อัศจรรย์‘บ้านสุริยานุวัตร’

โดย...กัญญารักษ์ ศรีทองรุ่ง

“บ้านสุริยานุวัตร” จากบ้านของนักเศรษฐศาสตร์ไทยคนแรก มาเป็นอาคารสำนักงานของสภาพัฒน์ ซึ่งเป็นหน่วยงานหลักในการวางแผนพัฒนาประเทศ

“บ้านสุริยานุวัตร” สร้างขึ้นในราวปี 2448 ออกแบบก่อสร้างโดย มารีโอ ตามัญโญ สถาปนิกชาวอิตาเลียน คนเดียวกับที่ออกแบบก่อสร้างพระที่นั่งอนันตสมาคม เป็นบ้านที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระราชทานพระยาสุริยานุวัตร เพื่อตอบแทนคุณความดีในการปฏิบัติราชการด้วยความสามารถ ความเพียร และซื่อสัตย์สุจริต มาโดยตลอด

“บ้านสุริยานุวัตร” ปัจจุบันเป็นพิพิธภัณฑ์ ตั้งอยู่ที่สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ (สศช.) หรือสภาพัฒน์ ที่ตั้งอยู่ย่านสะพานขาว ด้านหนึ่งติดถนนหลานหลวง อีกด้านหนึ่งติดถนนกรุงเกษม

ความบังเอิญอย่างน่าอัศจรรย์

“บ้านสุริยานุวัตร” มีประวัติความเป็นมาที่กล่าวได้ว่าเป็นส่วนหนึ่งของตำนานด้านการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมของประเทศไทย เนื่องจากเป็นอาคารที่ทำงานถาวรหลังแรกของ สศช. ตั้งแต่เริ่มก่อตั้งมาจนถึงปัจจุบัน

แต่ความสำคัญมิได้อยู่เพียงแค่นั้น จากการค้นคว้าถึงความเป็นมา ได้พบถึงความบังเอิญอย่างน่าอัศจรรย์เกี่ยวกับความสัมพันธ์เชื่อมโยงอย่างลึกซึ้งของบ้านสุริยานุวัตรกับภารกิจหลักของ สศช. นั่นคือบ้านหลังนี้เคยเป็นบ้านพักอาศัยของมหาอำมาตย์เอก พระยาสุริยานุวัตร ซึ่งมีประวัติการทำงานและผลงานที่น่ายกย่อง และยังเป็น “นักเศรษฐศาสตร์คนแรกของไทย” ผู้เขียน “ทรัพย์ศาสตร์” ตำราเศรษฐศาสตร์เล่มแรกของไทย ที่ลือลั่น

ได้เคยเรียนถาม สุนทร หงส์ลดารมภ์ อดีตเลขาธิการสภาพัฒน์ท่านแรก ขณะที่ยังมีชีวิตอยู่ ว่าท่านทราบหรือไม่ว่าบ้านหลังนี้เดิมเป็นของใคร ท่านกล่าวว่า ไม่ทราบมาก่อน ตอนซื้อพิจารณาว่าเป็นสถานที่ใกล้ทำเนียบรัฐบาล เนื่องจากลักษณะงานของ สศช.ต้องติดต่อใกล้ชิดกับนายกรัฐมนตรีและคณะรัฐมนตรี จึงได้ตัดสินใจซื้อตึกหลังนี้มาเป็นที่ทำการตั้งแต่ปี 2493 โดยในปี 2532 กรมศิลปากรได้ขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถานแห่งชาติ

คุณค่าที่จารึกไว้ในประวัติศาสตร์

บ้านหลังนี้ยังทรงคุณค่าด้านจิตใจและด้านประวัติศาสตร์ เปรียบเสมือนอนุสรณ์ที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระราชทานให้กับเสนาบดีซึ่งทรงไว้วางพระราชหฤทัยทั้งในราชการงานเมืองและพระราชกรณียกิจส่วนพระองค์

อีกทั้งสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระราชทานทรัพย์เพื่อปลูกสร้างบ้านให้เป็นที่พำนักของพระยาสุริยานุวัตร บุรุษผู้สร้างคุณูปการอย่างใหญ่หลวงให้กับประเทศชาติเป็นเวลาเกือบ 30 ปี

หนังสือ “ทรัพย์ศาสตร์” และ “เศรษฐศาสตร์-การเมือง” ซึ่งเป็นตำราทางเศรษฐศาสตร์ภาษาไทยเล่มแรกของไทย ได้รับการรังสรรค์ขึ้นที่บ้านหลังนี้

