค์ใหญ่ในกรมสมเด็จพระศรีสุดารักษ์นั้น เมื่อเวลากรุงศรีอยุธยาแตกนั้น ได้ทรงผนวชเป็นสามเณรตามอาจารย์ไปทางอื่น และได้ลาผนวชกลับคืนสู่สกุล เมื่อได้มีการตั้งบ้านเรือนอยู่ในตำบลที่กล่าวมาแล้วนี้

กรมสมเด็จพระศรีสุดารักษ์เมื่อแผ่นดินกรุงธนบุรีนั้น ได้ประสูติพระโอรสอีก 2 พระองค์ คือเจ้าฟ้ากรมหลวงพิทักษ์มนตรี และเจ้าฟ้ากรมขุนอิศรานุรักษ์ แล้วพระภัสดาของกรมสมเด็จพระศรีสุดารักษ์ก็สิ้นพระชนม์เสีย ตั้งแต่กลางแผ่นดินพระเจ้ากรุงธนบุรี ครั้นพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติ ราชาภิเษกแล้ว กรมสมเด็จพระเทพสุดาวดี และกรมสมเด็จพระศรีสุดารักษ์ ทั้งสองพระองค์ได้ตามเสด็จเข้ามาอยู่ในพระบรมมหาราชวัง กรมสมเด็จพระเทพสุดาวดีนั้นมีพระตำหนักอยู่ข้างหลังพระมหามนเทียร เรียกว่าพระตำหนักใหญ่ได้ว่าราชการเป็นใหญ่ทั่วไปแทบทุกอย่าง และว่าการวิเศษในพระคลังเงิน พระคลังทอง และสิ่งของต่างๆ ในพระราชวังชั้นในทั้งสิ้น

ส่วนกรมสมเด็จพระศรีสุดารักษ์นั้นมีพระตำหนักอยู่เบื้องหน้าหมู่พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทและพระที่นั่งวิมานรักยา เรียกว่าพระตำหนักแดง ได้ทรงว่าราชการกำกับเครื่องใหญ่ในโรงวิเศษต้นและการสดึง และการอื่นๆ อีกหลายอย่าง กรมสมเด็จพระเทพสุดาวดี และกรมสมเด็จพระศรีสุดารักษ์นั้น ได้เสด็จดำรงพระชนม์อยู่มานาน ในแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกถึง 15 ปี ครั้งถึงปีมะแมเอกศก จุลศักราช 1161 ทั้งสองพระองค์ก็ทรงประชวรพระโรคชรา กรมสมเด็จพระศรีสุดารักษ์ พระชนมายุ 60 ปีเศษ ยังไม่ทันถึง 70 ปี เสด็จทิวงคตก่อน ล่วงไปได้ 3 เดือนเศษ กรมสมเด็จพระเทพสุดาวดีพระชนมายุ 70 ปีเศษ ก็เสด็จทิวงคต พระศพได้ตั้งไว้บนพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทด้วยกันและได้ถวายพระเพลิงพร้อมกัน

วัดหงส์รัตนาราม

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์ ได้ทรงสร้างและบูรณะพระอารามไว้ปรากฏอยู่ 3 วัด ซึ่งได้ยกขึ้นเป็นพระอารามหลวงทั้งสิ้น คือ

1.วัดหิรัญรูจี อยู่ริมคลองบางไส้ไก่ ฝั่งธนบุรี เดิมชื่อวัดน้อย เป็นวัดโบราณ ได้ทรงสร้างมาด้วยกันกับพระภัสดา ครั้นถึงรัชกาลที่ 4 พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงปฏิสังขรณ์ใหม่แล้วพระราชทานนามใหม่ว่า “วัดหิรัญรูจี” ซึ่งหมายถึงพระนามของเจ้าขรัวเงินหรือพระชนกเงินนั่นเอง

2.วัดศรีสุดาราม อยู่ริมคลองบางกอกน้อย ฝั่งธนบุรี เดิมชื่อวัดชีผ้าขาว เป็นวัดโบราณเช่นกันสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์ ได้ทรงสถาปนาใหม่เมื่อรัชกาลที่ 1 ต่อมาในรัชกาลที่ 4 พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงปฏิสังขรณ์ใหม่ แล้วพระราชทานนามใหม่ว่าวัดศรีสุดาราม

3.วัดหงส์รัตนาราม เป็นวัดโบราณ แต่เดิมชื่อวัดเจ้าสัวหงส์

ต่อมาในรัชกาลที่ 4 ได้ทรงปฏิสังขรณ์ร่วมพระราชหฤทัยกับพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว ผู้เป็นพระบรมราชอนุชาอีกเล่า จึงได้พระราชทานนามวัดหงส์ว่า “วัดหงส์รัตนาราม” คำว่า “รัตน” แปลว่า “แก้ว” ก็หมายถึงพระนามสมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์นั่นเอง

นอกจากนี้ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ยังทรงมีพระอนุชาต่างพระชนนี พระองค์หนึ่ง คือ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าลา กรมหลวงจักรเจษฎา ซึ่งเป็นต้นราชสกุล เจษฎากูร ณ อยุธยา และทรงมีพระน้องนางเธอต่างพระชนนีอีกพระองค์หนึ่ง คือ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้ากุ กรมหลวงนรินทรเทวี ต้นราชสกุลนรินทรกุล ณ อยุธยา