แล้งซ้ำเหยื่อลำห้วยพิษ ชาวคลิตี้ทวงถามการฟื้นฟู

โดย...ธนวัฒน์ เพ็ชรล่อเหลียน

แม้จะเสี่ยงต่อการปนเปื้อน แต่นํ้าประปาภูเขาก็นับเป็นแหล่งน้ำธรรมชาติเพียงแหล่งเดียวที่ ชาวกะเหรี่ยงคลิตี้ล่าง อ.ทองผาภูมิ จ.กาญจนบุรี พอจะใช้ได้ ภายหลังลำห้วยคลิตี้ ซึ่งเป็นสายน้ำหลักของหมู่บ้านถูกแปรสภาพให้กลายเป็น “ลำห้วยพิษ” จากการประกอบกิจการเหมืองตะกั่วตั้งแต่ปี 2532 เป็นต้นมา

ทว่าน้ำประปาภูเขาแห่งนี้กำลังจะขาดสายด้วยสถานการณ์ภัยแล้ง ยังผลให้ชาวกะเหรี่ยงร่วม 400 ชีวิต กำลังจะขาดลมหายใจ

“น้ำประปาเข้ามาในหมู่บ้านครั้งแรกเมื่อ 10 ปีก่อน แต่มันก็ไม่เพียงพอ จนกระทั่งในปี 2556 ที่ชาวบ้านชนะคดีการฟ้องร้องจึงมีเงินมาซื้อท่อต่อน้ำปะปาใช้กันครบ 110 หลังคาเรือน” กำธร ศรีสุวรรณมาลา ชาวบ้านคลิตี้ล่าง ซึ่งมีปริมาณสารตะกั่วในเลือดมากกว่า 40 ไมโครกรัม/เดซิลิตร เล่า

“แต่พวกเราก็ต้องมาเจอกับแล้งหนักอีก” น้ำเสียงของเขาฉายแววความหวาดวิตกชนิดไม่อำพราง “ถ้าฝนมาช้ากว่านี้ เราแย่กันหมดแน่”

ย้อนกลับไป 12 ปีก่อน ในวันที่ 23 ก.พ. 2547 ชาวบ้าน 22 ราย ตัดสินใจฟ้องร้องกรมควบคุมมลพิษ (คพ.) ต่อศาลปกครอง ฐานละเว้นการปฏิบัติหน้าที่และฟื้นฟูลำห้วยล่าช้า และเกือบ 10 ปีต่อมา คือในวันที่ 10 ม.ค. 2556 ศาลปกครองสูงสุดถึงมีคำพิพากษาให้ คพ.จ่ายชดเชยเป็นเงิน 3.8 ล้านบาท และกำหนดแผนฟื้นฟูลำห้วยใน 90 วัน

นั่นจึงทำให้กะเหรี่ยงคลิตี้มีเงินมาวางระบบน้ำ

“มันไม่เคยแล้งขนาดนี้มาก่อน บางคนเลยต้องอาศัยน้ำในลำห้วยดื่มกินไปพลาง” กำธร หมายถึงน้ำที่เคยมีปริมาณตะกั่วสูงถึง 0.55 มิลลิกรัม/ลิตร ในขณะที่ค่ามาตรฐานน้ำดื่มตามที่ องค์การอนามัยโลก วางเกณฑ์เอาไว้ต้องไม่เกิน 0.01 มิลลิกรัม/ลิตร

ทางรอดเดียวและเป็นความหวังเดียวของชาวบ้านคลิตี้ นั่นก็คืออยากให้ลำห้วยกลับมาใสบริสุทธิ์อีกครั้ง

ทั้งๆ ที่ความหวังนี้ควรจะเป็นจริงตามคำสั่งของศาลปกครองสูงสุด แต่ทว่าข้อเท็จจริงจากพื้นที่ดูเหมือนว่าความหวังนั้นจะเลือนรางเต็มที

“ไม่ว่าต้นเหตุจะเกิดจากกิจการเหมืองตะกั่วหรือเกิดจากธรรมชาติ คพ.มีหน้าที่ต้องกำจัดให้หมด ซึ่งหากพบว่าเอกชนเป็นต้นเหตุก่อมลพิษ คพ.ก็ค่อยไปฟ้องร้องเรียกค่าดำเนินการได้” สุรพงษ์ กองจันทึกผู้อำนวยการศูนย์ศึกษากะเหรี่ยงและพัฒนา ซึ่งติดตามปัญหาคลิตี้ยาวนาน 2 ทศวรรษ ระบุ

