รายงาน EIA กับโครงการขนาดใหญ่

โดย..รุจิระ  บุนนาค

การดำเนินโครงการเมกะโปรเจกต์ หรือโครงการขนาดใหญ่ของรัฐบาลที่มีผลกระทบต่อชุมชนและสิ่งแวดล้อม ต้องจัดทำรายงานวิเคราะห์ผลกระทบสิ่งแวดล้อม (Environmental Impact Assessment หรือ EIA) และรายงานผลกระทบต่อสุขภาพ (Environmental Health Impact Assessment หรือ EHIA) ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของ EIA เพื่อศึกษาข้อดีข้อเสีย ความเสี่ยงที่มีผลกระทบต่อระบบนิเวศ เช่น  เขื่อน โรงไฟฟ้า สนามบิน  เป็นต้น 

เมื่อวันที่ 8 มี.ค. 2559 ที่ผ่านมา พล.อ.ประยุทธ์ จันทร์โอชา นายกรัฐมนตรี ได้ลงนามคำสั่ง คสช. ที่ 9/2559 อาศัยอำนาจตามมาตรา 44 แห่งรัฐธรรมนูญฉบับชั่วคราว พ.ศ. 2557 แก้ไขเพิ่มเติมกฎหมายว่าด้วยการส่งเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อมแห่งชาติ  พ.ศ. 2535  ให้ส่วนราชการรัฐวิสาหกิจ หรือหน่วยงานอื่นของรัฐซึ่งรับผิดชอบโครงการหรือกิจการที่อยู่ในระหว่างรอรายงานวิเคราะห์ผลกระทบสิ่งแวดล้อม (EIA) สามารถเสนอคณะรัฐมนตรีพิจารณาอนุมัติให้ดำเนินโครงการไปพลางก่อน

เพื่อให้ได้บริษัทเอกชนซึ่งจะเป็นผู้รับเหมาที่จะดำเนินโครงการ แต่รัฐบาลจะไม่ลงนามในสัญญาใดๆ จนกว่าจะผ่าน EIA ทำให้สามารถดำเนินการได้อย่างรวดเร็ว เช่น โครงการรถไฟฟ้า โครงการระบบรางมอเตอร์เวย์

การจัดทำ EIA มีความสำคัญ เพราะโครงการขนาดใหญ่หลายๆ โครงการมีผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม และมักจะสร้างโครงการใกล้เขตชุมชนหรือในที่ป่าต้นน้ำ แม้จะมีประโยชน์ต่อการพัฒนาประเทศด้านเศรษฐกิจและสังคมแต่มีข่าวบ่อยๆ เกี่ยวกับการต่อต้านของชาวบ้านที่ได้รับผลกระทบ  อย่างเช่น โครงการเปิดเหมืองแร่ทองคำ

ในต่างประเทศหลายๆ ประเทศได้ยอมรับหลักการ  EIA เช่น  สหรัฐ หน่วยงานของรัฐจะนำร่างข้อแถลงผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม เพื่อให้สาธารณชนสามารถวิพากษ์วิจารณ์ได้ รวมถึงแจกจ่ายข้อแถลงนั้นให้ประชาชนรับทราบ เมื่อได้ข้อยุติจะนำมารับรองผลขั้นสุดท้าย

ข้อดีของการประเมิน EIA เมื่อโครงการผ่านการประเมินผลกระทบด้านสิ่งแวดล้อมแล้ว ช่วยลดการเผชิญหน้ากับคนต่อต้าน อาทิ กลุ่มเอ็นจีโอ หรือกลุ่มที่ดำเนินงานโดยไม่ใช่เป็นหน่วยงานราชการ และเป็นการยืนยันว่าในอนาคตจะไม่เกิดปัญหาสิ่งแวดล้อม แต่ข้อเสียคือ ใช้ระยะเวลาที่ยาวนาน

EIA  เป็นการคาดการณ์ผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม เพื่อใช้เป็นข้อมูลประกอบการตัดสินใจของหน่วยงานของรัฐในการอนุมัติโครงการพัฒนาที่อาจส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมและความเป็นอยู่ของประชาชน หากจัดทำอย่างตรงไปตรงมาไม่ใช่แค่เพียงพิธีกรรม หรือเพื่อให้ผ่านขั้นตอนของกฎหมายย่อมเป็นประโยชน์ต่อคนส่วนใหญ่

ที่ผ่านมาโครงการขนาดใหญ่หลายโครงการได้รับการต่อต้านจากภาคประชาชนจนต้องล้มเลิก เพราะกระทบวิถีการดำรงชีวิตของชาวบ้านนำไปสู่การฟ้องคดีต่อศาลปกครอง และยืดเยื้อเป็นเวลาหลายปี  คำสั่ง คสช.นี้ อาจถูกมองว่าเป็นการเอื้อประโยชน์ในการจะทำโครงการขนาดใหญ่ เพราะในเมื่อรัฐบาลอนุมัติโครงการไปก่อน EIA อย่างไรเสียหน่วยงานราชการก็จะให้ผ่าน EIA อยู่ดี  ซึ่งแตกต่างจากเมื่อก่อนที่โครงการขนาดใหญ่จะต้องได้รับอนุมัติ EIA ก่อนจึงจะดำเนินการต่อไปได้

การทำงานของรัฐบาลจะเป็นเครื่องพิสูจน์ที่ต้องจับตามองต่อไป