สุริยุปราคาและจันทรุปราคาในปี 2559

โดย...วรเชษฐ์ บุญปลอด

สุริยุปราคาและจันทรุปราคาเป็นปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นเมื่อดวงอาทิตย์ โลก และดวงจันทร์ โคจรมาเรียงอยู่ในแนวเดียวกันในอวกาศ สุริยุปราคาเกิดในช่วงจันทร์ดับ ดวงจันทร์อยู่ตรงกลางระหว่างโลกกับดวงอาทิตย์ ทำให้เงาดวงจันทร์พาดลงมาบนผิวโลก คนที่อยู่ใต้เงามองเห็นดวงอาทิตย์ถูกดวงจันทร์บัง หากเป็นการบังแบบบางส่วน สังเกตได้โดยดูผ่านแผ่นกรองแสงเพื่อลดความสว่างของดวงอาทิตย์ แต่ถ้าบังมิดหมดทั้งดวง จะเห็นบรรยากาศชั้นคอโรนาแผ่รอบดวงอาทิตย์ ซึ่งดูด้วยตาเปล่าได้

จันทรุปราคาเกิดในช่วงจันทร์เพ็ญ โลกอยู่ตรงกลางระหว่างดวงอาทิตย์กับดวงจันทร์ จันทรุปราคาเกิดเมื่อดวงจันทร์เคลื่อนผ่านเงาโลก ทำให้เห็นดวงจันทร์เว้าแหว่งหรือมืดสลัวลง สามารถเห็นได้จากทุกสถานที่ในด้านกลางคืนของโลก หากถูกเงามืดบังมิด ดวงจันทร์จะไม่มืดสนิท แต่เปลี่ยนเป็นสีเแดงเข้ม สีน้ำตาล หรือสีส้ม เนื่องจากแสงอาทิตย์เกิดการหักเหและกระเจิงในบรรยากาศโลก ก่อนจะไปตกที่ผิวดวงจันทร์ ปี 2559 มีสุริยุปราคาและจันทรุปราคาอย่างละ 2 ครั้ง ซึ่งประกอบด้วยสุริยุปราคาเต็มดวง สุริยุปราคาวงแหวน และจันทรุปราคาเงามัว 2 ครั้ง

วันพุธที่ 9 มี.ค. 2559 เกิดสุริยุปราคาเต็มดวง ดวงจันทร์บังดวงอาทิตย์มิดหมดดวง แนวคราสเต็มดวงพาดผ่านด้านตะวันออกของมหาสมุทรอินเดีย อินโดนีเซีย และตอนกลางของมหาสมุทรแปซิฟิก บริเวณที่เห็นสุริยุปราคาบางส่วน ได้แก่ เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เอเชียตะวันออก ส่วนใหญ่ของออสเตรเลีย ส่วนใหญ่ของมหาสมุทรแปซิฟิก รวมทั้งบางส่วนของอแลสกา ประเทศไทยเห็นเป็นสุริยุปราคาบางส่วนได้ทั่วประเทศ โดยภาคใต้เห็นดวงอาทิตย์แหว่งลึกที่สุด

สุริยุปราคาเริ่มขึ้นเมื่อเงามัวของดวงจันทร์แตะผิวโลกเวลา 06.19 น. จากนั้นเงามืดเริ่มแตะผิวโลกเวลา 07.16 น. ในมหาสมุทรอินเดีย ห่างชายฝั่งสุมาตราของอินโดนีเซียไปทางทิศตะวันตกประมาณ 1,400 กิโลเมตร เงามืดเคลื่อนไปทางทิศตะวันออก แล้ววกขึ้นไปทางตะวันออกเฉียงเหนือ ผ่านทางใต้ของเกาะสุมาตรา เมืองปาเล็มบังเห็นสุริยุปราคาเต็มดวงนาน 1 นาที 52 วินาที ดวงอาทิตย์มีมุมเงย 18 องศา เงาคราสเต็มดวงผ่านเกาะกาลีมันตัน (บอร์เนียว) และสุลาเวสี เมืองปาลูเห็นสุริยุปราคาเต็มดวงนาน 2 นาที 6 วินาที ดวงอาทิตย์มีมุมเงย 37 องศา จากนั้นผ่านเกาะโมลุกกะเหนือ เมืองเทอร์เนตเห็นสุริยุปราคาเต็มดวงนาน 2 นาที 40 วินาที ดวงอาทิตย์มีมุมเงย 48 องศา

กึ่งกลางคราส ซึ่งเป็นเวลาที่ศูนย์กลางเงาดวงจันทร์ผ่านใกล้ศูนย์กลางโลกมากที่สุด เกิดขึ้นเวลา 08.57 น. ในมหาสมุทรแปซิฟิก เกิดสุริยุปราคาเต็มดวงที่กึ่งกลางนาน 4 นาที 9.5 วินาที เงามืดยังคงเคลื่อนต่อไปในทิศทางเดิม ออกจากผิวโลกเวลา 10.38 น. ทางด้านตะวันออกของมหาสมุทรแปซิฟิก โดยไม่ผ่านแผ่นดินที่ใดอีก จากนั้นสุริยุปราคาสิ้นสุดลงเมื่อเงามัวของดวงจันทร์ออกจากผิวโลกเวลา 11.35 น. สุริยุปราคาครั้งนี้เกี่ยวข้องกับสุริยุปราคาเต็มดวงที่จะเห็นได้จากประเทศไทยใน พ.ศ. 2613 ตามวัฏจักรของการเกิดอุปราคาซ้ำที่เรียกว่า ซารอส ซึ่งยาวนาน 18 ปี กับ 10-11 วัน ครั้งนี้อยู่ในซารอสที่ 130 ซึ่งครั้งถัดไปอีก 3 รอบ เงามืดของดวงจันทร์จะมาผ่านภาคใต้ อ่าวไทย และภาคตะวันออกของประเทศไทยให้เห็นเป็นสุริยุปราคาเต็มดวงในเช้าวันที่ 11 เม.ย. 2613