ที่สำคัญบ้านประวัติศาสตร์หลังนี้ เป็นที่ทำงานของผู้ซึ่งทำหน้าที่ให้ความเห็น เสนอนโยบายทางเศรษฐกิจและการพัฒนาประเทศมาตั้งแต่ต้น นับตั้งแต่สมัยพระยาสุริยานุวัตร ซึ่งได้รับมอบหมายภารกิจสำคัญมากมาย และสุดท้ายเป็นรัฐมนตรีทำหน้าที่เป็นที่ปรึกษาอาวุโสของรัฐบาล (พล.อ.พระยาพหลพลพยุหเสนา) และยังเคยใช้เป็นที่ประชุมของผู้ก่อการล้มพระยามโนปกรณ์นิติธาดา (นายกรัฐมนตรีคนแรกในระบอบประชาธิปไตย) อีกด้วย

จัดทำเป็นพิพิธภัณฑ์

บ้านหลังนี้ได้รับการบูรณะซ่อมแซมใหญ่ครั้งแรกในสมัย ดร.พิสิฏฐ ภัคเกษม เป็นเลขาธิการฯ และตั้งชื่อว่า “ตึกสุริยานุวัตร” รวมทั้งได้สืบหาทายาทของ “พระยาสุริยานุวัตร” ซึ่งได้พบ ประชงค์ บุนนาค สะใภ้ของท่าน ซึ่งขณะนั้นอยู่ในวัย 83 ปี และนับเป็นทายาทใกล้ชิดเพียงคนเดียวที่ยังมีชีวิตอยู่ขณะนั้น เนื่องจากบุตรและธิดารวม 7 คน ได้ถึงแก่กรรมหมดแล้ว และทุกท่านไม่มีทายาทเลย โดย ประชงค์ ได้มอบภาพเหมือนพระยาสุริยานุวัตร และเครื่องใช้ส่วนตัวอื่นๆ อันประมาณค่ามิได้ให้แก่ สศช.

ต่อมาสมัย ดร.อำพน กิตติอำพน เป็นเลขาธิการฯ ได้บูรณะตึกสุริยานุวัตรอีกครั้ง และจัดทำเป็น “พิพิธภัณฑ์สุริยานุวัตรเพื่อการพัฒนาประเทศ” ให้เป็นแหล่งเรียนรู้บอกเล่าประวัติศาสตร์การพัฒนาประเทศไทย โดยมีความหวังว่า พิพิธภัณฑ์แห่งนี้จะเป็นที่ประกาศเกียรติคุณของมหาอำมาตย์เอก พระยาสุริยานุวัตร ปูชนียบุคคลผู้อยู่เบื้องหลังความสำเร็จของการพัฒนาประเทศในหลายๆ ด้านให้ชาวไทยและชาวต่างประเทศได้รับทราบถึงคุณูปการที่ท่านได้สร้างให้แก่ประเทศไทยอย่างมากมายเหลือเกิน

สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงพระกรุณาเสด็จฯ ทอดพระเนตรพิพิธภัณฑ์แห่งนี้ เมื่อวันพุธที่ 7 มี.ค. 2555

อาจกล่าวได้ว่า “บ้านสุริยานุวัตร” มีประวัติน่าสนใจยิ่ง โดยเฉพาะมีส่วนเกี่ยวข้องกับการเปลี่ยนแปลงและการพัฒนาของประเทศ นับแต่สร้างบ้านหลังนี้ เมื่อ 111 ปีที่ผ่านมา

จึงขอเชิญชวนทุกท่านมาสัมผัสบรรยากาศบ้านสุริยานุวัตร พร้อมเรียนรู้และย้อนรำลึกถึงเหตุการณ์สำคัญที่เกิดขึ้นมากมาย ณ บ้านหลังนี้ได้ทุกวันในเวลาราชการ โดยไม่มีค่าใช้จ่ายใดๆ

ติดต่อสภาพัฒน์ง่ายๆ ทางด้านถนนหลานหลวง อยู่ตรงข้ามกับตลาดมหานาค หรือเยื้องๆ วังวรดิศ หรือมาทางถนนผดุงกรุงเกษม ก็เลยตลาดนางเลิ้งนิดเดียว หรือจะใช้บริการทางเรือ ก็มีเรือ กทม.บริการฟรีจากหัวลำโพง หรือตลาดเทเวศร์มาขึ้นที่หน้าสภาพัฒน์ได้เลย