ใหญ่กับใหญ่

เขาบอกว่า เมื่อช้างสารชนกัน หญ้าแพรกก็แหลกลาญ แต่ไม่มีใครบอกว่า ถ้าช้างรวมหัวกัน หญ้าแพรกจะเป็นอย่างไร

มีคนขอให้ผมเขียนเรื่องซีพีจะใช้เงินสามแสนกว่าล้านบาทซื้อกิจการของเทสโก้ โลตัส ในประเทศไทย โดยคนพูดเป็นห่วงว่าจะเกิดการผูกขาดธุรกิจ ซึ่งด้านหนึ่งจะทำให้เกษตรกรรายย่อยเดือดร้อนหนักขึ้น ไม่สามารถอยู่ได้อย่างอิสระ ต้องยอมเข้ามาเป็นลูกข่ายของซีพี ส่วนอีกด้านหนึ่ง ผู้บริโภคอาจมีทางเลือกน้อยลง นอกจากของอาจแพงขึ้นแล้ว คุณภาพอาจด้อยลง ผลิตขึ้นมาด้วยกรรมวิธีที่ไม่เป็นธรรมชาติ อุดมด้วยสารเคมี รวมทั้งอาจมีการตัดแต่งพันธุกรรมด้วย

บางคนระแวงว่าซีพีมีวาระซ่อนเร้น เพราะมีข่าวการซื้อกิจการขนาดใหญ่ติดๆ กันหลายครั้ง เช่น บริษัทประกันในจีน ห้างแม็คโคร เทสโก้ โลตัส และธนาคารแลนด์ แอนด์ เฮ้าส์ นอกจากนี้ยังมีเรื่องการไปดึงบริษัท ไชน่า โมบายล์ มาร่วมทุนธุรกิจโทรคมนาคม

ผมคงวิเคราะห์ประเด็นด้านสังคมได้ไม่ดีนัก แต่มีข้อสังเกตเชิงธุรกิจที่อยากจะพูดถึงอยู่หลายเรื่อง ดังนี้

หนึ่ง การสยายปีกของกลุ่มซีพีไม่ใช่เรื่องแปลก เพราะเป็นเป้าหมายธุรกิจที่ทำอย่างเปิดเผยมานานแล้ว เริ่มตั้งแต่การซื้อขายพืชไร่ การทำฟาร์มไก่และสัตว์เลี้ยงอื่นๆ การทำโรงงานอาหารสัตว์ ทำโรงงานแปรรูปอาหาร จากนั้นก็เข้าไปในธุรกิจค้าปลีก ธุรกิจโทรคมนาคม และอื่นๆ

จากฐานธุรกิจในประเทศไทย ซีพีได้ขยายไปต่างประเทศนับสิบประเทศ มีบริษัทในเครือหลายร้อยบริษัท บ้างก็ประสบความสำเร็จ บ้างก็ล้มเหลว มีการจ้างงานในประเทศหลายหมื่นคน ทั่วโลกนับแสนคน

สอง การพุ่งเป้าไปที่เทสโก้ โลตัส ในครั้งนี้ก็ไม่แปลกอีกเช่นกัน เพราะบริษัทแม่ในอังกฤษกำลังเดือดร้อน อาจต้องยอมตัดอวัยวะเพื่อรักษาชีวิต และบังเอิญธุรกิจในประเทศไทยน่าจะเป็นอวัยวะที่ตัดขายได้ในราคาดี มองจากแง่มุมของซีพีบ้าง การซื้อเทสโก้ โลตัส จะเป็นการต่อยอดธุรกิจค้าปลีกที่ซีพีครองความยิ่งใหญ่อยู่แล้ว เทสโก้ โลตัส จะช่วยให้เครือข่ายของซีพีสมบูรณ์มากขึ้น รวมทั้งอาจช่วยเพิ่มประสิทธิภาพและลดต้นทุน ซีพีรู้จักเทสโก้ โลตัสดี เพราะเป็นผู้ร่วมก่อตั้งและเคยถือหุ้นมาก่อน ประกอบกับซีพีก็มีธุรกิจประเภทเดียวกันคือห้างโลตัสในประเทศจีนด้วย

