ต้นทุนการใช้น้ำที่แท้จริง (ตอนแรก)

โครงการบริหารจัดการน้ำที่มีมูลค่าถึงกว่า 3 แสนล้านบาท มีวัตถุประสงค์สำคัญเพื่อการบริหารจัดการน้ำของประเทศ ถ้าจะพูดง่ายๆ ใช้ภาษาชาวบ้านให้เข้าใจง่ายขึ้นก็คือ มีเป้าหมายในการใช้วิธีการบริหารจัดการเพื่อแก้ไขปัญหาน้ำท่วมและน้ำแล้งของประเทศ ซึ่งจริงๆ ก็จะมีความหมายมากไปกว่านั้นอีก คือ การดำเนินการตามโครงการบริหารจัดการน้ำนั้นมีความหวังไปถึงว่าจะเป็นกระบวนการในการเพิ่มประสิทธิภาพในการใช้ประโยชน์จากน้ำ ที่เป็นทรัพยากรการผลิตที่สำคัญของประเทศอีกด้วย

นอกจากนี้ เพื่อให้ครบวงจรของกระบวนการบริหารจัดการน้ำ ก็จะต้องครอบคลุมไปถึงเรื่องของการบำบัด และกำจัดน้ำเสียที่เกิดขึ้นจากการใช้ประโยชน์จากน้ำด้วย (อันนี้ไม่แน่ใจ และไม่ชัดเจนว่าได้รวมอยู่ในมูลค่าของโครงการในคราวนี้บ้างหรือไม่ แต่ก็หวังว่าน่าจะมีบ้าง เพราะเป็นส่วนสำคัญ)

กระบวนการทั้งหมดที่ครบวงจรของการบริหารจัดการน้ำนี้ ต้องยอมรับว่าเป็นเรื่องที่ทำได้ยาก เพราะเกี่ยวข้องกับผลประโยชน์ และผลกระทบต่อกลุ่มบุคคลหลายกลุ่ม (Stake Holders) ที่อาจจะมีความต้องการ (Needs) หรือความสนใจ (Interests) ที่แตกต่างกัน ทำให้ต้องอาศัยการทำความเข้าใจ การสร้างให้เกิดความร่วมมือของกลุ่มบุคคลที่เกี่ยวข้อง จึงจะทำให้การดำเนินงานเป็นไปอย่างเรียบร้อยและได้ผลสัมฤทธิ์ตามต้องการ ถ้าไม่แล้ว การดำเนินโครงการก็จะเป็นเพียงโครงการลงทุนสร้างสิ่งปลูกสร้างทางกายภาพเพื่อใช้ในกิจกรรมที่เกี่ยวกับน้ำ แต่จะบรรลุเป้าประสงค์ของการบริหารจัดการน้ำหรือไม่ ก็ยังไม่แน่ใจ

เพื่อให้การทำความเข้าใจเกี่ยวกับการบริหารจัดการน้ำมีความชัดเจน เห็นเป็นรูปธรรมมากขึ้น การสร้างความเข้าใจในเรื่องต้นทุนที่แท้จริงของการใช้น้ำน่าจะเป็นเรื่องสำคัญ และเป็นประโยชน์มาก ประเทศไทยโชคดีกว่าอีกหลายประเทศในโลกที่โดยส่วนใหญ่ของประเทศมีน้ำใช้อย่างบริบูรณ์ ไม่ขาดแคลน อาจจะมีในบางพื้นที่ บางช่วงเวลาบ้างที่เราต้องเผชิญกับความแห้งแล้งและการขาดแคลนน้ำ

ความโชคดีของเรานั้น สร้างทัศนคติเกี่ยวกับน้ำที่ไม่ค่อยถูกต้องประการหนึ่ง คือ เรามักจะคิดว่าน้ำจะต้องเป็นของฟรี หรือของถูกเสมอ เกษตรกรชาวไร่ ชาวสวน ไม่เคยคิดถึงต้นทุนค่าน้ำที่จะต้องบวกเพิ่มเข้าไปกับต้นทุนค่าปุ๋ย ค่ายาฆ่าแมลง ค่าเมล็ดพันธุ์ ฯลฯ ผู้คนที่อาศัยอยู่ในเขตพื้นที่ที่มีน้ำประปาให้บริการได้ ก็คิดเพียงแค่ว่าค่าน้ำประปาจะต้องราคาแพงไม่ได้ เพราะน้ำเป็นปัจจัยที่สำคัญและจำเป็นต่อการดำรงชีพ อัตราค่าบริการน้ำประปาในปัจจุบันก็ต่ำกว่าที่ควรจะเป็นเพราะคิดต้นทุนเฉพาะต้นทุนการผลิตน้ำ ไม่ได้คิดรวมเอาต้นทุนในการบำบัดน้ำเสียที่เกิดจากการใช้ประโยชน์จากน้ำเข้าไปด้วย น้ำเสียที่ไม่ได้รับการบำบัดอย่างถูกต้อง เหมาะสมก็ถูกทิ้งลงไปในแหล่งน้ำสาธารณะจนนานวันเข้าก็ทำให้เกิดการเน่าเสียของน้ำในแม่น้ำคูคลองต่อไป

