หอไตร และหอระฆัง ที่เมืองโบราณ

โดย...ส.สต

หอไตร หมายถึงอาคารหรือสิ่งปลูกสร้างที่มีลักษณะเป็นหอสูงสำหรับเก็บคัมภีร์พระไตรปิฎกหรือหนังสือธรรมะทางพระพุทธศาสนา เรียกว่าหอพระไตร ก็มี หอพระธรรม ก็มี

หอไตรใช้เป็นที่เก็บคัมภีร์ใบลานที่จารึกคำสอนทางพระพุทธศาสนาที่เรียกว่า พระไตรปิฎก หรือจารึกความรู้เรื่องอื่นๆ เช่น เรื่องตำรายาโบราณ วรรณคดีโบราณ เป็นต้น ซึ่งถือว่าเป็นของสูง เป็นของศักดิ์สิทธิ์ และหาได้ยาก และนิยมสร้างไว้กลางสระน้ำในวัด ทั้งนี้เพื่อป้องกันมิให้มดปลวกและแมลงสาบขึ้นไปกัดแทะทำลายคัมภีร์เหล่านั้น ส่วนใหญ่นิยมสร้างเพื่อมุ่งบุญกุศลเป็นสำคัญ ด้วยถือคติว่าสร้างไว้เก็บรักษาพระธรรมคำสอนของพระพุทธเจ้าซึ่งเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์สำคัญ จึงนิยมสร้างอย่างวิจิตรงดงาม มีรูปทรงพิเศษแปลกตาด้วยฝีมือที่สุดยอดในยุคสมัยนั้นๆ

ปัจจุบันหอไตรแบบนี้ นับวันจะหาดูได้ยากยิ่ง เหตุนี้เมืองโบราณ จึงได้ขอผาติกรรมมาสร้างไว้เพื่อประโยชน์ในการศึกษา

หอพระไตรปิฎกหลังนี้ เดิมอยู่ที่วัดใหญ่ อ.บางคนที จ.สมุทรสงคราม มีสภาพชำรุดทรุดโทรมมากตั้งอยู่กลางสระน้ำ ลักษณะสถาปัตยกรรมน่าจะเลียนแบบมาจากสมัยอยุธยา

ที่ผนังด้านนอกมีภาพจิตรกรรมเล่าเรื่องพุทธประวัติเขียนด้วยสีฝุ่นผสมกาวปิดทอง แต่ปัจจุบันลบเลือนไปเกือบหมดแล้ว

การสร้างที่บริเวณเมืองโบราณ จ.สมุทรปราการ ยังคงลักษณะเดิมแบบโบราณ นอกจากรักษาโครงสร้าง และศิลปะภาพเขียนไว้ครบถ้วนแล้ว ยังปลูกบัวในสระที่ตั้งหอไตร ดูแล้วเย็นใจ

หอระฆัง

บริเวณใกล้ๆ กัน มีหอระฆัง เป็นรูปแบบเฉพาะถิ่น ต่างไปจากท้องถิ่นอื่น หาดูได้ยาก เมืองโบราณขอผาติกรรมมาจากวัดใหญ่ อ.บางคนที จ.สมุทรสงคราม เช่นเดียวกัน

การสร้างหอระฆังที่วัดใหญ่ที่ดูแปลกจากวัดอื่น เพราะผู้คนในถิ่นนี้ มีทั้งชาวไทย ชาวมอญ ตั้งรกรากอยู่ การสร้างหอระฆังจึงแปลกออกไป แต่ก็รักษาความเป็นไทยไว้

น่าสังเกตว่าการสร้างหออระฆังนั้น แต่ละวัดมีรูปแบบไม่เหมือนกัน อย่างเช่น วัดมหาธาตุท่าพระจันทร์ สร้างคล้ายกับป้อมปราการ ซึ่งดูแล้วคล้ายกับหอระฆังวัดสุวรรณาราม บางกอกน้อย เป็นอย่างยิ่ง แต่จะสร้างแบบไหน อย่างไร หอระฆังมีเป้าหมายเหมือนกัน คือใช้ตีบอกสัญญาณ บอกเวลาแก่พระสงฆ์ในการลงทำวัตร สวดมนต์ และประกอบกิจของสงฆ์

กิจของสงฆ์ เช่น เวลาลงสวดพระปาฏิโมกข์ทุกวันพระใหญ่ เวลาลงศาลาเพื่อรับอาหารบิณฑบาต และสวดมนต์ถวายพรพระในวันพระขึ้น-แรม 8 ค่ำ และ 14-15 ค่ำ ที่มีญาติโยมมาทำบุญกันเต็มศาลา

นอกจากบอกสัญญาณเวลาต่างๆ แล้ว การตีระฆังยังตีเข้าจังหวะกับกลองทัด เพื่อบอกชาวบ้าน และชาววัด ว่าพระสงฆ์สวดมนต์ทำวัตรเย็นแล้ว จะได้อนุโมทนาพร้อมๆ กัน อยู่วัดได้ประสบการณ์มาก