"พล.อ.ต.นพ.อิทธพร คณะเจริญ" หัวขบวนแพทย์อาสา น้ำใจในยามวิกฤต

โดย...วิรวินท์ ศรีโหมด

2สัปดาห์ที่ผ่านมาพสกนิกรทั่วทุกสารทิศพร้อมใจกันมาที่มณฑลพิธีท้องสนามหลวงเพื่อถวายสักการะพระบรมศพ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช อุปสรรคหนึ่งคนที่มาต้องเผชิญคือ สภาพอากาศที่เปลี่ยนแปลงทุกวัน ทำให้หลายคนโดยเฉพาะผู้สูงอายุที่มีโรคประจำตัวเป็นลมกันหลายราย แต่ก็มีแพทย์ในพื้นที่คอยดูแลช่วยเหลือ

ทว่า 1 ใน 11 เต็นท์หน่วยแพทย์ในพื้นที่มีอยู่เต็นท์หนึ่งตั้งอยู่ฝั่งตรงข้ามวัดมหาธาตุที่มีประชาชนไม่น้อยเข้าไปใช้บริการ เนื่องจากภายในเต็นท์จะมีแพทย์อาสาจำนวนมากมาจากหลายโรงพยาบาลทั้งรัฐและเอกชนทั่วประเทศ พร้อมอุปกรณ์การแพทย์ครบครันหมุนเวียนดูแลประชาชน

ผู้ทำหน้าที่เป็นแม่บ้านหลักภายในเต็นท์คือ พล.อ.ต.นพ.อิทธพร คณะเจริญ รองเลขาธิการแพทยสภาและผู้ทรงคุณวุฒิกองทัพอากาศ บุคลากรสำคัญของวงการแพทย์ ที่รู้จักกันในกลุ่มแพทย์อาสา

“ครั้งแรกที่ได้ทำหน่วยแพทย์อาสาลงไปภาคใต้ ประหลาดใจมาก เพราะเมื่อประกาศชวนแพทย์คนอื่นๆ ลงไปทำ ทุกคนต่างยินดีสมัครใจลางานมาช่วย แม้ต้องใช้เงินส่วนตัวในการเดินทางดูแลตัวเอง จากนั้นก็เกิดการรวมกลุ่มกันของแพทย์อาสา ขยายกิจกรรมไปหลายภูมิภาคของประเทศ รวมถึงต่างประเทศ เช่น ญี่ปุ่น ฟิลิปปินส์ เนปาล” พล.อ.ต.นพ.อิทธพร ย้อนความหลัง

พล.อ.ต.นพ.อิทธพร ทำงานอยู่ในวงการแพทย์มาเกือบ 30 ปี ส่วนงานแพทย์อาสานี้ได้เข้ามีส่วนร่วมเมื่อ 20 ปีที่แล้ว ซึ่งจุดเริ่มต้นที่ทำให้เจ้าตัวอยากเป็นแพทย์อาสา เนื่องจากตั้งแต่เด็กชอบไปช่วยงานคุณอาที่เป็นพยาบาลอยู่ที่สถานีอนามัย เขตคันนายาว กรุงเทพมหานคร (กทม.) อดีตแถวนั้นพื้นที่ส่วนใหญ่จะเป็นทุ่งนา ชาวนาเจ็บป่วยมักพายเรือมารักษา บางคนถูกเคียวเกี่ยวข้าวบาดต้องมาทำแผล เป็นแรงกระตุ้นให้อยากช่วยเหลือผู้อื่น ประกอบกับเมื่อโตขึ้น เห็นญาติผู้ใหญ่เริ่มเจ็บป่วยและต้องพึ่งพาการรักษา จึงคิดว่าวิชาชีพนี้ช่วยเหลือคนได้นำมาสู่การเรียนแพทย์

ฝันของ พล.อ.ต.นพ.อิทธิพร ในวัยหนุ่มขณะนั้นเป็นรูปเป็นร่างขึ้น หลังเรียนจบ เค้าสอบติดคณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เมื่อปี 2525 กระนั้นเมื่อได้ศึกษาก็พบว่าวิชาแพทย์ แม้จะเรียนเข้มข้นแต่การเรียนสมัยก่อน ยังไม่มีการสอนภาคสังคมเรียนรู้ในชีวิตจริง จึงได้ลงเรียนวิชาเพิ่ม อาทิ เศรษฐศาสตร์ รัฐศาสตร์ การบริหารจัดการ ประกอบกับได้เข้าไปทำงานในสโมสรนิสิตแพทย์ จุฬาฯ ทำให้เรียนรู้ทำกิจกรรมหลายอย่าง รวมถึงการออกค่ายอาสา ตอกย้ำความคิดตัวเองที่ว่าการเรียนแพทย์อย่างเดียวช่วยรักษาคนได้เพียงครั้งละ 1 คน แต่ถ้าบริหารจัดการดีมีจิตอาสาก็จะสามารถช่วยคนไข้ได้มากขึ้นในเวลาเท่ากัน

