งานวิจัยไทย สู้ภัยไข้เลือดออก

โดย...วัชราภรณ์ สนทนา สำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ (สวทช.)

ข่าวการป่วยด้วยโรคไข้เลือดออกของพระเอกหนุ่ม ทฤษฎี สหวงษ์ (ปอ) นั้น ทำให้ประชาชนตื่นตัวและตระหนักถึงภัยร้ายของโรคไข้เลือดออกอย่างมาก ซึ่งโรคไข้เลือดออกมีการระบาดเป็นประจำแทบทุกปี ล่าสุดข้อมูลจากสำนักโรคติดต่อนำโดยแมลง กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข รายงานว่า สถานการณ์ความรุนแรงของโรคไข้เลือดออกปี 2558 มีจำนวนผู้ป่วยสะสม ณ วันที่ 17 พ.ย. 2558 แล้ว 111,826 ราย และมีผู้เสียชีวิตแล้ว 108 ราย

ทั้งนี้ การรับมือกับโรคไข้เลือดออกมี 2 วิธี คือ การป้องกัน ซึ่งปัจจุบันยังไม่มีวัคซีนป้องกัน ขณะที่การควบคุมประชากรยุงลายนั้น ประชาชนส่วนใหญ่ยังขาดความตระหนักในการกำจัดยุงอย่างจริงจัง รวมทั้งยุงดื้อยามากขึ้น ส่วนอีกวิธีคือ การรักษา ซึ่งก็ยังไม่มียารักษาโรคไข้เลือดออกแบบจำเพาะ

สำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ (สวทช.) นับเป็นองค์กรที่ขับเคลื่อนประเทศด้วยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ที่ผ่านมาได้สนับสนุนงานวิจัยและพัฒนาด้านไข้เลือดออกมาอย่างต่อเนื่อง โดยร่วมมือกับหน่วยงานเครือข่ายพันธมิตร อาทิ มหาวิทยาลัยมหิดล มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ และจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เร่งศึกษาวิจัยสร้างองค์ความรู้และนวัตกรรมเพื่อรับมือโรคไข้เลือดออกอย่างครบวงจร

 

มอสคิลชีวภัณฑ์ปราบลูกน้ำยุงลาย

หนทางที่ดีที่สุดกับการต่อสู้กับโรคไข้เลือดออกขณะนี้ คือ การป้องกันตัวเองไม่ให้โดนยุงลายกัด วิธีหนึ่งคือ การทำลายแหล่งเพาะพันธุ์ลูกน้ำยุงลายซึ่งเป็นพาหะของโรค

มอสคิล คือ เชื้อแบคทีเรีย Bacillus thuringiensis subsp. Israelensis (Bti) เป็นแบคทีเรียที่สร้างผลึกโปรตีนสารพิษซึ่งทำลายลูกน้ำยุงได้อย่างจำเพาะ โดยไม่เป็นอันตรายต่อคน สัตว์ชนิดอื่นๆ และสิ่งแวดล้อม เมื่อลูกน้ำยุงลายกินแบคทีเรียเข้าไป แบคทีเรียจะสร้างผลึกโปรตีนที่เป็นพิษทำให้กระเพาะรั่วจนทำให้ตายในที่สุด นับเป็นการกำจัดลูกน้ำยุงโดยชีววิธี ปัจจุบันได้ถ่ายทอดเทคโนโลยีให้บริษัทเอกชนเพื่อผลิตขายเชิงพาณิชย์เรียบร้อยแล้ว

ทันระบาดระบบติดตามสถานการณ์ไข้เลือดออก

ระบบทันระบาด (TanRaBad) เป็นระบบที่พัฒนาขึ้นเพื่อช่วยเจ้าหน้าที่สาธารณสุขให้สามารถติดตามรายงานสถานการณ์การระบาดของโรคไข้เลือดออกได้อย่างถูกต้อง ฉับไว ในระดับรายครัวเรือน เพื่อวางแผนป้องกันรับมือการระบาดได้อย่างทันท่วงที โดยระบบทันระบาด ประกอบด้วย 4 ระบบย่อย ได้แก่ TanRaBad-SURVEY เครื่องมือช่วยสำรวจและบันทึกแหล่งที่พบลูกน้ำยุงลายในชุมชน และรายงานตำแหน่งที่สำรวจพบด้วยระบบ GPS TanRaBad-WATCH ติดตามสถานการณ์ผู้ป่วยไข้เลือดออกในโรงพยาบาลเพื่อรวบรวมข้อมูลระบาดวิทยาตั้งแต่ระดับอำเภอจนถึงระดับจังหวัด