เมื่อน้ำดิบที่จะนำมาใช้ในการผลิตน้ำประปาเพื่อการใช้ประโยชน์หาได้ยากขึ้น ต้นทุนในการผลิตน้ำก็จะต้องแพงขึ้นเป็นธรรมดา และด้วยวิธีการคิดต้นทุนที่ต่ำกว่าความเป็นจริงนี้เอง ก็ทำให้เกิดพฤติกรรมการใช้น้ำอย่างไม่มีประสิทธิภาพ การรณรงค์ให้ใช้น้ำอย่างประหยัดได้ผลไม่เต็มที่ และผลจากการใช้น้ำอย่างสิ้นเปลืองก็เป็นการเพิ่มปริมาณน้ำเสียที่จะต้องมีต้นทุนในการบำบัด และก่อให้เกิดปัญหามลพิษทางน้ำ และปัญหาทางด้านสิ่งแวดล้อมต่อไปเป็นทอดๆ เช่น ปัญหาขยะ สิ่งปฏิกูลและน้ำเน่าเสียในแม่น้ำลำคลอง ปัญหาการตื้นเขินของแม่น้ำลำคลอง (และเป็นสาเหตุหนึ่งของการเกิดน้ำท่วมเนื่องจากมีอุปสรรคในการระบายน้ำ) ฯลฯ

ดังนั้น ในการขับเคลื่อนให้เกิดการบริหารจัดการน้ำ ซึ่งจะต้องเกี่ยวข้องกับการบริหารความเสี่ยงเกี่ยวกับน้ำ ได้แก่ ความเสี่ยงที่จะเกิดน้ำท่วม ความเสี่ยงที่จะเกิดภัยแล้ง ความเสี่ยงต่อการขาดแคลนน้ำเพื่อการอุปโภคบริโภค ความเสี่ยงต่อความขัดแย้งที่เกิดขึ้นจากกลุ่มคนที่ได้รับประโยชน์และได้รับผลกระทบจากน้ำ เป็นต้น จึงจำเป็นอย่างยิ่งที่ต้องสร้างความตระหนักให้กับทุกคนที่เกี่ยวข้องได้รับทราบถึงต้นทุนที่แท้จริงของการใช้น้ำ เช่น เพื่อลดความเสี่ยงของการเกิดน้ำท่วมในพื้นที่เขตเมืองและให้มีน้ำดิบเพียงพอต่อการใช้เพื่อผลิตน้ำประปาให้บริการ จำเป็นต้องใช้พื้นที่ในการกักเก็บน้ำ ใช้พื้นที่เพื่อเป็นที่รับน้ำในช่วงที่มีปริมาณน้ำมาก ก็จะต้องมีการชดเชยให้กับกลุ่มคนที่ได้รับความเดือดร้อน ความเสียหายอย่างเหมาะสม ซึ่งก็จะมีผลต่อการกำหนดต้นทุนที่แท้จริงของการใช้น้ำ

การตระหนักทราบถึงต้นทุนที่แท้จริงของการใช้น้ำไม่ได้แปลว่าจะต้องมีการจัดเก็บ หรือเรียกเก็บค่าบริการการใช้น้ำ แต่จะทำให้เราสามารถบริหารจัดการน้ำได้อย่างเป็นระบบ และมีประสิทธิภาพมากขึ้น การดำเนินกิจกรรมในระบบเศรษฐกิจที่เกี่ยวข้องกับการใช้น้ำก็จะได้รับทราบถึงต้นทุนที่แท้จริงของการผลิตสินค้านั้นๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่งสินค้าเกษตรที่ต้องอาศัยน้ำเป็นปัจจัยสำคัญในการผลิต เนื้อที่หมดเสียแล้ว สัปดาห์หน้าจะขยายความต้นทุนการผลิตที่แท้จริงที่รวมต้นทุนของน้ำเข้าไปด้วยว่าเป็นอย่างไร ติดตามอ่านต่อตอนจบในวันจันทร์หน้าครับ