เมื่อเรียนจบแพทยศาสตร์ได้ศึกษาต่อด้านอายุรแพทย์ที่จุฬาฯ และมาเลือกเป็นแพทย์ทหารเนื่องจากครอบครัวรับราชการทหารตำรวจ ประกอบกับได้รับการชักชวนให้เข้ามาทำงานเป็นแพทย์ทหารในกองทัพอากาศ

พล.อ.ต.นพ.อิทธพร เล่าว่า ช่วงนั้นมีสถานการณ์ในสังคมหลายเหตุการณ์ที่ต้องการแพทย์จำนวนมาก จึงได้รวมกลุ่มแพทย์ที่รู้จักออกไปทำงานเชิงรุกคือ ไปหาคนไข้ในพื้นที่ ไม่ใช่ทำงานเชิงรับ รอให้คนไข้เดินเข้ามาหา ตั้งแต่นั้นมาเมื่อเกิดเหตุภัยพิบัติที่ใด กลุ่มแพทย์อาสาที่รวมตัวกันจะสะพายเป้ลงไปในพื้นที่ เช่น ครั้งที่เกิดน้ำท่วมใหญ่กรุงเทพฯ และภาคใต้ปี 2554

การพัฒนาระบบแพทย์อาสาของแพทยสภาเกิดขึ้นเป็นรูปธรรมหลังปี 2553 พร้อมหลักสูตรประกาศนียบัตรธรรมาภิบาลทางการแพทย์สำหรับผู้บริหารระดับสูง (ปธพ.) เนื่องจากช่วงนั้นวงการแพทย์ประสบปัญหาจากความไม่เข้าใจระหว่างแพทย์กับประชาชน

พล.อ.ต.นพ.อิทธพร บอกว่า ได้น้อมนำพระราชดำรัสของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ที่พระราชทานว่า ทำอย่างไรก็ได้ ให้มีความอ่อนน้อมถ่อมตน ทุกคนมีดีและอย่าดูถูกใคร นำเข้ามาแก้ปัญหาวงการแพทย์จนนำมาสู่จุดเริ่มต้น ในการทำหลักสูตรร่วมกันของแพทยสภากับสถาบันพระปกเกล้าคือ หลักสูตร ปธพ. จากวันนั้นถึงวันนี้หลักสูตร ปธพ.เปิดมาแล้ว 5 รุ่น โดยผู้เรียนแต่ละรุ่นจะมี120-140 คน มาจากบุคลากรทางการแพทย์ 70-80 คน หน่วยงานภาครัฐ 30 คน และภาคเอกชน 30 คน มาเรียนรู้ร่วมกัน โดยใช้การบริหารตามกลไกธรรมาภิบาลตามแนวทางพระราชดำรัส เพื่อเข้ามาแก้ปัญหาประเทศในภาพรวม ควบคู่กับการสอนที่ทำให้ ผู้เรียนเห็นภาพกลไก 4 เสาหลักด้านระบบสาธารณสุข ประกอบด้วย

เสาที่ 1 องค์ความรู้จากอาจารย์แพทย์ 21 มหาวิทยาลัยทางการแพทย์ที่ผลิตบุคลากรแพทย์จำนวนมาก เสาที่ 2 กระทรวงสาธารณสุข ซึ่งมีแพทย์อยู่ในโรงพยาบาลชุมชนทั่วประเทศกว่า 800 แห่ง กลุ่มนี้ยังคงขาดแคลนเรื่องบุคลากรและงบประมาณที่เพียงพอ เสาที่ 3 หน่วยงานรัฐ และภาคส่วนอื่นที่ต้องทำงานร่วมกัน เช่น ทหาร ตำรวจ กทม. และทีมแพทย์ เสาที่ 4 แพทย์เอกชนที่เป็นแพทย์ทางเลือกสำหรับผู้ป่วยที่พึ่งพาตนเองได้ จึงทำให้งานบริการของโรงพยาบาลรัฐถูกแบ่งเบาลงไป

