ผู้พิมพ์หนังสืองานศพลดลง

โดย...ส.สต

หนังสือที่เจ้าภาพขออนุญาตจากกรมศิลปากร เพื่อพิมพ์เป็นที่ระลึกงานศพ ในช่วง 2-3 ปีลดลงมาก เพราะพิธีฌาปนกิจศพจัดภายในระยะเวลาอันสั้น ล่าสุดมีเจ้าภาพติดต่อขอพิมพ์เรื่องตำนานเครื่องโต๊ะและถ้วยปั้น พระนิพนธ์ของสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ เพื่อเป็นอนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพนายตำรวจใหญ่ท่านหนึ่ง

ธีระ แก้วประจันทร์ สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์  กรมศิลปากร กล่าวในงานเสวนาเรื่องขุมทรัพย์ที่ระลึก หนังสืออนุสรณ์งานศพ ณ ห้องศรีอยุธยา (โรงละคร) หอวชิราวุธานุสรณ์ สำนักหอสมุดแห่งชาติ เมื่อวันที่ 30 ส.ค. 2559 ว่าก่อนจะมีหนังสือที่ระลึกงานศพนั้น ประเทศไทยพิมพ์หนังสือแจกฟรีในสมัยรัชกาลที่ 3 เมื่อพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (ร.4) ขณะทรงผนวช ตั้งโรงพิมพ์ที่วัดบวรนิเวศวิหารแล้วพิมพ์หนังสือ(ธรรม) แจกฟรี เพื่อสู้กับคณะมิชชันนารี ที่มาเผยแพร่ศาสนาในสมัยนั้น

ต่อมาในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (ร.5) ทรงพิมพ์หนังสือพระราชนิพนธ์ นิทราชาคริต เป็นของชำร่วยแก่ผู้ที่มาถวายพระพรเนื่องในวันปีใหม่

ส่วนการพิมพ์หนังสือที่ระลึกงานศพเล่มแรก คือ หนังสือพระราชพงศาวดารของเจ้าพระยาทิพากรวงศ์ที่พระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 5 จะทรงพิมพ์ในงานถวายเพลิงพระบรมศพรัชกาลที่ 4 ใน พ.ศ. 2412 แต่ไม่ได้พิมพ์ ผ่านมา 11 ปี จึงทรงพิมพ์หนังสือสวดมนต์ฉบับหลวง ในงานพระศพพระนางเรือล่ม

เมื่อสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงดำรงตำแหน่งสภานายกหอพระสมุดพระนคร ก็ทรงชักชวนให้ผู้มีทุนทรัพย์มาพิมพ์หนังสือที่ระลึก โดยพระองค์อาสาเขียนประวัติผู้ตาย (หากคุ้นเคย) พร้อมคำนำให้

เมื่อกรมศิลปากรรับผิดชอบ ได้จัดระเบียบการขออนุญาตพิมพ์หนังสืองานศพขึ้นมา ใครจะขออนุญาต ต้องขอก่อนพิมพ์ 30 วัน เพื่อให้อธิบดีเขียนคำนำให้พร้อมลายเซ็น  ส่วนเจ้าหน้าที่ที่รับผิดชอบก็ต้องพิสูจน์อักษร เพื่อความถูกต้อง โดยมีเงื่อนไขว่าผู้ขอไปพิมพ์ต้องมอบให้กรมศิลปากร ร้อยละ 20 หรือไม่เกิน 400 เล่ม

 

เงื่อนไขนี้ ธีระเกิดความน้อยใจที่ได้ยินคนตำหนิว่ากรมศิลปากรหากินกับหนังสืองานศพ

อย่างไรก็ตาม หนังสือที่ระลึกงานศพนั้นยังได้รับความนิยมจากนักสะสมอย่างต่อเนื่อง หากเป็นหนังสือที่ระลึกงานศพคนที่มีชื่อเสียง หนังสือนั้นหายากและราคาสูง บางเล่มเจ้าภาพจัดงานฌาปนกิจศพวันนี้ รุ่งขึ้นมีขายที่แผงหนังสือแถวท่าช้าง ท่าเตียนแล้ว (อดีต) เช่นหนังสือที่ระลึกงานพระราชทานเพลิงศพ อาจารย์สาโรช จารักษ์ ศิลปิน ศิลปากร เมื่อ พ.ศ. 2543 วันรุ่งขึ้นมีขายตามร้านหนังสือแถวท่าช้าง ท่าเตียน ในราคาเล่มละ 600 บาท ปัจจุบันไม่ทราบว่าราคาขึ้นไปเท่าไร และหาไม่ได้อีกต่างหาก