นอกจากนี้ ซีพียังมีประสบการณ์ในการซื้อแม็คโครมาแล้ว ซึ่งแม็คโครก็เป็นกิจการที่ซีพีรู้จักดีเช่นกัน เพราะก่อนเกิดวิกฤตต้มยำกุ้งเคยถือหุ้นสูงถึง 30% แต่หลังจากนั้นได้ทยอยขายออกจนหมด การเจรจาขอซื้อเทสโก้ โลตัส จึงถือเป็นเรื่องปกติทางธุรกิจ เมื่อมีโอกาสก็ฉกฉวยเอาไว้

สาม การเจรจาซื้อธนาคารแลนด์ แอนด์ เฮ้าส์ สำหรับผมไม่ใช่เรื่องเหนือความคาดหมาย เพราะเป็นเรื่องสมประโยชน์ของทั้งสองฝ่าย กล่าวคือ ฝ่ายผู้ขายเองที่ผ่านมาก็ไม่ได้ใช้ประโยชน์จากใบอนุญาตประกอบธุรกิจธนาคารพาณิชย์ที่มีอยู่อย่างเต็มที่ ส่วนฝ่ายผู้ซื้อได้เตรียมโครงข่ายรองรับธุรกิจการเงินเกือบจะเรียกได้ว่าพร้อมอยู่แล้ว คือมีทั้งเครือข่ายร้านสะดวกซื้อและเครือข่ายโทรคมนาคมอยู่ทั่วประเทศ นอกจากนี้ยังมีธุรกิจเคาน์เตอร์เซอร์วิสสำหรับรับชำระค่าบริการต่างๆ ด้วย

ที่เหมาะเจาะอีกประการหนึ่งคือราคาซื้อไม่น่าจะสูงมาก แม้จะหลายหมื่นล้านบาท แต่ก็ยังต่ำกว่าราคาของเทสโก้ โลตัส หรือของแม็คโครเป็นอันมาก เป็นจำนวนเงินที่ซีพีแบกรับภาระได้อย่างสบายๆ

สี่ ประเด็นเรื่องผูกขาดธุรกิจ แน่นอนว่าหากได้เทสโก้ โลตัส มาไว้ในอุ้งมือ ธุรกิจค้าปลีกและธุรกิจอาหารของซีพีที่ยิ่งใหญ่อยู่แล้วจะยิ่งใหญ่และครบวงจรเหนือคู่แข่งมากขึ้น แต่ถึงกระนั้น ลึกๆ แล้วผมยังไม่รู้สึกเป็นกังวลมากนัก ผมยังไม่คิดว่าผู้บริโภคจะเสียประโยชน์ ยังไม่เชื่อว่าของจะแพงขึ้น เพราะถึงแม้ซีพีจะได้เปรียบ แต่ก็ยังมีคู่แข่งหลายราย บางรายมีธุรกิจใหญ่โตในต่างประเทศ

ผมจะเริ่มรู้สึกเป็นห่วง หากเห็นซีพีสามารถใช้ความได้เปรียบกำหนดราคาขายตามใจชอบ โดยผู้บริโภคต้องตกอยู่ในภาวะจำยอมอย่างไม่มีทางเลือก

ในเรื่องขนาดธุรกิจ แม้ซีพีจะใหญ่กว่าคู่แข่งรายอื่นๆ ในประเทศ แต่หากเปรียบเทียบในระดับโลก ซีพียังห่างไกลจากการเป็นบริษัทยักษ์ใหญ่อยู่หลายขุม ส่วนตัวผมอยากเห็นเราส่งเสริมให้ธุรกิจไทยมีขนาดและศักยภาพมากพอที่จะออกไปแข่งขันในต่างประเทศได้อย่างสมศักดิ์ศรี

