ภาพมุมสูงวัดบวรนิเวศวิหาร ในอดีต

โดย...ส.สต

วัดบวรนิเวศวิหาร ได้รับการกล่าวถึงทางสื่อโทรทัศน์รวมการเฉพาะกิจ ตลอดวันที่ 15-16-17 ธ.ค. 2558 อันเป็นงานออกพระเมรุและพระราชพิธีสามหาบเก็บพระอัฐิ สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช ที่เป็นอดีตเจ้าอาวาสพระอารามหลวงแห่งนี้นานถึง 52 ปี เมื่อวัดนี้อยู่ในความสนใจของปวงชน ผู้เขียนจึงหาภาพเก่า และประวัติวัดมาเล่าวันนี้

ก่อนอื่นโปรดทราบว่าวัดนี้คล้ายกับวัด หรือสำนักแห่งประมุขสงฆ์ เพราะตั้งแต่รัชกาลที่ 5 ถึงปัจจุบัน เจ้าอาวาสวัดนี้ 4 พระองค์ ทรงดำรงตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราช คือพระองค์ที่ 8-10-13-19 รวมเป็นเวลา 49 ปี 6 เดือน

นอกจากนั้น วัดนี้เป็นที่ตั้งคณะธรรมยุตในยุคแรกๆ เมื่อพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ครั้งทรงพระผนวชมาครองวัดเมื่อ พ.ศ. 2379 ในสมัยรัชกาลที่ 3 เรียกว่า สำนักวัดบน รัชกาลที่ 4 ทรงยกย่องให้เป็นคณะหนึ่ง เรียกว่า มัธยมบวรนิเวศ ถึง พ.ศ. 2436 ในรัชกาลที่ 5 จึงได้ชื่อว่า คณะธรรมยุติกนิกาย อย่างเป็นทางการ

ส่วนภาพมุมสูงของวัดบวรนิเวศวิหาร ไม่ระบุปีที่ถ่ายภาพ ได้มาจากหนังสือสมุดภาพพระเจดีย์วัดบวรนิเวศวิหาร พิมพ์ครั้งแรก พ.ศ. 2551 จำนวน 4,000 เล่ม

ในภาพจะเห็นเขตพุทธาวาสชัดเจน เช่น พระอุโบสถ พระเจดีย์ พระวิหารพระศาสดา ศาลาการเปรียญ และเขตสังฆาวาส (คณะกุฏิ) และคณะอื่นๆ ถัดไปด้านใน

ถัดจากวัดออกมาด้านนอก เห็นถนนบวรนิเวศน์ และถนนสิบสามห้าง โดยมีเกาะกลาง ระหว่างถนนเด่นขึ้นมา

ส่วนความเป็นมาของวัด ข้อมูลจากหนังสือสมุดภาพ ให้รายละเอียดว่า

“วัดบวรนิเวศวิหาร” เดิมชื่อว่า “วัดใหม่” ตั้งอยู่ภายในพระนครติดถนนบวรนิเวศน์ และถนนพระสุเมรุ ริมกำแพงเมืองด้านทิศเหนือ พื้นที่สร้างวัดนี้แต่เดิมคงเป็นที่ว่างอยู่ในอาณาเขตฝ่ายวังหน้า สมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาศักดิพลเสพย์ (พ.ศ. 2367-2375) กรมพระราชวังบวรสถานมงคลในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงสถาปนา “วัดใหม่” ขึ้นในบริเวณดังกล่าว ภายหลังจากทำการศพเจ้าจอมมารดาน้อย ซึ่งเป็นเจ้าจอมมารดาของพระองค์เจ้าหญิงดาราวดี พระชายาในสมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาศักดิพลเสพย์

“สมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาศักดิพลเสพย์” ดำรงตำแหน่ง กรมพระราชวังบวรสถานมงคล ตั้งแต่ พ.ศ. 2367-2375 ดำรงพระยศเป็นพระมหาอุปราชอยู่ 8 ปี ประชวรและสิ้นพระชนม์ เมื่อวันที่ 1 พ.ค. 2375

เมื่อยังดำรงพระชนม์ชีพ ทรงสถาปนาวัดสำคัญ 2 แห่ง คือ “วัดบวรสถานสุทธาวาส หรือวัดพระแก้ววังหน้า” และ “วัดบวรนิเวศวิหาร หรือวัดใหม่”

สมเด็จพระมหาสมณเจ้ากรมพระยาวชิรญาณวโรรส ทรงนิพนธ์ตำนานวัดบวรนิเวศวิหาร อธิบายความเห็นว่า ตามที่รู้กันว่าเป็นพระอารามที่ทรงสถาปนาขึ้นใหม่ ภายหลังแต่ทรงทำการศพเจ้าจอมมารดาของพระองค์เจ้าดาราวดี พระราชชายา ทั้งมีหมายรับสั่งในรัชกาลที่ 3 เรียกว่า วัดใหม่ บางทีพระบวรราชเจ้าพระองค์นั้น มีพระราชประสงค์จะสถาปนาขึ้นเป็นวัดสำหรับพระองค์ในอาณาเขตฝ่ายพระราชวังบวรฯ เช่นนี้ควรฟังได้ ได้ทรงทำการศพนั้นที่วัดนี้ แต่น่าเห็นว่าได้ทรงทำภายหลังแต่การจับจองพื้นที่เป็นวัดแล้ว บางทีก่อนแต่สร้างพระอุโบสถ ดังรู้มาว่า ได้สร้างเป็นสี่มุขตามรูปเมรุที่เผาศพนั้น