นับหนึ่งผันน้ำโขงเมืองเลย ลุยโปรเจกต์ยักษ์ 2.7 ล้านล้าน

โดย...ธนวัฒน์ เพ็ชรล่อเหลียน

โครงการก่อสร้างประตูระบายน้ำศรีสองรัก (ปตร.ศรีสองรัก) อ.เชียงคาน จ.เลย นับเป็นก้าวแรกหรือหมุดหมายแรกที่รัฐบาลจะต้องดำเนินการให้สำเร็จ หากต้องการเดินหน้าโครงการผันน้ำ โขง-เลย-ชี-มูล ภายใต้งบประมาณลงทุนกว่า 2.69 ล้านล้านบาท

พื้นที่ก่อสร้าง ปตร.ศรีสองรัก ซึ่งตั้งอยู่บริเวณบ้านคกมาด ต.เชียงคาน นั้น นับเป็นจุดเปราะบางของระบบนิเวศน์แม่น้ำอย่างถึงที่สุด เพราะนอกจากหัวงานก่อสร้างจะตั้งอยู่ในแม่น้ำเลยซึ่งเป็นลำน้ำสาขาของแม่น้ำโขงแล้ว จุดก่อสร้างยังห่างจาก “ปากแม่น้ำ” เพียง 2.5 กิโลเมตรเท่านั้น

ตั้งแต่อดีตความอุดมสมบูรณ์ของแม่น้ำเลยได้เชื่อมร้อยเข้ากับวิถีชีวิตของชาวเลยอย่างแยกไม่ออก มีไม่ต่ำกว่า 5 อำเภอ ที่ใช้น้ำจากแม่น้ำสายนี้อุปโภคบริโภค ส่วน “ปากแม่น้ำ” ก็มีความสำคัญต่อพันธุ์ปลาและวิถีชีวิตของชาวประมง เนื่องจากเป็นแหล่งวางไข่ของพันธุ์ปลาเกือบทั้งหมดจากลำน้ำโขง

นั่นหมายความว่า หากเกิดความเปลี่ยนแปลงขึ้นกับปากแม่น้ำเลย ย่อมกระทบต่อปริมาณปลาในแม่น้ำโขงอย่างมีนัยสำคัญ ส่งผลต่อชาวประมงและวิถีชุมชนและยังสร้างความเดือดร้อนให้กับคนทั่วไปผ่านราคาปลาที่เพิ่มสูงขึ้น

“ทุกวันนี้แม่น้ำโขงขึ้นลงไม่เป็นฤดูกาลซึ่งเข้าใจว่าเป็นเพราะเขื่อนจีนปล่อยน้ำ ระดับน้ำที่แปรปรวนทำให้หาปลาได้น้อยลงกว่าเดิมเกินครึ่ง จากคืนละกว่า 10 กิโลกรัม เหลือเพียง 3-5 กิโลกรัม บางวันก็หาไม่ได้เลย นั่นทำให้ชาวประมงที่เคยมีกว่า 100 ลำ ลดเหลือแค่ 50 ลำ” ประยูร แสนแอ ซึ่งได้รับขนานนามว่าเป็นพรานปลาลุ่มน้ำโขง ระบุ

ประยูร ซึ่งฝังชีวิตทั้งหมดไว้กับสายน้ำ ยืนยันว่า หากมีสิ่งก่อสร้างบริเวณปากแม่น้ำเลยจะยิ่งทำให้สถานการณ์เลวร้ายลง ต่อไปนี้ลูกหลานเชียงคานจะไม่มีปลาจากธรรมชาติกิน และวิถีประมงก็จะสาบสูญเพราะไม่มีใครสืบทอด

โครงการก่อสร้าง ปตร.ศรีสองรัก เป็นส่วนหนึ่งของโครงการผันน้ำ “โขง-เลย-ชี-มูล” ซึ่ง พล.อ.ประยุทธ์ จันทร์โอชา ในฐานะประธานคณะกรรมการทรัพยากรน้ำแห่งชาติ ได้รื้อฟื้นโครงการที่ศึกษาความเป็นไปได้ที่แล้วเสร็จตั้งแต่ปี 2535 ขึ้นมาใหม่ โดยมอบหมาย กรมชลประทาน ศึกษาความเหมาะสมและสำรวจออกแบบโครงการ ปตร.น้ำศรีสองรัก เป็นการเร่งด่วน