ประเด็นที่ผมเป็นห่วงมากกว่า คือ ผลกระทบที่เกิดกับเกษตรกรรายย่อย ที่ผ่านมามีเสียงร่ำลือเรื่องเกษตรกรรายย่อยถูกชักจูงหรือถูกบีบบังคับในทางอ้อมให้ต้องเข้ามาเป็นลูกข่ายของซีพี ต้องกู้หนี้ยืมสินเพื่อนำมาใช้ลงทุนในรูปแบบที่ซีพีกำหนด ในที่สุดหลายรายประสบปัญหาแบกรับภาระหนี้ไม่ไหว บางรายต้องสูญเสียที่ทำกิน ต่างๆ เหล่านี้ เป็นต้น

มองจากแง่มุมของเศรษฐกิจมหภาค ผมเชื่อว่าอาชีพเกษตรกรรายย่อยเป็นอาชีพที่ยากที่จะทำให้อยู่ดีกินดีได้ ไม่ว่าจะมีธุรกิจอย่างซีพีเข้ามาเกี่ยวข้องหรือไม่ก็ตาม เห็นได้ชัดจากสัดส่วนของจีดีพีที่มาจากภาคเกษตรกรรมที่ต่ำกว่าภาคเศรษฐกิจอื่นๆ ทั้งๆ ที่มีจำนวนประชากรในภาคเศรษฐกิจนี้มากกว่า

ในระยะยาว เนื่องจากเรามีพื้นที่สำหรับทำการเกษตรจำกัด จึงเป็นเรื่องหนีไม่พ้นที่จำนวนผู้ประกอบอาชีพเกษตรกรรมจะต้องลดลง เพื่อที่ผลผลิตและรายได้ต่อหัวจะได้สูงขึ้น

สำหรับซีพี ผมอยากแนะนำให้มีนโยบายและทำโครงการช่วยเหลือสังคม โดยเฉพาะอย่างยิ่งกลุ่มเกษตรกรต้นน้ำที่เข้ามาอยู่ในเครือข่ายการผลิตของซีพี โดยต้องทำอย่างจริงจัง จริงใจ และเป็นรูปธรรม เพื่อช่วยลดทอนภาพลักษณ์ของการเป็นพ่อค้าหน้าเลือดที่จ้องแต่จะตักตวงผลประโยชน์แต่เพียงอย่างเดียว

เรื่องสุดท้าย เรื่องเงินทุน คำถามที่ผุดขึ้นมาในใจผมทันทีที่ได้ข่าวซีพีจะซื้อเทสโก้ โลตัส คือ จะเอาเงินที่ไหนมาซื้อ เพราะที่ผ่านมา ธุรกิจที่ได้ชื่อว่าประสบความสำเร็จสูงที่สุดของกลุ่มคือธุรกิจร้านสะดวกซื้อ
เซเว่นอีเลฟเว่น บริษัท ซีพี ออลล์ ซึ่งเป็นเจ้าของธุรกิจได้กู้เงินก้อนใหญ่แสนกว่าล้านบาทไปแล้วเพื่อซื้อแม็คโคร ซึ่งจนถึงบัดนี้เชื่อว่าภาระหนี้ยังพร่องลงไปไม่มากนัก

สำหรับธุรกิจอื่นในกลุ่ม ผมไม่ทราบว่าตัวเองมองข้ามอะไรไปหรือไม่ แต่ยังไม่เห็นมีธุรกิจไหนที่จะสามารถสะสมกำไรได้มากพอที่จะนำมาใช้เป็นเงินทุนในการซื้อเทสโก้ โลตัสได้

ผมไม่แปลกใจที่มีข่าวว่ามีการพูดคุยกับธนาคารพาณิชย์บางแห่งเพื่อสำรวจหาแหล่งเงินทุนที่จะนำมาใช้ในการซื้อกิจการครั้งนี้ แต่จะแปลกใจมากกว่าหากบอกว่ามีเงินทุนพร้อมแล้ว เพราะจำนวนเงินที่เกี่ยวข้องมันมากเกินกว่าที่ธนาคารแห่งเดียวหรือสองแห่งจะแบกรับความเสี่ยงได้