ในส่วนตัวธีระเอง ชอบบทประพันธ์ของ รงค์ วงษ์สวรรค์ แต่โชคดีที่ บินหลา สันกาลาคีรี มอบให้ 1 ชุด พร้อมทั้งลายเซ็น

ธีระ ยังเล่าเรื่องเส้นทางหนังสืองานศพจากเมรุสู่ร้านค้า ว่าได้อ่านงานวิจัยเรียกว่าผีหนังสือ มี 3 ระดับคือ ระดับชาวบ้าน ระดับกลาง และระดับสูง คนที่ถูกเรียกผีแต่งตัวเข้ากับงานศพ รับหนังสือบันไดนี้ เวียนลงบันไดหนึ่งเก็บหนังสือแล้วมารับใหม่ เพื่อจะได้หลายๆ ชุด

เจ้าภาพงานศพรู้ว่ามีผีนักล่าหนังสือเช่นนี้จึงจัดระเบียบให้ญาติหรือแขกที่สนิทนั่งที่หนึ่ง ส่วนแขกทั่วไปนั่งอีกที่หนึ่ง บางทีก็แจกคูปอง เมื่อมารับก็คัดกรองว่ารู้จักกับผู้ตายแบบไหน

ผศ.ดร.พีรศรี โพวาทอง คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย หยิบยกประเด็นเรื่องยอดการพิมพ์หนังสือที่เจ้าภาพขอจากกรมศิลปากรไปพิมพ์ ว่าเห็นตัวเลขแล้วก็อัศจรรย์มาก เพราะระยะเวลาประมาณ 30  ปีนั้น มีผู้นำไปพิมพ์รวมถึง 1 ล้านเล่ม คิดเป็นเรื่องก็พันกว่าเรื่อง ทั้งๆ ที่เจ้าหน้าที่ก็มีจำนวนจำกัด แต่ก็ทำได้

ส่วนราคาหนังสือในสมัยก่อนนั้น เมื่อเทียบเงินเดือนเสมียนพนักงานที่มีเงินเดือน 20 บาทซื้อไม่ได้ เพราะบางชุดราคาสูงถึง 25 บาท ส่วนหนังสือที่เป็นเล่มก็ราคา 1-4 บาท แล้วแต่เรื่องและขนาดเล่ม

อาจารย์พีรศรี ที่เป็นสถาปนิก เล่าเรื่องรัชกาลที่ 5 ทรงเปลี่ยนที่จัดงานพระศพพระเจ้าลูกเธอกรมขุนสุพรรณภาควดี พระธิดา จากสนามหลวงไปจัดที่พระเมรุผ้าขาวหน้าวัดนิเวศธรรมประวัติ บางปะอิน เมื่อ พ.ศ. 2447 ตรงที่ฝังรกเมื่อประสูติ ว่าเพื่อการประหยัด ในการนี้โปรดฯ ให้พิมพ์หนังสือนิบาตชาดกเอกนิบาต เป็นที่ระลึก อาจารย์พีรศรีว่า การแจกหนังสือวิวัฒนาการมาจากการแจกของชำร่วย เพราะของชำร่วยแพงและมีสาระสู้หนังสือมิได้

เมื่อจบการบรรยายในช่วงแรก ผู้ร่วมเสวนาถามว่า หนังสือชุดแรกที่พิมพ์ในงานศพนั้นหนังสืออะไร ในงานศพท่านผู้ใด แต่วิทยากรเงียบ ผู้มีเกียรติท่านนั้นจึงบอกว่า หนังสือเล่มแรกที่พิมพ์เป็นวรรรณกรรมจีน แจกงานศพสมเด็จเจ้าพระยามหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) รัชนี ทรัพย์วิจิตร ผู้ดำเนินรายการ ไม่ได้แสดงอาการตื่นเต้น นอกจากขอบใจที่ให้ความรู้ใหม่

เมื่อมีประเด็นนี้หลายท่านสนใจ แต่หลังจากนั้นก็เดินออกมาด้วยอาการที่ไม่แน่ใจ ว่าหนังสือนั้นจริงหรือ

แหล่งข่าวที่เป็นนักสะสมหนังสืองานศพ ระดับเซียนบอกว่า ต้องระมัดระวังเรื่องแบบนี้ บางคนว่าแน่ๆ แต่ก็ถูกต้มมาแล้ว