พล.อ.ต.นพ.อิทธพร กล่าวว่า หลักสูตรนี้ผู้เรียนนอกจากได้ความรู้ทฤษฎีต้องสามารถนำออกไปใช้สู่การปฏิบัติด้วย ฉะนั้นจึงมีการสร้างระบบแพทย์อาสาขึ้นมา โดยจะนำผู้เรียนที่มีทั้งแพทย์และผู้ที่ไม่ได้เรียนรู้ทางด้านนี้ออกไปทำงานอาสาภายใต้ชื่อ “โครงการแพทย์อาสาเฉพาะทางร่วมใจเฉลิมพระเกียรติฯ” โดยจัดครั้งแรกปี 2556 ที่ จ.พระนครศรีอยุธยา

ครั้งนั้นได้รับความร่วมมือจากทุกภาคส่วนออกไปตั้งโรงพยาบาลสนามอยู่ภายในอาคารเรียนหลังหนึ่งของมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลสุวรรณภูมิ และเปลี่ยนบริเวณรอบอาคารเป็นที่ตั้งรถเอกซเรย์ รถทำฟัน รถผ่าตัดตาต้อกระจก ซึ่งการเปลี่ยนอาคารเรียนให้กลายเป็นโรงพยาบาลสนามครั้งนั้น ถือว่าเป็นจุดเริ่มต้นที่ประสบความสำเร็จ

ปีต่อมารุ่นที่ 2 ได้ออกหน่วยแพทย์อาสาที่โรงเรียนพาณิชยการหัวหินใน อ.หัวหิน จ.ประจวบคีรีขันธ์ ครั้งนั้นได้มีการพัฒนาโดยนำระบบการให้ความรู้และเชื่อมโยงกัน รวบรวมคนป่วยที่รอคอยคิวยาวนานในพื้นที่มารักษาในโครงการ (ซีโร่คิว) จากนั้นเมื่อถึงวันจริงอาจารย์แพทย์จากกรุงเทพฯ จะลงไปผ่าตัดและช่วยสอนให้ความรู้แพทย์ในพื้นที่ ซึ่งการทำเช่นนี้ทำให้เกิดความรู้ที่ยั่งยืนในพื้นที่ ส่วนผู้ป่วยหนักก็จะส่งตัวมารักษาต่อที่กรุงเทพฯ

“ครั้งที่หน่วยแพทย์อาสาลงไปที่หัวหินตอนนั้น ศ.เกียรติยศ นพ.สงคราม ทรัพย์เจริญ หัวหน้าแพทย์ประจำพระองค์พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ได้ออกมาสอบถามรายละเอียดว่าดำเนินการอะไรไปบ้าง เพื่อนำข้อมูลเข้าไปรายงานต่อพระองค์ภายในวังไกลกังวลให้ทรงรับทราบ ครั้งนั้นทำให้แพทย์อาสาทุกคนที่ไปรู้สึกปลาบปลื้มเป็นอย่างมาก”

ครั้งที่ 3 ทีมแพทย์อาสาไปออกหน่วยที่ จ.กาญจบุรี เนื่องจากเป็นพื้นที่เสี่ยงต่อการเกิดภัยพิบัติในพื้นที่ภาคตะวันตก และครั้งที่ 4 ช่วงต้นเดือน มี.ค.ที่ผ่านมา ลงพื้นที่ จ.นครราชสีมา ประตูสู่ภาคตะวันออก ดังนั้นขณะนี้ถือว่าสามารถวางระบบได้แล้วในหลายพื้นที่หลักของประเทศตามวัตถุประสงค์ตั้งไว้คือ ทำให้เกิดความคุ้มค่าและสร้างความยั่งยืนแก่แพทย์ในพื้นที่ให้ทำเป็นระบบ เพราะถ้าไม่มีระบบใช้เงินไม่ประหยัด ไม่มีประสิทธิภาพ เช่นนั้นก็จะไม่ก่อให้เกิดประโยชน์ต่อสังคมเท่าที่ควร

