ราชรถ ราชยาน คานหาม ในพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพ

โดย...ส.สต

กรมศิลปากร กระทรวงวัฒนธรรม กำหนดจัดพิธีบวงสรวงเพื่อบูรณปฏิสังขรณ์ราชรถพระยานมาศ และเครื่องประกอบในพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช มหิตลาธิเบศรรามาธิบดี จักรีนฤบดินทร สยามินทราธิราช บรมนาถบพิตร ในวันจันทร์ที่ 19 ธ.ค. 2559 เวลา 14.49 น. ณ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร โดยมี พล.อ.ธนะศักดิ์ ปฏิมาประกร รองนายกรัฐมนตรี เป็นประธานในพิธี ในการนี้พระมหาราชครูพิธีศรีวิสุทธิคุณ วิบูลย์เวทย์บรมหงส์ พรหมพงศ์พฤฒาจาริย์ อ่านโองการบวงสรวงเทพยดา และดวงพระวิญญาณพระมหากษัตริยาธิราช เสร็จแล้วรำบวงสรวง 1 ชุด ประธานพรมน้ำอบที่เครื่องมือช่าง นายช่างนำข้าวตอกดอกไม้โปรยที่เครื่องมือ ประธานโปรยข้าวตอก ดอกไม้ที่เครื่องสังเวย คล้องพวงมาลัยพระมหาพิชัยราชรถ ราชรถน้อย พระยานมาศสามลำคาน พระที่นั่งราชเยนทรยาน และพระวอสีวิกากาญจน์ ตามลำดับ จนเสร็จพิธี

ข้อมูลที่ฝ่ายวิชาการ พิพิธภัณฑสถานห่งชาติ พระนคร เผยแพร่ เมื่อวันที่ 24 พ.ค. 2551 เล่าความเป็นมาราชรถต่างๆ ตลอดถึงประวัติการใช้งานในพระราชพิธี ดังนี้

พระมหาพิชัยราชรถ

ขนาดกว้าง 4.85 เมตร ยาว 18 เมตร (รวมงอนรถ) สูง 11.20 เมตร หนัก 13.70 ตัน

พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ทรงโปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้นใน พ.ศ. 2338 เพื่ออัญเชิญพระบรมอัฐิสมเด็จพระปฐมบรมมหาชนกออกท้องพระเมรุเพื่อถวายพระเพลิงใน พ.ศ. 2339 จากนั้นจึงถือเป็นพระราชประเพณีที่ใช้พระมหาพิชัยราชรถเชิญพระบรมศพพระมหากษัตริย์ พระราชินี พระบรมวงศานุวงศ์

ราชรถนี้สร้างด้วยไม้แกะสลักลงรักปิดทอง ประดับกระจก ใช้กำลังพลฉุดชักจากกรมสรรพาวุธทหารบก 216 นาย

เวชยันตราชรถ

 

เวชยันตราชรถ

ขนาดกว้าง 4.85 เมตร ยาว 18 เมตร (รวมงอนรถ) สูง 11.70 เมตร หนัก 12.25 ตัน

เป็นราชรถอีกองค์หนึ่งที่พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ทรงโปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้นเพื่ออัญเชิญพระศพสมเด็จพระพี่นางเธอเจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์ ในงานพระเมรุคู่กับสมเด็จพระพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระเทพสุดาวดี ซึ่งทรงใช้พระมหาพิชัยราชรถ พ.ศ. 2342

หลังจากนั้นเป็นราชรถรอง จนกระทั่งในงานพระเมรุพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6 และพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอานันทมหิดล รัชกาลที่ 8 จึงเป็นราชรถเป็นรถทรงพระบรมศพ เพราะมหาพิชัยราชรถชำรุด และได้เรียกนามว่าพระมหาพิชัยราชรถ เหมือนกัน ต่อมาใช้ในการอัญเชิญพระศพสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี ในพระบาทสมเด็จ
พระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 7 อีกครั้งหนึ่ง

ราชรถน้อย

มีลักษณะคล้ายราชรถใหญ่ที่กล่าวแล้ว สร้างในรัชกาลที่ 1 เพียงแต่มีขนาดเล็กกว่ามาก มีทั้งหมด 3 องค์ เรียกว่า รถพระ รถโยง และรถโปรย รถพระใช้สำหรับพระสงฆ์ประทับสวดพระอภิธรรมนำหน้ารถทรงพระโกศ

องค์ที่ 2 รถโยง สำหรับพระบรมวงศานุวงศ์โยงผ้าสดับปกรณ์ และองค์ที่ 3 รถโปรย สำหรับโปรยทาน ข้าวตอก ดอกไม้ คือ 1

ราชรถน้อย

 

ยานมาศสามลำคาน

เป็นยานที่มีคานหามขนาดใหญ่ ทำด้วยไม้จำหลักลวดลายลงรักปิดทอง มีพนักโดยรอบ 3 ด้าน และมีคานหาม 3 คาน จึงเรียกว่า พระยานมาศสามลำคาน น้ำหนักมาก ต้องใช้คนหาม 2 ผลัด ผลัดละ 60 คน ใช้สำหรับอัญเชิญพระโกศพระบรมศพจากพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทในพระบรมมหาราชวังไปประดิษฐานบนพระมหาพิชัยราชรถ ที่จอดเทียบรออยู่ใกล้พลับพลายก ตรงสี่แยกมุมวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม เมื่อพระมหาพิชัยราชรถเชิญพระโกศพระบรมศพไปถึงพระเมรุมาศแล้ว ก็จะใช้พระยานมาศสามลำคานนี้อัญเชิญพระโกศพระบรมศพจากพระมหาพิชัยราชรถเวียนรอบพระเมรุมาศ ณ ท้องสนามหลวง อีกครั้งหนึ่ง พระยานมาศนี้สร้างขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 2 เพื่อใช้อัญเชิญพระโกศพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกเป็นครั้งแรก และล่าสุดใช้ในงานพระเมรุสมเด็จพระพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ เมื่อ พ.ศ. 2551

วอสีวิกากาญจน์ เป็นราชยานประทับสำหรับเจ้านายฝ่ายในและพระสงฆ์ทรงสมณศักดิ์ ในกระบวนพยุหยาตราทางสถลมารค (ทางบก) เป็นยานทำด้วยไม้หลังคา 2 ชั้น ประดับช่อฟ้าใบระกา นาคสะดุ้ง หางหงส์ เป็นรูปนาค 3 เศียร นอกจากใช้ในพระราชพิธีแล้ว ยังใช้เชิญพระสรีรังคารจากพระเมรุมาศท้องสนามหลวงกลับเข้าพระบรมมหาราชวังด้วย

ราชรถ ราชยาน คานหาม ล้วนแต่เป็นเครื่องประกอบพระราชอิสริยยศพระมหากษัตริย์และพระราชวงศ์