‘พระยาสุริยานุวัตร’ รัฐบุรุษ 5 แผ่นดิน

โดย...กัญญารักษ์ ศรีทองรุ่ง

“พระยาสุริยานุวัตร” รัฐบุรุษ 5 แผ่นดิน นักเศรษฐศาสตร์คนแรกของไทย เป็นปูชนียบุคคลผู้มีคุณูปการต่อประเทศไทยอย่างยิ่ง เป็นผู้อยู่เบื้องหลังความสำเร็จของการพัฒนาประเทศให้เจริญก้าวหน้าในหลายด้าน เนื่องจากเป็นผู้มีความคิดก้าวหน้า ทันสมัยอยู่เสมอ ทำเพื่อประโยชน์ของประเทศชาติมากกว่าเพื่อตนเอง จึงได้รับการยกย่องเป็นนักเศรษฐศาสตร์คนแรกของประเทศไทย ที่ควรมีชื่อจารึกลงในประวัติศาสตร์ของไทย

ส่วนงานเขียนที่ได้รับการพูดถึง คือ “ทรัพย์ศาสตร์” ตำราเศรษฐศาสตร์เล่มแรกของไทยที่ก้าวหน้า มี 3 เล่ม ท่านเขียนหลังจากลาออกจากราชการ เป็นหนังสือที่เป็นมรดกล้ำค่าของชาวไทย แต่เมื่อมีการพิมพ์ครั้งแรกในปี 2454 ถูกวิพากษ์วิจารณ์อย่างรุนแรง ทางราชการจึงขอร้องไม่ให้เผยแพร่ อีก 20 ปีต่อมา ศาสตราจารย์ ดร.ทองเปลว ชลภูมิ ได้นำ “มาพิมพ์ใหม่เปลี่ยนชื่อเป็น “เศรษฐวิทยาชั้นต้น” แต่คงเนื้อหาไว้อย่างเดิม จากนั้นทรัพย์ศาสตร์ เล่ม 3 จึงได้รับการตีพิมพ์ในปี 2477 ชื่อว่า “เศรษฐกิจ-การเมือง” หรือ “เศรษฐวิทยา เล่ม 3”

อย่างไรก็ตาม แนวคิดต่างๆ ในหนังสือทรัพย์ศาสตร์ได้มีการนำมาปฏิบัติในระยะต่อมา เช่น โครงการธนาคารชาติ การให้การสงเคราะห์คนยากจนพร้อมยกระดับความเป็นอยู่ การกระจายการผลิตทางการเกษตร การพัฒนาอุตสาหกรรมเพื่อยกระดับการทำมาหากินของราษฎร และการส่งเสริมโอกาสทางการศึกษาในระดับประถม โดยรัฐให้การสนับสนุน เป็นต้น กลายเป็นหนังสือ 1 ใน 100 เล่ม ที่สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.) แนะนำคนไทยอ่าน

ส่วนชีวิตในบั้นปลายนั้น ได้ดำรงตำแหน่งองคมนตรีในรัชกาลที่ 7 เมื่อเปลี่ยนแปลงการปกครอง พระยาพหลพลพยุหเสาเป็นนายกรัฐมนตรี ก็ได้รับความไว้วางใจให้ดำรงตำแหน่งรัฐมนตรี ทำหน้าที่ที่ปรึกษาอาวุโสของรัฐบาล

“พระยาสุริยานุวัตร” มีนามเดิมว่า เกิด บุนนาค เกิดเมื่อวันที่ 10 เม.ย. 2405 เป็นบุตรพระยามนตรีสุริยวงศ์ (ชุ่ม บุนนาค) สมุหกลาโหมฝ่ายเหนือ กับหม่อมศิลา เมื่อเยาว์วัยได้ศึกษาหนังสือไทยที่บ้านสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) ผู้เป็นลุง ต่อมาในปี 2414 อายุ 9 ขวบ ได้เดินทางไปศึกษาวิชาที่ปีนังและกัลกัตตาอยู่ 5 ปี จึงกลับประเทศ และเข้ารับราชการครั้งแรกเมื่อปี 2419 ในตำแหน่งมหาดเล็กวิเศษในกรมมหาดเล็ก ด้วยความสามารถที่โดดเด่นจึงมีความเจริญก้าวหน้ามาโดยลำดับ จนได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็น “พระยาสุริยานุวัตร” เมื่อปี 2439 และถึงแก่กรรม เมื่อวันที่ 30 ก.ย. 2479 ขณะดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีดังกล่าวข้างต้น สิริอายุ 74 ปี

ในช่วงรับใช้ชาติมีผลงาน                                            

1.แต่งตำราการทูตภาษาไทยเล่มแรก เมื่อปี 2430 เรื่อง “ขนบธรรมเนียมราชการต่างประเทศ”

2.ปี 2439 ได้รับการโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งเป็นอัครราชทูตประจำประเทศฝรั่งเศส อิตาลี สเปน และรัสเซีย รวม 4 ประเทศ และได้รับการโปรดเกล้าฯ ให้ดูแลพระราชโอรสที่กำลังศึกษาอยู่ในยุโรป หนึ่งในนั้น ได้แก่ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร (รัชกาลที่ 6) มีเหตุการณ์ที่บันทึกว่า เมื่อสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร ทรงพระประชวรไส้ติ่งอักเสบ ต้องถวายการผ่าตัด ท่านเห็นว่าหากรอรับพระบรมราชานุญาตจะไม่ทันการณ์ จึงอนุญาตให้แพทย์ถวายการผ่าตัด โดยขอถวายศีรษะเป็นราชพลี การรักษาทันเวลา การผ่าตัดพระราชโอรสทรงปลอดภัย

3.ทำโค้ดโทรเลขใช้ในการทูตครั้งแรก ชื่อ “สุริยาโค้ด” และ “สยามมาคูโต” ใช้ในราชการมาตั้งแต่ปี 2447         

4.เสนอแนวคิดให้ตั้งธนาคารชาติ และเขียนหนังสือ “เศรษฐกิจ-การ เมือง” ในปี 2477 ได้ยกร่างโครงการจัดตั้งธนาคารแห่งชาติทั้งภาษาไทยและภาษาอังกฤษ และในที่สุดได้มีการจัดตั้งธนาคารแห่งชาติขึ้นในปี 2485

5.การเจรจาเพื่อทำอนุสัญญาระหว่างไทยกับฝรั่งเศส ฉบับวันที่ 13 ก.พ. 2446 เป็นงานสำคัญยิ่งของพระยาสุริยานุวัตร โดยระบุให้ฝรั่งเศสถอนทหารออกจากจันทบุรี

นอกจากนั้น ยังได้รับการโปรดเกล้าฯ ให้ดำรงตำแหน่งสำคัญของประเทศ โดยมากเกี่ยวกับการพัฒนา สิ่งอำนวยความสะดวก และปรับปรุงระบบการจัดเก็บภาษีอากรมาเป็นของรัฐ ทำให้นายอากรต่างๆ ไม่พอใจ เพื่อตัดความรำคาญจึงลาออกจากราชการแล้วเขียนตำราทรัพย์ศาสตร์ที่ฮือฮาตามที่กล่าวแล้ว

แม้กาลเวลาจะล่วงเลยไป แต่ผลงานของผู้ที่ทำงานเพื่อประเทศชาติ ยังคงอยู่ชั่วฟ้าดิน ดังเช่นงานของพระยาสุริยานุวัตร นักเศรษฐศาสตร์คนแรกของไทยคนนี้