สมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจี พระวรราชชายา

โดย...ส.สต

ภาพเก่าเล่าเรื่องวันนี้ เป็นพระฉายาลักษณ์สมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจี พระวรราชชายา ในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6

ก่อนได้รับการสถาปนานั้น พระองค์มีฐานะเป็นสามัญชน มีพระนามว่า ประไพ สุจริตกุล ประสูติที่บ้านคลองด่าน ปากน้ำภาษีเจริญ เมื่อ 10 มิ.ย. 2445 เจ้าพระยาสุธรรมมนตรี (ปลื้ม สุจริตกุล) กับท่านผู้หญิงสุธรรมมนตรี (กิมไล้ สุจริตกุล) เป็นพระมเหสีในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว

 ประวัติของท่านมีขึ้นและลง แต่ดำรงสถานะแห่งพระวรราชชายาในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวอย่างสมพระเกียรติยิ่ง จนกระทั่งสิ้นพระชนม์

ในช่วงที่ทรงรับราชการฝ่ายใน พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาพระอิสริยยศสมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจีฯ ตามลำดับดังนี้

วันที่ 16 ม.ค. 2464 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ประกอบพระราชพิธีอภิเษกสมรส และทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งเป็นพระอินทรราณี ตำแหน่งพระสนมเอก

วันที่ 20 มิ.ย. 2465 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาเป็นพระวรราชชายาเธอพระอินทรศักดิศจี

วันที่ 1 ม.ค. 2465 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาเป็นสมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจี พระบรมราชินี

วันที่ 15 ก.ย. 2468 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้อออกพระนามว่า สมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจี พระวรราชชายา

หรือลดพระอิสริยยศจากตำแหน่งพระบรมราชินีนั่นเอง

สาเหตุที่ทรงลดพระอิสริยยศมีหลายประการ เช่น เรื่องตกพระโลหิตพระกุมารนั้นสาเหตุหนึ่ง  แต่ที่เป็นเรื่องใหญ่โต เห็นจะเป็นเมื่อคราวที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงซ้อมละครเรื่องพระร่วง ณ พระราชนิเวศน์มฤคทายวัน จ.เพชรบุรี ในโอกาสเฉลิมพระชนมพรรษาของสมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจีฯ ครั้งนั้น ในบทบาทการแสดงต้องมีการแตะเนื้อต้องตัว เจรจาตอบโต้ และผลักไสกันระหว่างนายมั่น (แสดงโดยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว) กับสาวใช้ของนางจันทร์ (แสดงโดยคุณเครือแก้ว อภัยวงศ์ (พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี)) ภาพนั้นคงไม่สบพระทัยของสมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจีฯ ผู้ประทับทอดพระเนตรการซ้อมอยู่ชั้นบน จึงเกิดเหตุการณ์ฮาป่าขึ้น คือ สมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจีฯ ทรงกระทืบพระบาท และโปรดให้ข้าหลวงของพระองค์โห่ฮาและตบพื้นพระที่นั่ง แสดงให้เห็นว่าพระองค์ไม่ทรงพอพระทัย เป็นอันตะลึงงันกันไปทั้งโรงละคร พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงหยุดการซ้อมและเสด็จฯ ขึ้นทันที

ส่วนคุณความดีที่สะสมไว้ระหว่างที่มีพระชนม์ชีพมีมากมาย เช่น การมอบทุนการศึกษาแก่นักเรียน และมอบที่ดินให้สร้างโรงเรียน ดังจะเห็นได้จากพระอนุสาวรีย์สมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจี พระวรราชชายา ตั้งอยู่บริเวณโรงเรียนอินทรศักดิ์ศึกษาลัย ที่บ้านยาง ถนนมาลัยแมน ต.กำแพงแสน อ.กำแพงแสน จ.นครปฐม ที่ชาวอำเภอกำแพงแสน จ.นครปฐม สร้างขึ้นในปี 2541 เพื่อเป็นการเทิดพระเกียรติและน้อมรำลึกถึงพระกรุณาธิคุณของพระองค์ ที่พระองค์ได้ประทานที่ดินเพื่อสร้างเป็นโรงเรียนและสถานที่ราชการอื่นๆ

ก่อนที่บิดานำเข้าถวายตัวเป็นข้าราชการฝ่ายใน สมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจีฯ ทรงเข้าเป็นนักเรียนประจำโรงเรียนราชินี เลขประจำตัว 387

 เมื่อทรงสำเร็จการศึกษาจากโรงเรียนราชินีแล้ว เจ้าพระยาสุธรรมมนตรี ผู้บิดาได้นำเข้าเฝ้าฯ ถวายตัวเพื่อรับราชการฝ่ายใน พระองค์ทรงสนพระทัยในการขับร้อง ดังมีตัวอย่างปราฏว่า เมื่อปี 2464 โปรดเกล้าฯ ให้มีการแสดงโขนสมัครเล่นเรื่องรามเกียรติ์ ตอนนางลอย พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงรับหน้าที่บอกบทพากย์และเจรจาด้วยพระองค์เอง สมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจีฯ ทรงเป็นต้นเสียงร่วมกับพระสุจริตสุดา

