หอดูดาวแห่งแรกๆ เอเชีย และของโลกที่ลพบุรี

โดย...ส.สต

ที่เมืองลพบุรี มีสิ่งแรกๆ ในเอเชียและของโลก คือ หอดูดาวที่วัดสันเปาโล ที่สร้างขึ้นหลัง ฮานส์ (Hans Lippershey) ช่างทำแว่นชาวเนเธอร์แลนด์ คิดค้นกล้องโทรทรรศน์ 77 ปี (พ.ศ. 2152 หรือ ค.ศ.1608) หลัง กาลิเลโอ กาลิเลอี (Galileo Galilei) เสนอว่า ดวงอาทิตย์เป็นศูนย์กลางจักรวาล 75 ปี (พ.ศ. 2153 หรือ ค.ศ.1610) และสร้างหลังหอดูดาวกรุงปารีส (L’ Observatoire de Paris) สร้างเสร็จเพียง 4 ปี (พ.ค. พ.ศ. 2225 หรือ ค.ศ.1682) ดังนั้น หอดูดาวที่วัดสันเปาโล จึงนับเป็นหอดูดาวแห่งแรกๆ ของเอเชียและของโลก

วัดสันเปาโล ตั้งอยู่ที่ ต.ทะเลชุบศร อ.เมือง จ.ลพบุรี อยู่ทิศตะวันออกเฉียงใต้นอกเมืองลพบุรีชั้นใน ทางด้านทิศตะวันออกของคูเมืองชั้นในทางบ้านประตูผี ตรงกับตำแหน่งบนแผ่นที่ Plan de la ville de Louvo ตำแหน่ง P. ที่พักนิกายเยซูอิต โดยมี หอแปดเหลี่ยม สร้างตรงกลางของที่พัก สำหรับการสังเกตการณ์ดาราศาสตร์ (Les Jesuites une Tour octogone au milieu de la façade de la maison pour server aux obsevations astronomiques)

คำว่า สันเปาโล นี้ชาวบ้านมักจะเรียกกันว่า ตึกสันเปาหล่อ คงจะเพี้ยนมาจากคำว่า แซงต์ เปาโล (Saint Paul) ในภาษาฝรั่งเศส หรือ ซาน เปา (Saint Paul) ในภาษาฝรั่งเศส หรือ ซาน เปาโล (San Paulo) ในภาษาโปรตุเกสซึ่งตรงกับ เซนต์ ปอล (Saint Paul) ในภาษาอังกฤษ หมายถึง วัดของนักบุญเปาโลซึ่งพ้องกับ วัด
ซานเปาโล ใต้บ้านโปรตุเกสที่พระนครศรีอยุธยา อันเป็นวัดของคณะเยซูอิตเช่นกัน

วัดสันเปาโล คงสร้างประมาณปี 2229 หรืออย่างไวคือปลายเดือน ธ.ค. 2228 หลังจากที่คณะบาทหลวงเยซูอิตได้ถวายสมเด็จพระนารายณ์มหาราชทอดพระเนตรจันทรุปราคา ที่พระที่นั่งเย็น เมื่อวันที่ 11 ธ.ค. 2228 เป็นที่พอพระราชหฤทัย สมเด็จพระนารายณ์ ทรงพระราชทานที่ดินให้บาทหลวงฝรั่งเศส โดยทรงมีพระบรมราชโองการให้เจ้าพระยาวิชาเยนทร์ ร่วมกับบรรดาบาทหลวงเลือกสถานที่ในเมืองลพบุรี และเร่งดำเนินการก่อสร้างหอดูดาวหลังหนึ่ง ที่พักหลังหนึ่ง และโบสถ์อีกหลังหนึ่ง สมเด็จพระนารายณ์มหาราช ทรงพระราชทานที่ดินให้ก่อสร้างหอดูดาว ที่พัก และโบสถ์

ต่อมา ในปี 2230 จดหมายเหตุของบาทหลวงตาชาร์ด กล่าวถึงหอดูดาวว่าเสร็จแล้ว และในปีเดียวกัน จดหมายเหตุของบาทหลวงตาชาร์ดยังอ้างถึงหนังสือรับรองสิทธิในพื้นที่ ซึ่งสมเด็จพระนารายณ์มหาราช ทรงพระราชทานต่อคณะบาทหลวงเยซูอิต พร้อมแลกวัด 100 คน ภาพเขียนสีน้ำโดยจิตรกรชาวฝรั่งเศส แสดงหอดูดาวรูปแปดเหลี่ยม ที่พัก และโบสถ์ ตรงกันมีลักษณะตรงกับวัดของคณะเยซูอิต

หลักฐานจากการขุดแต่งวัดสันเปาโล ปรากฏหลักฐานชัดเจนว่าวัดสันเปาโล มีผังรูปสี่เหลี่ยมประกอบด้วยอาคารที่พัก 3 ด้าน ที่ตรงกลางด้านทิศตะวันออกมีหอดูดาวรูปเหลี่ยม ทิศเหนือและใต้มีอาคารที่พักต่อออกไปทั้งสองข้างที่ด้านหน้าอาคารทิศตะวันออกเป็นกำแพงประตูทางเข้า นอกจากประตูทางเข้าด้านทิศตะวันออกแล้ว จากการขุดแต่งพบทางด้านทิศเหนือด้วย ที่ด้านทิศเหนือของอาคารที่พักนักบวชนี้มีร่องรอยรากฐานอาคารสันนิษฐานของโบสถ์คริสต์ หลักฐานดังกล่าวปรากฏในจดหมายเหตุของบาทหลวงตาชาร์ด และตรงกับภาพเขียนสีน้ำของจิตรกรชาวฝรั่งเศส โบสถ์หลังนี้มีแปลนรูปไม้กางเขน ปรากฏเพียงฐานราก อาคารหลังนี้คงสร้างไม่เสร็จ

ไปชมลิง ชมโบราณสถานลพบุรี อย่าลืมมาชมหอดูดาว ที่มีก่อนชาติใดในเอเชียวัดสันเปาโล นะครับ