สุรพงษ์ บอกว่า ปัจจุบัน คพ.ยังไม่ได้ฟื้นฟูลำห้วยคลิตี้ตามคำสั่งศาลปกครองสูงสุด มากไปกว่านั้นคือหากพิจารณาแผนการฟื้นฟูของ คพ. จะพบว่าไม่เหมาะสมอย่างยิ่ง โดยเฉพาะจุดฝังกลบตะกอนดินปนเปื้อนตะกั่วที่ คพ.กำหนดไว้อยู่บนที่สูง หากฝนตกน้ำก็จะชะมลพิษเหล่านั้นลงสู่แหล่งน้ำเช่นเดิม

“หรืออย่างฝายหินทิ้งที่ คพ.ทำเอาไว้ 2 จุด ในลำห้วยก็ไม่สามารถลดมลพิษได้ และคำพูดที่ระบุว่าปล่อยให้ธรรมชาติฟื้นฟูตัวเองก็ยิ่งเป็นไปไม่ได้เลย”

สุรพงษ์ บอกว่า ทางออกที่เหมาะสมคือ คพ.ต้องกำจัดมลพิษทั้งลำห้วยตามแผนที่เคยเสนอไว้ตั้งแต่ปี 2541-2542 ซึ่งขณะนั้นตั้งงบประมาณไว้ 100 ล้านบาท

“ถ้าดำเนินการตั้งแต่ปี 2541-2542 ปัญหาก็คงจบนานแล้ว แต่ คพ.ก็ไม่ทำ และพบว่าตลอด 15 ปี ที่ผ่านมา มีการใช้งบศึกษาเพื่อการฟื้นฟูลำห้วยแห่งนี้กว่า 100 ล้านบาทไปแล้ว” สุรพงษ์ กล่าว

ข้อมูลของ “สุรพงษ์” สอดคล้องกับสิ่งที่ปรากฏจากการลงพื้นที่ชุมชนคลิตี้ร่วมกับชมรมนักข่าวสิ่งแวดล้อม ระหว่างวันที่ 27-28 เม.ย.ที่ผ่านมา ซึ่งชาวบ้านต่างแสดงความคิดเห็นไปในทิศทางเดียวกัน คือยังคงรอคอยการฟื้นฟูลำห้วย เพราะนี่คือสายน้ำแห่งชีวิต

จงจิตร์ นีรนาทเมธีกุล รองอธิบดี คพ. ให้สัมภาษณ์ไว้ช่วงต้นเดือน ส.ค. 2558 ว่า คพ.ได้ตั้งงบประมาณฟื้นฟูคลิตี้ 593.14 ล้านบาท ในปีงบประมาณ 2559-2561 ประกอบด้วย 4 แผนงาน คือ ก่อสร้างหลุมฝังกลบแบบปลอดภัย ฟื้นฟูพื้นที่ปนเปื้อนบริเวณโรงแต่งแร่ ฟื้นฟูลำห้วยคลิตี้บริเวณที่มีความเสี่ยงสูง และก่อสร้างฝายดักตะกอนเพิ่มเติมอีก 2 แห่ง

วิจารย์ สิมาฉายา อธิบดี คพ. ชี้แจงว่า คพ.ได้ลงพื้นที่ตรวจสอบคุณภาพสิ่งแวดล้อมในลำห้วยคลิตี้มาอย่างต่อเนื่อง โดยสถานการณ์ล่าสุดพบว่าคุณภาพน้ำทุกตัวอย่างอยู่ในเกณฑ์มาตรฐาน น้ำในแหล่งผิวดินจึงสามารถกินและใช้ได้

สำหรับการฟื้นฟูลำห้วยคลิตี้ ขณะนี้อยู่ระหว่างการพิจารณางบประมาณของสำนักงบประมาณ หากแล้วเสร็จก็จะสามารถหาเอกชนผู้ดำเนินการได้ ส่วนจะเป็นรายใดนั้นขึ้นอยู่กับเทคโนโลยีและราคาที่นำเสนอ

ในส่วนของตะกอนดิน 4 หมื่นตัน ในลำห้วยจะใช้เทคโนโลยีขุดลอกดูดตะกอนแบบปิด โดยแผนระยะสั้นจะดูดตะกอนหน้าฝายเดิม 2 แห่ง แล้วก็สร้างฝายใหม่เพิ่มอีก 2 แห่ง ขณะนี้กรมทรัพยากรน้ำออกแบบเสร็จแล้ว

“ตอนนี้ถือว่าล่าช้ามานานแล้ว ฉะนั้นเราจะต้องเริ่มดำเนินการฟื้นฟูให้ได้ในปีนี้”วิจารย์ ระบุ