ฉวี วงศประสิทธิพร ผู้อำนวยการส่วนวางโครงการที่ 2 สำนักบริหารโครงการ กรมชลประทาน ชี้แจงว่า ปัจจุบันอยู่ในขั้นตอนการศึกษาโครงการเท่านั้น จึงยังมีอีกหลายขั้นตอนกว่ารัฐบาลจะอนุมัติให้ก่อสร้างได้

หากข้อเท็จจริงเป็นไปตามข้อมูลที่ “ฉวี” ระบุ โครงการ ปตร.ศรีสองรัก จะไม่กระทบต่อระบบนิเวศและจะไม่ก่อให้เกิดปัญหาน้ำท่วมชุมชนใน อ.เชียงคาน

ฉวี ยืนยันว่า ได้นำข้อมูลระดับน้ำสูงสุดในปี 2554 (น้ำท่วมหนัก) จากทั้งแม่น้ำเลยและแม่น้ำโขงมาประเมินผลกระทบจากโครงการแล้ว ยืนยันว่าจะไม่มีการปิดกั้นปากแม่น้ำอย่างแน่นอน เพราะได้ออกแบบให้มีช่องทางเดินเรือและอุโมงค์สำหรับตะกอนทรายผ่าน

ข้อมูลจาก รายงานการศึกษาความเหมาะสมรูปแบบการพัฒนาโครงการบริหารจัดการน้ำโขง-เลย-ชี-มูล โดยแรงโน้มถ่วง ซึ่งบริษัทที่ปรึกษานำเสนอต่อกรมชลประทานเมื่อเดือน มี.ค. 2559 ระบุว่า ปตร.ได้จัดทำรายงานศึกษาวางโครงการ (Pre-Feasibility) แล้วเสร็จในเดือน ก.ย. 2556 มีวัตถุประสงค์เพื่อแก้ภัยแล้งและอุทกภัยใน จ.เลย โดยจะเพิ่มพื้นที่ชลประทานในฤดูฝนได้ 72,569 ไร่ และในฤดูแล้ง 27,642 ไร่ ครอบคลุม 7 ตำบล ของ อ.เชียงคาน รวม 44 หมู่บ้าน 9,287 ครอบครัว

สำหรับโครงการนี้อธิบายให้เห็นภาพก็คือ จากปากแม่น้ำเลยลงมา 2.5 กิโลเมตร คือจุดก่อสร้าง ปตร.ศรีสองรัก กว้าง 15 เมตร สูง 13.2 เมตร จากนั้นจะขุดลำน้ำเลยเป็น “คลองชักน้ำ” ยาว 27.8 กิโลเมตร ก่อนจะถึงสถานีสูบน้ำซึ่งมีท่อส่งน้ำขนาด 10 เมตร จำนวน 24 ท่อ ทำหน้าที่สูบน้ำไปยังลำน้ำชีและมูล

ตลอดแนวคลองชักน้ำพาดผ่านพื้นที่ไม่ต่ำกว่า 6 ตำบล หนึ่งในพื้นที่ที่ชาวบ้านกังวลว่าจะได้รับผลกระทบก็คือ บ้านกลาง ต.ปากตม อ.เชียงคาน ซึ่งเป็นหมู่บ้านไทพวนแห่งสุดท้ายของ จ.เลย และมีภูมิประเทศเป็นลักษณะแอ่งกระทะ สรรัตน์ แก้วสา ผู้ใหญ่บ้านหมู่ 3 บ้านกลาง เล่าว่า ที่ผ่านมากรมชลประทานไม่เคยให้ข้อมูลที่ชัดเจน เมื่อถามถึงผลกระทบก็ไม่สามารถตอบได้ นอกจากนี้ยังพบว่ามีเจ้าหน้าที่เข้ามาปักหมุดในพื้นที่ต่ำ และเคยได้รับเรื่องร้องเรียนจากชาวบ้านว่าในบางพื้นที่ถึงขั้นมีการขึ้นป้ายว่าพื้นที่น้ำท่วม

“บ้านกลางมีลักษณะเป็นแอ่ง เดิมทีน้ำก็ท่วมอยู่แล้ว หากมีการสร้างประตูขวางทางน้ำเชื่อว่าบ้านกลางจะถูกน้ำท่วมทั้งพื้นที่ ทำให้ขณะนี้ชาวบ้านทุกหลังคาเรือนแสดงจุดยืนคัดค้านโครงการด้วยการติดป้ายทุกหลัง และประกาศสู้จนถึงที่สุด” สรรัตน์ ระบุ