หัวค่ำของวันพุธที่ 23 มี.ค. 2559 เกิดจันทรุปราคาเงามัวระหว่างเวลา 16.39-20.55 น. ดวงจันทร์ผ่านเข้าไปในเงามัวของโลกโดยไม่ผ่านเงามืด ดวงจันทร์จึงไม่แหว่งเว้าให้เห็น เพียงแต่มีความสว่างลดลงเล็กน้อยจนแทบไม่สามารถสังเกตได้ บริเวณที่สังเกตจันทรุปราคาครั้งนี้ได้ คือ ส่วนใหญ่ของเอเชีย ด้านตะวันออกของมหาสมุทรอินเดีย ออสเตรเลีย มหาสมุทรแปซิฟิก อเมริกาเหนือ ด้านตะวันตกของอเมริกาใต้ ด้านตะวันตกของมหาสมุทรแอตแลนติก และแอนตาร์กติกา

วันพฤหัสบดีที่ 1 ก.ย. 2559 เกิดสุริยุปราคาวงแหวน ดวงจันทร์อยู่ห่างโลกจนมีขนาดปรากฏเล็กกว่าดวงอาทิตย์ แนวคราสวงแหวนผ่านด้านตะวันออกของมหาสมุทรแอตแลนติก ทวีปแอฟริกา และมหาสมุทรอินเดีย บริเวณที่เห็นสุริยุปราคาบางส่วนครอบคลุมเกือบทั้งหมดของแอฟริกา ด้านตะวันออกของมหาสมุทรแอตแลนติก ส่วนใหญ่ของมหาสมุทรอินเดีย บางส่วนของแอนตาร์กติกา บางส่วนของอินโดนีเซีย และด้านตะวันตกสุดของออสเตรเลีย ประเทศไทยไม่เห็นสุริยุปราคาในวันนี้

สุริยุปราคาเริ่มขึ้นเมื่อเงามัวของดวงจันทร์แตะผิวโลกเวลา 13.13 น. เงาคราสวงแหวนเริ่มแตะผิวโลกเวลา 14.18 น. ที่กลางมหาสมุทรแอตแลนติก จากนั้นเงาเคลื่อนไปทางทิศตะวันออก แตะชายฝั่งทวีปแอฟริกาบริเวณประเทศกาบอง ที่นั่นเกิดสุริยุปราคาวงแหวนที่กึ่งกลางนาน 2 นาที 53 วินาที เงาคราสวงแหวนเคลื่อนผ่านสาธารณรัฐคองโก สาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโก แทนซาเนีย และโมซัมบิกกึ่งกลางคราสเกิดขึ้นเวลา 16.07 น. ทางตอนใต้ของแทนซาเนีย เกิดสุริยุปราคาวงแหวนที่กึ่งกลางนาน 3 นาที 5.5 วินาที โดยดวงจันทร์มีเส้นผ่านศูนย์กลางร้อยละ 97.4 ของดวงอาทิตย์ เงาคราสวงแหวนเคลื่อนต่อไป ผ่านช่องแคบโมซัมบิก มาดากัสการ์ และมหาสมุทรอินเดีย โดยผ่านเกาะเรอูนียงของฝรั่งเศส แล้วออกจากผิวโลกเวลา 17.56 น. ที่บริเวณด้านตะวันออกเฉียงใต้ของมหาสมุทรอินเดีย ห่างชายฝั่งตะวันตกของออสเตรเลียประมาณ 1,400 กิโลเมตร จากนั้นสิ้นสุดสุริยุปราคาเมื่อเงามัวออกจากผิวโลกเวลา 19.01 น.

คืนวันศุกร์ที่ 16 ก.ย. 2559 เกิดจันทรุปราคาเงามัวระหว่างเวลา 23.55-03.54 น. ดวงจันทร์มืดสลัวลงเล็กน้อย ขณะบังเต็มที่ในเวลาเกือบตี 2 (เข้าสู่วันเสาร์ที่ 17 ก.ย.) อาจสังเกตเห็นได้ว่าบริเวณขอบด้านทิศเหนือของดวงจันทร์คล้ำลงค่อนข้างชัดเจนเมื่อเทียบกับส่วนอื่นของดวงจันทร์ แต่ไม่ถึงกับทำให้ดวงจันทร์แหว่ง บริเวณที่เห็นจันทรุปราคาครั้งนี้ ได้แก่ ด้านตะวันออกสุดของอเมริกาใต้ มหาสมุทรแอตแลนติก ยุโรป เอเชีย แอฟริกา มหาสมุทรอินเดีย ออสเตรเลีย ด้านตะวันตกของมหาสมุทรแปซิฟิก และแอนตาร์กติกา