เกิดอะไรขึ้นกับแท่นพิมพ์ที่ ร.4 ถวายพระลังกาเมื่อ 155 ปี
พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 ทรงสั่งซื้อเครื่องพิมพ์จากอังกฤษส่งให้พระศรีสุมนติสสะ
โดย...ฐากูร พานิช
พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 ทรงสั่งซื้อเครื่องพิมพ์จากอังกฤษส่งให้พระศรีสุมนติสสะ เจ้าอาวาสวัดปรมะนันทะ ที่เมืองกอลล์ทางใต้ของศรีลังกา เมื่อ พ.ศ. 2404 เครื่องพิมพ์ดังกล่าวพิมพ์หนังสือพิมพ์ในภาษาสิงหลเป็นฉบับแรกของศรีลังกาในชื่อ “ลังกาโลกา” เพื่อต้านการโจมตีพระพุทธศาสนาของพวกมิชชันนารีในลังกาในยุคนั้น วงการสงฆ์ลังกาที่ทราบประวัติเรื่องนี้ยังคงซาบซึ้งในพระมหากรุณาธิคุณของ ร.4 มาจนถึงทุกวันนี้ แต่อนิจจาเกิดอะไรขึ้นกับเครื่องพิมพ์ที่มีคุณค่าทางประวัติศาสตร์เครื่องนี้?
เกือบได้ซื้อเครื่องพิมพ์นี้ในราคา 2.5 หมื่นบาท!ผู้เขียนเข้ารับตำแหน่งเอกอัครราชทูต ณ กรุงโคลัมโบ ในเดือน ก.พ. 2541 ได้เพียงไม่กี่วัน มีนักหนังสือพิมพ์อาวุโสชาวศรีลังกามาเยี่ยมคารวะ และในระหว่างการสนทนาได้นำสำเนาข่าวในหนังสือพิมพ์ Sunday Times ฉบับวันที่ 18 พ.ค. 2540 มาให้และถามว่า ผู้เขียนมีความเห็นอย่างไรในเรื่องนี้ ในข่าวนั้นมีภาพเครื่องพิมพ์โบราณชุดหนึ่ง พร้อมคำอธิบายว่าเป็นเครื่องพิมพ์ชิ้นประวัติศาสตร์ที่ “คิงจุฬาลังการา” ของไทยส่งให้กับพระภิกษุลังกาใช้พิมพ์หนังสือพิมพ์ “ลังกาโลกา” ในภาษาสิงหลเป็นครั้งแรก (จริงๆ แล้วชาวลังกามักเข้าใจสับสนระหว่าง ร.4 กับ ร.5 หรือคิงจุฬาลงกรณ์) ท่านเจ้าอาวาสวัดรันเวลลาบูรณวิหารใกล้เมืองกอลล์ ที่เก็บรักษาเครื่องพิมพ์ดังกล่าวต้องการจะขายเครื่องพิมพ์นี้ในราคา 2.5 หมี่นรูปี หรือประมาณ 2.5 หมื่นบาท (อัตราแลกเปลี่ยน 1 รูปีต่อ 1 บาท ณ เวลานั้น) เพื่อเอาเงินไปซ่อมหลังคาวิหาร แต่ยังไม่มี ใครสนใจซื้อ
ผู้เขียนถามกลับไปว่า แล้วทางการศรีลังกา เช่น กรมศิลปากรหรือพิพิธภัณฑ์ไม่สนใจทำไรหรือ แต่คิดในใจว่าหากเป็นไปได้จะใช้เงินส่วนตัวซื้อเครื่องพิมพ์นี้ และค่อยหาทางส่งให้แก่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติของไทย หรือให้กับทางมหามกุฏราชวิทยาลัย วัดบวรนิเวศวิหารเก็บรักษาไว้ แต่เรื่องนี้เท็จจริงอย่างไรต้องไปตรวจสอบด้วยตัวเองก่อน
ประจวบกับในช่วงสุดสัปดาห์นั้น ผู้เขียนมีราชการที่ผู้ว่าราชการเมืองกอลล์เชิญให้ไปร่วมงานและต้องพักค้างคืน จึงให้คนขับรถสอบถามที่อยู่ของวัดและไปกราบนมัสการเจ้าอาวาส คนขับรถชาวสิงหลต้องช่วยทำหน้าที่ล่ามอังกฤษ-สิงหล ให้ ท่านดีใจที่ได้พบกับเอกอัครราชทูตไทย วัดของท่านเป็นสยามวงศ์ด้วย แต่ท่านบอกว่าไม่ขายเครื่องพิมพ์แล้ว เพราะเมื่อข่าวเรื่องนี้กระจายออกไป ทางกรมศิลปากรได้เข้ามาบูรณะหลังคาให้ใหม่ โดยมีข้อตกลงว่า ท่านเจ้าอาวาสต้องดูแลเครื่องพิมพ์นี้ให้ดี ทำให้ข้าพเจ้าสบายใจขึ้นแต่อดคิดไม่ได้ว่า ทำไมทางการศรีลังกาไม่เอาเครื่องพิมพ์ประวัติศาสตร์นี้ไปเก็บรักษาหรือจัดแสดงที่พิพิธภัณฑ์ แทนที่จะเก็บไว้ในกุฏิเจ้าอาวาสวัดเล็กๆ ในชนบท
ผู้เขียนขออนุญาตท่านเจ้าอาวาสถ่ายรูปกับเครื่องพิมพ์ไว้ ท่านรีบไปหยิบแผ่นป้ายทองเหลืองจากในห้องจำวัดของท่านมาถือให้ถ่ายรูป โดยบอกว่าเดิมแผ่นนี้ติดอยู่กับตัวเครื่องพิมพ์ เมื่อหลุดออกตามกาลเวลาจึงแยกเก็บไว้ในห้องของท่าน แผ่นป้ายมีข้อความว่า
Columbian Prefs, No. 1205 H.W. Caslon & Co Chriswell Street London 1861
ขณะที่ประจำการอยู่ที่กรุงออสโล ประเทศนอร์เวย์ ผู้เขียนได้ร่วมสนทนากับ ปีเตอร์ สกิลลิง นักปราชญ์พระพุทธศาสนาชาวแคนาดาที่อยู่ในประเทศไทยกว่า 30 ปี เคยบวชอยู่ที่วัดเบญจมบพิตร ชำนาญในพระไตรปิฎกภาษาบาลี สันสกฤต และทิเบต และรู้ภาษาไทย อังกฤษ ฝรั่งเศส และเยอรมันเป็นอย่างดี อาจารย์ปีเตอร์ พลิกอ่านหนังสือที่ผู้เขียนได้เขียนขึ้นขณะเป็นเอกอัครราชทูต ณ กรุงโคลัมโบ เรื่อง “ไทย-ศรีลังกา กัลยาณมิตร : สัมพันธไมตรีแน่นแฟ้นทางพระพุทธศาสนา” ฉบับภาษาอังกฤษ ซึ่งเมื่อดูรูปเครื่องพิมพ์นี้ อาจารย์ปีเตอร์แสดงความตื่นเต้นบอกว่า “นี่เป็นครั้งแรกที่มีหลักฐานว่า ร.4 ถวายเครื่องพิมพ์แก่พระภิกษุลังกาจริงๆ ที่เมืองไทยมีการพูดกัน แต่ไม่เคยพบหลักฐานหรือเอกสารในเรื่องนี้” ผู้เขียนรู้สึกดีใจที่มีส่วนช่วยคลายปมปริศนาของเรื่องนี้ได้บ้าง
(อ่านต่อสัปดาห์หน้า)