“สิ่งสำคัญที่สุดอีกอย่างคือ ผู้บริหารระดับสูงได้ลงไปดูว่าปัญหาของคนยากจน ในพื้นที่ว่าความจริงจากต่างจังหวัดว่าเป็นอย่างไร หากเทียบกับโรงพยาบาลในเมือง เพราะต่างจังหวัดคนไข้จะมีจำนวนมากจนล้น บางครั้งต้องนอนหน้าลิฟต์ หน้าบันได หรือแม้แต่หน้าระเบียง เพราะเตียงรองรับมีไม่มีเพียงพอ นี่จึงเป็นสิ่งที่เราต้องช่วยคนเหล่านี้” พล.อ.ต.นพ.อิทธพร กล่าว

การออกหน่วยของทีมจึงเป็นโมเดลแพทย์สนามแท้ๆ ที่เกิดขึ้นได้ง่าย เพียงแต่ต้องมีการรวมตัวของหน่วยงานต่างๆ ในพื้นที่หากเกิดเหตุการณ์วิกฤต เพราะถ้าทำได้ตามโมเดลดังกล่าวจะสามารถตั้งโรงพยาบาลสนามได้ภายใน 24 ชั่วโมง

“แพทย์อาสาเป็นเพียงแค่ดาวดวงเล็กๆ ดวงหนึ่ง ที่ช่วยให้ท้องฟ้าสว่างในความมืด แต่ว่าเรายังคงต้องการพระจันทร์ที่ทำให้ท้องฟ้าสว่าง นั่นก็คือการแก้ปัญหาเชิงระบบ นโยบายภาครัฐ งบประมาณที่จะลงไปแก้ไขให้สอดคล้องกัน ทุกหน่วยงานต้องช่วยบูรณาการการทำงานกันทั้งระบบ จึงแก้ไขปัญหาแบบยั่งยืนได้” พล.อ.ต.นพ.อิทธพร สรุป

ที่พึ่งสนามหลวง ดูแลคนไข้ 500 คน/วัน

2สัปดาห์ที่ผ่านมา พสกนิกรจำนวนมากหลั่งไหลด้วยหัวใจเดียวกันมาที่สนามหลวง หลายคนเจ็บป่วยและเป็นลม หน่วยแพทย์ของภาครัฐมีประมาณ 10 หน่วย และทีมแพทย์อาสาก็ขอเข้ามาตั้งเป็นหน่วยที่ 11 เพื่อช่วยแบ่งเบาหน่วยหลัก

การทำงานของ “หน่วยแพทย์อาสา” ในเต็นท์ที่ให้บริการบริเวณท้องสนามหลวง พล.อ.ต.นพ.อิทธพร คณะเจริญ รองเลขาธิการแพทยสภา แจกแจงว่า หน่วยแห่งนี้มีแพทย์พยาบาลจำนวนมากที่อยากมาเข้าร่วมทำความดี โดยการบริหารใช้โมเดลการทำงานแพทย์อาสาเดียวกับทุกครั้งที่ทำ พร้อมมีการประเมินพัฒนาระบบทุกวัน เพื่อทำให้การบริการตลอด 100 วัน พร้อมรองรับประชาชนให้ดีที่สุด แต่จากการประเมินช่วงเปิดรักษา 10 วันนี้ จากที่ตั้งใจไว้ 100 วัน ถือว่าประสบความสำเร็จในเบื้องต้น เพราะรองรับการให้บริการประชาชนได้เป็นอย่างดี วันละ 300-500 คน เมื่อครบกำหนดจะส่งมอบพื้นที่ให้ภาครัฐต่อไป

ขณะนี้ระบบการรักษาถือว่ามีระบบที่ดีพอสมควร เนื่องจากได้รับความร่วมมือจากโรงพยาบาลศิริราช โรงพยาบาลรามาธิบดี เข้ามาสนับสนุนเรื่องยา ส่วนมูลนิธิแพทย์อาสาสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี (พอ.สว.) กระทรวงสาธารณสุข สมาคมโรงพยาบาลเอกชน สนับสนุนเรื่องบุคลากรแพทย์ จึงทำให้เต็นท์แห่งนี้เป็นหน่วยแพทย์ที่มีบุคลากรคอยบริการประชาชนได้เพียงพอแบบอาสาสมัครใจ

