เจ้าพระยาวงษานุประพัทธ์ พระอัยกาในสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ (1)

โดย...วิมลพรรณ ปีตธวัชชัย

มหาอำมาตย์เอก เจ้าพระยาวงษานุประพัทธ์ หรือหม่อมราชวงศ์สะท้าน สนิทวงศ์ มีนามเดิมว่า หม่อมราชวงศ์กลาง เกิดเมื่อวันที่ 24 มิ.ย. 2409 เป็นบุตรของพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าสายสนิทวงศ์ กับหม่อมเขียน สนิทวงศ์ ณ อยุธยา (สกุลเดิม ศศิสมิต) ท่านพ่อและหม่อมแม่เรียกหม่อมราชวงศ์สะท้านว่า “กลาง”

หลังจากสำเร็จการศึกษาชั้นต้นในประเทศไทยแล้ว หม่อมราชวงศ์สะท้านได้รับพระมหา กรุณาธิคุณโปรดเกล้าฯ จากพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ให้ไปศึกษาวิชาทหารบกที่ประเทศ
เดนมาร์ก เมื่อปี 2425 ได้ศึกษาเล่าเรียน หาวิชาความรู้อยู่ในประเทศเดนมาร์กเป็นเวลา 11 ปี หลังจากสำเร็จการศึกษาแล้วก็เดินทางกลับประเทศไทยขณะที่มีอายุได้ 27 ปี ได้เข้ารับราชการสนองพระเดชพระคุณจนได้เป็นผู้บังคับการโรงเรียนนายร้อยทหารบก จนถึงปี 2442 ได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็นหม่อมชาติเดชอุดม หม่อมราชนิกุล และได้เป็นผู้ก่อตั้งโรงเรียนเสนาธิการทหาร

หม่อมชาติเดชอุดมได้รับราชการมาด้วยความซื่อสัตย์สุจริตและจงรักภักดี เคยเป็นข้าหลวงใหญ่ปักปันเขตแดนระหว่างไทยกับแคว้นอินโดจีนตอนเหนือ (หลวงพระบาง) ของฝรั่งเศส ระหว่างปี 2447-2452 ต่อมาได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็นเจ้าพระยาวงษานุประพัทธ์ ในปี 2453 ได้รับพระมหากรุณาธิคุณโปรดเกล้าฯ ให้ดำรงตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงเกษตราธิการ แล้วได้ดำรงตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงโยธาธิการ ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ครั้นในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ภายหลังเปลี่ยนแปลงการปกครองปี 2475 ได้ดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีกระทรวงเกษตรพาณิชยการ โดยรวมกระทรวงเกษตราธิการกับกระทรวงพาณิชย์และคมนาคมเป็นกระทรวงเดียวกันเรียกว่า กระทรวงเกษตรพาณิชยการ

เจ้าพระยาวงษานุประพัทธ์ ได้สมรสกับท่านผู้หญิงตาด วงษานุประพัทธ์ (สกุลเดิมสิงหเสนี) ธิดาของพระยาณรงค์เรืองฤทธิ์ (เอม สิงหเสนี) กับคุณหญิงขลิบ ณรงค์เรืองฤทธิ์ มีบุตร-ธิดา คือ

1.หลวงจรูญสนิทวงศ์ (หม่อมหลวงจรูญ สนิทวงศ์)

2.หลวงจรัญสนิทวงศ์ (หม่อมหลวงจรัญ สนิทวงศ์)

3.หลวงเดชสหกรณ์ (หม่อมหลวงเดช สนิทวงศ์)

4.หม่อมหลวงอุดม สนิทวงศ์

5.หม่อมหลวงแส สนิทวงศ์

6.ศาสตราจารย์ นายแพทย์หม่อมหลวงเกษตร สนิทวงศ์

เจ้าพระยาวงษานุประพัทธ์ มีบุตร-ธิดากับท้าววนิดาพิจาริณี (บาง สนิทวงศ์ ณ อยุธยา) สกุลเดิม ณ บางช้าง จำนวน 3 คน คือ

1.หม่อมหลวงบัว สนิทวงศ์

2.พลโทนายแพทย์ หม่อมหลวงจินดา สนิทวงศ์

3.ท่านผู้หญิงมณีรัตน์ บุนนาค (หม่อมหลวงมณีรัตน์ บุนนาค)