 

TanRabad-REPORT เครื่องมือจัดทำรายงานสถานการณ์ระบาดของโรคไข้เลือดออกในช่วงเวลาที่ต้องการ เช่น จำนวนผู้ป่วยในช่วง 5 ปีที่ผ่านมา และ TanRaBad-BI สำหรับสร้างรายงานออกมาในรูปแบบต่างๆ ที่เจ้าหน้าที่สาธารณสุขต้องการไปใช้วิเคราะห์สถานการณ์การระบาดของโรคไข้เลือดออก

วัคซีนไข้เลือดออก

วัคซีนนับเป็นความหวังในการป้องกันโรคไข้เลือดออกอย่างมาก  สวทช.ได้สนับสนุนนักวิจัยไทยพัฒนาวัคซีนป้องกันโรคไข้เลือดออกหลายชนิด  ได้แก่ วัคซีนชนิดเชื้อเป็นอ่อนฤทธิ์ (อาศัยเชื้อไวรัสเด็งกี่ที่ยังมีชีวิตแต่มีความสามารถในการก่อโรคต่ำ) วัควัคซีนชนิดดีเอ็นเอและวัคซีนชนิดอนุภาคเสมือน (สร้างจากชิ้นส่วนไวรัสเด็งกี่ที่ผลิตในเซลล์แมลงที่เพาะเลี้ยงในห้องทดลอง) ทั้งนี้วัคซีนชนิดเชื้อเป็นอ่อนฤทธิ์ชุด NSTDA1 ได้อนุญาตให้สิทธิแก่ บริษัท ไบโอเนท-เอเชีย พัฒนาเป็นวัคซีนป้องกันไข้เลือดออกในอนาคต

โดยขณะนี้การพัฒนาวัคซีนอยู่ในระหว่างการทดสอบประสิทธิภาพในสัตว์ทดลอง หากวัคซีนมีความปลอดภัยและกระตุ้นภูมิคุ้มกันในสัตว์ทดลองได้ดี จะมีการทดสอบความปลอดภัยของวัคซีนตัวเลือกที่ให้ผลดีที่สุดในมนุษย์ระยะที่ 1 ซึ่งคาดว่าจะเริ่มได้ภายในปี 2560 ทั้งนี้ด้วยตัวไวรัสเด็งกี่ที่มีหลายชนิด การติดเชื้อและการตอบสนองทางภูมิคุ้มกันของโรค มีกลไกที่ซับซ้อน การพัฒนาวัคซีนไข้เลือดออกไปจนถึงการทดสอบในมนุษย์และออกจำหน่าย จำเป็นต้องใช้เวลา เพื่อให้วัคซีนมีประสิทธิภาพ ครอบคลุมต่อความรุนแรงของโรค และปลอดภัยต่อมนุษย์มากที่สุด

อย่างไรก็ดี แม้ปัจจุบันจะยังไม่มีวัคซีนและยาที่จำเพาะต่อโรค แต่ทุกคนก็ป้องกันตัวเองจากโรคไข้เลือดออกได้ โดยการพิชิตแหล่งยุงลาย เช่น กำจัดภาชนะที่มีน้ำขัง โดยเฉพาะยางรถยนต์เก่า ขัดทำลายไข่ยุงที่ติดตามภาชนะ เนื่องจากไข่ยุงสามารถแห้งติดผนังภาชนะได้นานนับปี และเมื่อน้ำท่วมจะแตกตัวเป็นลูกน้ำยุงได้ภายใน 1 ชั่วโมง ควรปิดฝาภาชนะเก็บน้ำให้มิดชิดเพื่อไม่ให้ยุงวางไข่ และต้องระวังการโดนยุงกัดในเวลากลางวัน รวมทั้งหมั่นสังเกตอาการหากมีไข้สูงควรรีบพบแพทย์ทันที