พล.อ.ต.นพ.อิทธพร เล่าถึงการรวมบุคลากรทางการแพทย์ว่า ใช้ระบบเดียวกับการทำแพทย์อาสาที่ทำมาตลอด ภายในเต็นท์จะถูกแบ่งออกเป็นส่วนต่างๆ คือ 1.ส่วนของบุคลากรทางการแพทย์ในการตรวจรักษาประชาชน จะมีทีมแพทย์ผลัดเปลี่ยนให้บริการตลอดทั้งวัน 2.มีทีมพยาบาลพร้อมอุปกรณ์ดูแล 3.ระบบเภสัชกร เนื่องจากพื้นที่ตั้งหน่วยอยู่ใกล้โรงพยาบาลศิริราช และโรงพยาบาลรามาธิบดี จึงได้ส่งเภสัชกรมาหมุนเวียนได้ตลอดเวลาทำการทั้งวัน ทำให้ผู้ปฏิบัติงานไม่เหนื่อยมากจนเกินไป และยิ่งทำให้ทุกคนมีความสุขที่ได้ดูแลคนไข้เต็มที่ ฉะนั้นเต็นท์แห่งนี้จึงเป็นศูนย์รวมแห่งความมีน้ำใจและความดีของบุคลากรอาสาทางการแพทย์

“วันนี้เต็นท์แห่งนี้เป็นที่พึ่งของคนที่เดินทางมาจากทั่วประเทศ เพราะถ้าให้ไปโรงพยาบาลเอกชนต้องเสียเงินมาก ไปโรงพยาบาลศิริราชก็อาจต้องรอคิวเข้ารับการรักษานาน วันนี้เราจึงขอเป็นที่พึ่ง บางครั้งผู้ป่วยบางคนอุ้มลูกมายืนรอแต่เช้า บางคนลืมยามา ก็มาขอรับเพื่อให้มียากินต่อเนื่อง วันหนึ่งมีคนปวดท้องคลอดลูกก็ส่งไปทำคลอดที่โรงพยาบาลรัฐให้ ฉะนั้นบุคลากรทางการแพทย์ในที่แห่งนี้ ทุกคนจึงรู้สึกดีใจที่ได้ดูแลผู้คนที่เดินทางมาอยู่ใกล้ๆ พ่อ ให้ได้รับความสะดวก”

พล.อ.ต.นพ.อิทธพร กล่าวว่า ความสำเร็จวันนี้ แพทย์ทุกคนพอใจที่ได้ดูแลคนไข้ 300-500 คน/วัน แต่สิ่งที่ภูมิใจที่สูงสุดอีกอย่าง คือ การได้ทำงานใกล้พระองค์ท่าน ไม่ว่าจะมีคนป่วยในช่วงเวลานั้นหรือไม่ หมอ พยาบาล เภสัชกร ทุกคนก็ภูมิใจที่ได้เป็นส่วนหนึ่งของหน่วยแพทย์ในพื้นที่สนามหลวง ส่วนระบบเต็นท์แพทย์อาสา ปธพ.นี้ วางแผนจะถอดบทเรียน ให้นำไปพัฒนาต่อยอด เพื่อถ่ายทอดให้หน่วยที่สนใจนำไปสร้างระบบการแพทย์ฉุกเฉินกรณีเกิดภัยพิบัติในอนาคตในพื้นที่อื่นๆ ต่อไป

“การทำแพทย์อาสาต้องมาคู่กับอุปสรรค เพราะธรรมชาติการเกิดแพทย์อาสาต้องเริ่มจากความไม่พร้อม เช่น ขาดยา ขาดแพทย์ พื้นที่เข้าถึงลำบาก จึงต้องมีการแก้ไข เพราะนักอาสาที่ดีต้องเรียนรู้วิธีการแก้ปัญหาในแบบสมานฉันท์ในแต่ละพื้นที่ โดยเริ่มแก้ด้วยจิตใจที่ดี มุ่งเน้นประโยชน์ของประชาชน ฉะนั้นถ้ารักทำแพทย์อาสาต้องพร้อมลุย ไม่ว่าจะเจอสภาพดินฟ้าอากาศอย่างไร บางครั้งระบบไม่พร้อม แต่เมื่อเจอคนไข้ต้องตรวจให้ก่อน เพราะแพทย์อาสาถ้ารอพร้อมแล้วทำ ก็ไม่จำเป็นต้องใช้งานแพทย์อาสา”

รองเลขาธิการแพทยสภา กล่าวว่า แพทย์อาสาที่เข้ามามีเงื่อนไขเพียงว่า อาสาด้วยใจ ค่าใช้จ่ายตัวเองดูแล เพราะการเข้าทำงานนี้จะไม่ได้เงิน และหลายครั้งแพทย์อาสาที่ไปนั้น ยังนำเงินไปบริจาคให้ในพื้นที่อีกด้วย