ประสิทธิภาพของกฏหมาย
....เจษฏ์ โทณะวณิก
มีวลีที่สืบทอดกันมาตั้งแต่ยุคกรีกโรมัน อันเป็นยุคที่ชนชาวโลกเชื่อกันว่ามีพัฒนาการทางด้านกฎหมายที่เจริญรุ่งเรืองมากที่สุดในประวัติศาสตร์ชนชาติมนุษย์ว่า
“ที่ใดมีสังคม ที่นั่นมีกฎหมาย” ซึ่งถ้าว่ากันไปแล้ววลีนี้ก็คงไม่มีที่ผิดไปได้ แต่ที่ไม่รู้ก็คือว่าถ้าเทียบกับโลกยุคปัจจุบัน (อันหมายถึงประเทศที่การใช้บังคับ และการบังคับใช้กฎหมายมีประสิทธิภาพ) ความก้าวหน้าทางด้านกฎหมายของกรีกโรมันจะเป็นอย่างไรประเทศไทยของเราไม่รู้จะเบียดเสียดอยู่ตรงจุดใดบนมาตรวัดประสิทธิภาพกฎหมายของโลก พวกเราคงหวังว่าบ้านเราเมืองเราคงจะไม่ย่ำแย่ถึงขนาดอยู่ท้ายๆ ของมาตรวัด แต่ที่จะหวังให้อยู่บนๆ นั้นก็คงจะยากอยู่ เอาเป็นว่าให้ได้กลางๆ ไม่ถูกตราหน้าว่าเป็นพวกไม่มีมาตรฐาน ใช้กฎหมู่อยู่เหนือกฎหมาย ใครมีอำนาจก็เถลิงกฎของตนเป็นใหญ่ ก็น่าจะพอใช้ได้ ท่านอาจจะอยากรู้คำตอบจากผมว่ากฎหมายไทยมีประสิทธิภาพหรือไม่ ผมว่าท่านมีคำตอบของท่านเองอยู่พอสมควร สิ่งที่ผมจะแลกเปลี่ยนกับท่านได้ก็คือ หลักการว่าอะไรคือ ประสิทธิภาพของกฎหมาย
ประสิทธิภาพของกฎหมายว่ากันโดยง่าย และรวบรัดมีอยู่ 45 ประการ
1.ประสิทธิภาพในการร่างกฎหมาย
2.ประสิทธิภาพในการออกกฎหมาย (โดยทั่วไปเราอาจจะเรียกกระบวนการ 1 และ 2 รวมกันได้ว่าการตรากฎหมาย)
3.ประสิทธิภาพในการใช้บังคับกฎหมาย
4.ประสิทธิภาพในการบังคับใช้กฎหมาย (ข้อ 3 และ 4 นั้นแตกต่างกันตรงที่ว่าการใช้บังคับกฎหมาย หรือที่ภาษาอังกฤษเรียกว่า Implement หรือ Implementation นั้นคือ การนำกฎหมายมาใช้ นัยว่า เนื้อหา หรือบทบัญญัติแห่งกฎหมายนั้นจะใช้ได้จริงในทางปฏิบัติหรือไม่ หากใช้ไม่ได้ก็แปลว่า กฎหมายนั้นไม่มีประสิทธิภาพในการใช้บังคับ
ส่วนการบังคับใช้กฎหมาย ที่ภาษาอังกฤษเรียกว่า Enforce หรือ Enforcement นั้นคือ การทำให้บทบัญญัติของกฎหมายที่นำมาใช้ได้จริงในทางปฏิบัติได้ถูกใช้ หากมีกฎหมายที่ใช้ได้ แต่ไม่ได้ถูกใช้ ก็หมายความว่า การบังคับใช้กฎหมายไม่มีประสิทธิภาพ
5.ประสิทธิภาพในการทบทวนกฎหมาย นั่นคือต้องตรวจสอบการใช้งานของกฎหมายอยู่เสมอว่าต้องมีการปรับปรุง แก้ไข เปลี่ยนแปลง เพิ่มเติมอันใดหรือไม่ หรือต้องมีการยกเลิก เพิกถอน ไปจนถึงขั้นตรากฎหมายใหม่หรือไม่
การวัดประสิทธิภาพของกฎหมายคงจะไม่ได้มีกันแค่ตามประเภทที่ผมรจนามา แต่เป็นแนวทางหนึ่งที่เราสามารถนำมาช่วยใช้ในการเป็นดัชนี เพื่อทดสอบดูว่ากฎหมายของบ้านเราเมืองเรา หรือบ้านไหนเมืองไหนเขาเป็นอย่างไรได้ในระดับหนึ่ง
สิ่งที่สำคัญอย่างยิ่งในกระบวนการชั่งตวงวัด ประสิทธิภาพของกฎหมาย โดยเฉพาะในเมืองไทยเราในช่วงระยะเวลานี้คือ เรื่องของการใช้บังคับกฎหมาย และการบังคับใช้กฎหมาย ยิ่งตัวหลังนี่ยิ่งต้องระมัดระวัง ประสิทธิภาพของการบังคับใช้กฎหมายไม่ได้อยู่ที่ความหนักหน่วง รุนแรง แต่อยู่ที่การแสดงประสิทธิผล (Efficiency) ซึ่งต้องเป็นไปอย่างเป็นธรรม (Fair) ไม่โอนเอียง (Equitable) ไม่เลือกข้าง (Impartial) และอะไรอื่นๆ อีกหลายอย่าง
จริงอยู่การบังคับใช้กฎหมายต้องเด็ดขาดและเข้มงวด แต่ในอ่อนมีแข็ง ในแข็งมีอ่อน คงต้องเลือกใช้ให้เหมาะสม แล้วสังคมจะเดินไปได้ตลอดรอดฝั่ง ขอให้พวกเราทุกคนร่วมกันหวังดีต่อประเทศไทย เชื่อได้ว่ากฎบทกฎหมายของบ้านเมืองเราจะมีประสิทธิภาพได้แน่