วิสาขะในอดีตสมัยและปัจจุบัน

โดย...ส.สต

สมัยรัชกาลพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6 เกิดประเพณีที่ดีงามเนื่องในวันวิสาขบูชาอย่างหนึ่ง คือ การส่งบัตรอวยพร เนื้อหาคำอวยพรมักเป็นภาษาบาลี คนชั้นสูงส่งอวยพรกันและกัน

สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงรื้อฟื้นการส่งบัตรอวยพรขึ้นอีกครั้งหนึ่ง โดยปีนี้พระราชทานบทพระราชนิพนธ์ “คืนวิสาข์” พิมพ์ลงบนการ์ดวิสาขบูชาเผยแพร่ให้พุทธศาสนิกชนได้ตระหนักถึงความสำคัญของวันวิสาขบูชา

วีระ โรจน์พจนรัตน์ รมว.วัฒนธรรม เปิดเผยว่า เนื่องในเทศกาลวิสาขบูชาและวันอัฏฐมีบูชา ปี 2558 กรมการศาสนา กระทรวงวัฒนธรรม ได้ขออนุญาตนำภาพพระพุทธรูปปางนาคปรก ประดิษฐานพระนามาภิไธย สธ. ที่ทางมหาวิทยาลัยพะเยา ได้รับพระราชทานพระราชานุญาตให้จัดสร้างเพื่อเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เนื่องในโอกาสทรงเจริญพระชนมายุ 60 พรรษา พิมพ์ด้านหน้าบัตรอวยพร ที่สำคัญในการนี้ สมเด็จพระเทพฯ พระราชทานพระราชานุญาตให้กรมการศาสนาอัญเชิญบทพระราชนิพนธ์ “คืนวิสาข์” ลงพิมพ์บนบัตรอวยพร เพื่อเผยแพร่ให้พุทธศาสนิกชนได้ตระหนักถึงความสำคัญของวันวิสาขบูชา และเชิญชวนให้ประชาชน ลด ละ เลิกอบายมุข ถวายเป็นพุทธบูชาด้วย

กระทรวงวัฒนธรรมจัดพิมพ์บัตรอวยพรดังกล่าว 2 หมื่นแผ่น แจกจ่ายให้แก่ประชาชน สถาบันการศึกษาทั่วประเทศ รวมไปถึงประชาชนที่มาร่วมกิจกรรมส่งเสริมพระพุทธศาสนาเนื่องในเทศกาลวิสาขบูชาและวันอัฏฐมีบูชา ประจำปี 2558 ที่ท้องสนามหลวง ระหว่างวันที่ 29 พ.ค.-9 มิ.ย.นี้

ส่วนภาคเอกชน เช่น ไทยทีวีสี ช่อง 3 ได้จัดพิมพ์และส่งอวยพรไปยังบุคคลและองค์กร เช่น หนังสือพิมพ์ เป็นต้น

การฉลองวันวิสาขบูชาในประเทศไทยเริ่มขึ้นในรัชกาลที่ 2 โดยสมเด็จพระสังฆราช (มี) วัดราชบุรณะ (วัดเลียบ) ถวายพระพรให้จัดขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2360 การจัดงานฉลองเป็นไปเงียบๆ ในพระบรมมหาราชวัง ตลอดถึงรัชกาลที่ 3

พระราชนิพนธ์พระราชพิธี 12 เดือน ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 ว่า การจัดงานวันวิสาขบูชาในรัชกาลที่ 4 นอกจากทำตามแบบเดิม เว้นไว้แต่การเลี้ยงพระสงฆ์ในวันขึ้น 14 ค่ำ 15 ค่ำ นั้นงดเสีย เพราะตรงกับงานฉัตรมงคล จึงคงมีอยู่แต่วันแรมค่ำหนึ่ง วันนั้นเป็นวันเลี้ยงพระที่พระที่นั่งอนันตสมาคม (ในพระบรมมหาราชวัง) จึงได้ยกกาลานุกาล (งานบำเพ็ญกุศลถวายพระบรมอัฐิและพระอัฐิในกาลใดกาลหนึ่ง) ขึ้นไปทำบนพระที่นั่งสุทไธศวรรย์ เชิญพระบรมอัฐิตั้งบนบุษบก เมื่อทรงเลี้ยงพระในพระที่นั่งอนันตสมาคมแล้ว จึงได้เสด็จฯ ขึ้นไปสดับปกรณ์บนพระที่นั่งสุทไธศวรรย์ เป็นสองงานประดังกันอยู่

ต่อมาถึงแผ่นดินปัจจุบันนี้ (รัชกาลที่ 5) วันฉัตรมงคลจัดเดือนสิบสอง จึงได้มีการเลี้ยงพระในวัน 14 ค่ำ 15 ค่ำ ขึ้นเหมือนอย่างแต่ก่อน

ในช่วงกลางๆ รัชสมัย (รัชกาลที่ 5) ได้จัดฉลองอย่างเอิกเกริกและครึกครื้น เช่น ทรงให้ตั้งโต๊ะลายคราม กลายเป็นที่นิยม ในวัดพระศรีรัตนศาสดาราม จึงเต็มไปด้วยพระ ฆราวาส ทั้งหญิงและชาย ส่วนเครื่องลายครามเมื่อคนนิยมมากก็หายากและขาดแคลน ต่อมาพระยาโชฎึกราชเศรษฐี (พุก) จึงสั่งมาขายเป็นชุด ชุดละ 10 ชั่ง ต่อมางานนี้ก็จืดเพราะนักนิยมลายคราม ชอบของเก่า ไม่ชอบของใหม่ เพราะเป็นของหาง่ายไม่ต้องพยายามมากเหมือนหาของเก่า ลวดลายและสีครามก็สู้ของเก่าไม่ได้