หม่อมหลวงบัว สนิทวงศ์ ธิดาของเจ้าพระยาวงษานุประพัทธ์ กับท้าววนิดาพิจาริณี ได้เสกสมรสกับพันเอก หม่อมเจ้านักขัตรมงคล กิติยากร พระโอรสในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระจันทบุรี
นฤนาถ และหม่อมเจ้าอัปษรสมาน กิติยากร (ราชสกุลเดิม เทวกุล)มีธิดาองค์ใหญ่คือ หม่อมราชวงศ์สิริกิติ์ กิติยากร ซึ่งต่อมาได้รับพระมหากรุณาธิคุณโปรดเกล้าฯ สถาปนาขึ้นเป็น “สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลปัจจุบัน

สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ทรงได้รับพระราชทานนาม สิริกิติ์ จากพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งพระนามนั้นมีความหมายว่า “ผู้เป็นศรีแห่งกิติยากร”

ทรงพระราชสมภพเมื่อวันศุกร์ที่ 12 ส.ค. 2475 ที่บ้านพลเอกเจ้าพระยาวงษานุประพัทธ์ (หม่อมราชวงศ์สะท้าน สนิทวงศ์) ผู้เป็นบิดาของหม่อมหลวงบัว ณ บ้านเลขที่ 1808 ถนนพระรามหก ต.วังใหม่ อ.ปทุมวัน จ.พระนคร ขณะนั้นเป็นระยะเวลาที่ประเทศเพิ่งเปลี่ยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์เป็นระบอบประชาธิปไตย ซึ่งก่อนการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พลเอก พระวรวงศ์เธอ กรมพระจันทบุรี สุรนาถ มีพระยศเป็นพันเอก หม่อมเจ้านักขัตรมงคล กิติยากร และทรงดำรงตำแหน่งผู้ช่วยเสนาธิการทหารบก

หลังการเปลี่ยนแปลงการปกครองในวันที่ 24 มิ.ย. 2475 หม่อมเจ้านักขัตรมงคลต้องทรงลาออกจากราชการทหาร ด้วยรัฐบาลแต่งตั้งให้ทรงดำรงตำแหน่งเลขานุการเอก ประจำสถานทูตสยาม ณ กรุงวอชิงตัน ดี.ซี. สหรัฐอเมริกา ส่วนหม่อมหลวงบัวขณะนั้นมีครรภ์ใกล้กำหนดคลอด ต้องพำนักอยู่ในประเทศไทย จนให้กำเนิดหม่อมราชวงศ์สิริกิติ์แล้ว จึงเดินทางตามไปสมทบ หม่อมราชวงศ์สิริกิติ์และได้มอบให้เจ้าพระยาวงษานุประพัทธ์และท้าววนิดาพิจาริณีผู้เป็นบิดาและมารดาเป็นผู้ดูแล

หม่อมราชวงศ์สิริกิติ์ต้องอยู่ห่างไกลพระบิดาและมารดาตั้งแต่อายุเพียงน้อยนิด บางคราวต้องระหกระเหินไปต่างจังหวัดกับพระบรมวงศานุวงศ์ตามเหตุการณ์ผันผวนทางการเมือง เช่น ในปี 2476 หม่อมเจ้าอัปษรสมาน กิติยากร พระมารดาของหม่อมเจ้านักขัตรมงคล ได้ทรงรับพระนัดดาตามเสด็จพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จฯ ไปสงขลาด้วย

ในปลายปี 2477 หม่อมเจ้านักขัตรมงคลทรงลาออกจากราชการ เสด็จฯ กลับประเทศไทยพร้อมครอบครัวอันมีหม่อมราชวงศ์กัลยาณกิติ์ บุตรคนโต และหม่อมราชวงศ์บุษบา บุตรีคนเล็ก ซึ่งกำเนิดที่สหรัฐอเมริกา แล้วทรงรับหม่อมราชวงศ์อดุล ยกิติ์ บุตรคนรอง กับหม่อมราชวงศ์สิริกิติ์จากหม่อมเจ้าอัปษรสมาน ผู้เป็นท่านย่ากลับมาอยู่ร่วมกัน ณ ตำหนัก ที่ถนนกรุงเกษม ปากคลองผดุงกรุงเกษม ริมแม่น้ำเจ้าพระยา