ต่อมาเมื่อปี 2465 สมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจีฯ ทรงได้รับพระราชทานยศนายพันโท ตำแหน่งผู้บังคับการพิเศษกองพันที่ 2 กรมทหารบกราบที่ 1 มหาดเล็กรักษาพระองค์ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และกรมทหารบกราบที่ 11 รักษาพระองค์ เมื่อปี 2465 ปรากฏในหนังสืองานละครของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่ ม.ล.ปิ่น มาลากุล จัดทำขึ้นนั้น กล่าวถึงพระราชนิพนธ์บทละครเรื่องผิดวินัย ว่า เมื่อวันที่ 23 มี.ค. 2465 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระบรมราชินี ได้เสด็จทอดพระเนตรละครพระราชนิพนธ์เรื่องผิดวินัย ซึ่งนายทหารกรมมหาดเล็กรักษาพระองค์เล่นถวายเฉลิมพระเกียรติเนื่องในโอกาสที่สมเด็จพระบรมราชินีทรงรับตำแหน่งผู้บังคับการพิเศษกองพันที่ 2 กรมทหารบกราบที่ 1 และกรมทหารบกราบที่ 11 นอกจากนั้นทางเสือป่าก็ทรงดำรงพระยศเป็นนายนาวาตรี ราชนาวีเสือป่า

สมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจีฯ ทรงส่งเสริมการศึกษาโดยประทานเงินทุนแก่โรงเรียนราชินี เมื่อวันที่ 26 ม.ค. 2464 และประทานเนื่องในวันประสูติปีต่อๆ มา ทางโรงเรียนเริ่มใช้เป็นทุนในปีการศึกษา 2473 ปัจจุบันนี้ยังคงให้แก่นักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 4 ที่สอบได้คะแนนเยี่ยมขึ้นชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5

นอกจากนี้ พระองค์ยังทรงสนับสนุนให้สตรีมีบทบาทในการออกสังคมมากขึ้น โดยเฉพาะข้าหลวงของพระองค์จะต้องเป็นผู้มีความสามารถในการออกสังคมทุกคน และให้ข้าราชบริพารได้ศึกษาหาความรู้ในด้านต่างๆ โดยทรงจัดผู้ชำนาญมาสอน ข้าหลวงในสมัยนั้นจึงมีความสามารถหลายด้าน เช่น ด้านดนตรี ภาษา ละคร และด้านกีฬา ซึ่งทรงสนับสนุนให้เข้าแข่งขันทั้งในประเทศและนอกประเทศ นักกีฬาของพระองค์ เช่น น.ส.สงวน สุจริตกุล ได้ชนะเลิศการแข่งขันแบดมินตันหญิงแห่งประเทศไทยและประเทศมาเลเซีย โปรดให้ข้าหลวงหัดกีฬาหลายประเภท เช่น ขี่ม้า จักรยาน และฟุตบอล ตั้งแต่ปี 2465

วันที่ 5 มี.ค. 2466 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้ทรงดำรงตำแหน่งสภานายิกาของวชิรพยาบาล ซึ่งโรงพยาบาลแห่งนี้พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ทรงสละพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์จัดซื้อที่ดินพร้อมด้วยตึกและสิ่งปลูกสร้าง และพระราชทานนามว่า วชิรพยาบาล ตั้งแต่วันที่ 2 ม.ค. 2455

สมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจี พระวรราชชายา ดำรงพระชนม์ชีพถึงวันที่ 30 พ.ย. 2518 สิ้นพระชนม์ด้วยโรคพระหทัยวาย เวลา 07.55 นาฬิกา ณ โรงพยาบาลศิริราช กรุงเทพมหานคร สิริพระชนมายุได้ 73 พรรษา กับ 20 วัน

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ เสด็จพระราชดำเนินพระราชทานเพลิงพระศพ ณ เมรุหลวงหน้าพลับพลาอิศริยาภรณ์ วัดเทพศิรินทราวาส เมื่อวันที่ 2 พ.ย. 2519

 สำหรับพระอัฐิของสมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจี พระวรราชชายา เมื่อรับพระราชทานเพลิงพระศพแล้ว เชิญไปประดิษฐานไว้ ณ หอพระนาก ในวัดพระศรีรัตนศาสดาราม

ส่วนพระอังคารของพระองค์บรรจุไว้ ณ ใต้ชุกชีบัลลังก์พระพุทธรูปในศาลาสุจริตกุล วัดราชาธิวาส โดยเป็นไปตามพระบรมราชพินัยกรรมข้อที่ว่า "...ฃ้าพเจ้าขอสั่งเด็ดขาดไว้เสียแต่บัดนี้, ห้ามมิให้เอาพระอัษฐิสมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจีขึ้นมาตั้งเคียงฃ้าพเจ้าเป็นอันขาด..." ซึ่งในปัจจุบันไม่เคยมีงานใดเลยที่เชิญพระบรมอัฐิและพระอัฐิออกประดิษฐานพร้อมกัน