 

เมื่อเรื่องนี้จีด จึงโปรดฯ ให้ข้าราชการทำโคมตราตำแหน่งมาตั้งมาแขวนที่ประตูพระอุโบสถทั้งหกประตู คนที่มาดูกลับมากขึ้นไปกว่าเมื่อตั้งเครื่องโต๊ะ เพราะในวัดพระศรีรัตนศาสดารามมีโคมตั้งแขวนตามศาลารายและพระระเบียงโดยรอบเป็นทำเลกว้าง คนไปดูแลได้สะดวก ตั้งแต่เวลาพลบไปจนดึกแปดทุ่มสามยามยังไม่ขาดคน เป็นการสนุกครึกครื้นมาได้หลายปี จึงค่อยๆ กร่อยลงตามธรรมดา

เมื่อเรื่องเหล่านี้กร่อย คนสนใจน้อย จึงทรงดำริให้จัดทำต้นไม้ทำนองต้นไม้หลังธรรมาสน์มหาชาติในท้องพระโรงประดับด้วยมีรูปภาพต่างๆ ที่กระถางตั้งหน้าพระอุโบสถ 3 ต้น เลียนอย่างต้นคริสต์มาสของฝรั่งกลายๆ ก็เป็นที่ครึกครื้น ดึงดูดผู้คนมาดู แต่ไม่มากเหมือนตั้งโต๊ะ และตั้งโคมตรา แต่ต่อมาก็จืด เลิกรากันไป

ในรัชกาลปัจจุบัน (รัชกาลที่ 9)

การจัดงานวิสาขบูชา มีทั้งพระราชพิธี พิธีของส่วนราชการ เอกชน และพิธีนานาชาติ

พระราชพิธีจัดในพระบรมมหาราชวัง ตามหมายกำหนดการ

พระราชพิธีทรงบำเพ็ญพระราชกุศลวิสาขบูชา พุทธศักราช 2558 เลขาธิการพระราชวัง รับพระบรมราชโองการเหนือเกล้าเหนือกระหม่อม สั่งว่า พระราชพิธีทรงบำเพ็ญพระราชกุศลวิสาขบูชา พุทธศักราช 2558 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ให้กำหนดดังนี้ :

ตั้งเปรียญ วันอาทิตย์ที่ 31 พฤษภาคม ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ให้ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร เสด็จพระราชดำเนินไปทรงปฏิบัติพระราชกรณียกิจแทนพระองค์ ณ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม ในพระบรมมหาราชวัง เวลา 16 นาฬิกา เสด็จพระราชดำเนินเข้าพระอุโบสถ ทรงจุดธูปเทียนถวายนมัสการพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร แล้วทรงประเคนพัดยศ ตั้งพระภิกษุและสามเณรเปรียญ พระสงฆ์ถวายอนุโมทนา ถวายอดิเรก ออกจากพระอุโบสถ เสด็จพระราชดำเนินกลับ

วันวิสาขบูชา วันจันทรท์ที่ 1 มิถุนายน ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ให้ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร เสด็จพระราชดำเนินไปทรงปฏิบัติพระราชกรณียกิจแทนพระองค์ ณ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม ในพระบรมมหาราชวัง เวลา 18 นาฬิกา เสด็จพระราชดำเนินเข้าพระอุโบสถ ทรงจุดธูปเทียนถวายนมัสการพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร แล้วเสด็จออกชานหน้าพระอุโบสถ ทรงจุดธูปเทียนบูชาสรรเสริญคุณพระรัตนตรัย ครั้นแล้วเสด็จพระราชดำเนินประทับทักษิณพระอุโบสถพร้อมด้วยพระบรมวงศานุวงศ์ และข้าทูลละอองพระบาทฝ่ายหน้า ฝ่ายใน ถ้วนสามรอบแล้ว เสด็จขึ้นพระอุโบสถ ทรงจุดธูปเทียนเครื่องทรงธรรม พระราชาคณะถวายพระธรรมเทศนากัณฑ์ 1 จบแล้ว พระสงฆ์ถวายอนุโมทนา ทรงประเคนจตุปัจจัยไทยธรรม พระราชาคณะถวายอดิเรก ออกจากพระอุโบสถ เสด็จพระราชดำเนินกลับ การแต่งกาย แต่งเครื่องแบบปกติขาว ทั้ง 2 วัน

สำนักพระราชวัง วันที่ 21 พฤษภาคม พุทธศักราช 2558 ส่วนราชการจัดที่พุทธมณฑล และที่มณฑลพิธีท้องสนามหลวง เอกชน นอกจากวัดทั่วไปมาร่วมจัดที่มณฑลท้องสนามหลวงแล้ว วัดทั่วประเทศได้สวดมนต์ เวียนเทียน และแสดงพระธรรมเทศนา บางวัดจัดสวดมนต์จนถึงสว่าง ส่วนนานาชาติจัดกันในองค์กรที่เป็นสมาชิกองค์การสหประชาชาติ

ดังนั้น จึงเชิญพุทธศาสนิกชนทำการบูชาตามสถานที่ต่างๆ หรือที่วัดใกล้บ้านก็ได้ แต่อย่าลืมปัจฉิมพจน์ของพระพุทธองค์ คือความไม่ประมาท