เทศมองไทย โครงสร้างพลังงาน

เรามักคุ้นเคยกับการจัดอันดับประเทศของ WEF (World Economic Forum หรือสมัชชาเศรษฐศาสตร์โลก) แต่องค์กรนี้ยังมีรายงานที่คนไม่ค่อยรู้จักคือ การจัดอันดับโครงสร้างทางพลังงาน ที่เรียกว่า EAPI (Energy Architecture Performance Index)

เพื่อให้ประเทศต่างๆ พัฒนาโครงสร้างให้มีพลังงานใช้อย่างมั่นคง ในราคาที่ “ไม่แพง” (Affordable) โดยยังรักษาสิ่งแวดล้อมให้ยั่งยืน ได้มีการพัฒนาตัวชี้วัด 3 ด้าน คือ

1.การเติบโตทางเศรษฐกิจและการพัฒนา โครงสร้างพลังงานสามารถยกระดับของประสิทธิภาพในระบบเศรษฐกิจและช่วยสร้างรายได้ สนับสนุนให้เกิดการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคม

2.ความยั่งยืนของสิ่งแวดล้อม การผลิต แปรรูป และบริโภคพลังงานล้วนมีผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมและต่อภาวะโลกร้อน

3.การเข้าถึงและความมั่นคง มีความเสี่ยงต่อการขาดแคลนและราคาพลังงานอย่างไร? ภาคส่วนต่างๆ ของประชากรได้ใช้พลังงานทั่วถึงแค่ไหน?

พลังงานเป็นเรื่องซับซ้อน การพัฒนาในด้านหนึ่งอาจมีผลกระทบต่อด้านอื่น การขับเคลื่อนไปสู่โครงสร้างพลังงานที่สมดุลและมีศักยภาพสูงขึ้นจึงเป็นความท้าทายยิ่ง โดยเฉพาะสำหรับประเทศรายได้น้อยซึ่งพลังงานเป็นค่าใช้จ่ายที่มีสัดส่วนสูง

โครงสร้างพลังงานที่ดีไม่มีสูตรตายตัว แต่ละประเทศต้องบริหารจัดการทรัพยากรและข้อจำกัดที่แตกต่างกันออกไป ทั้งปัจจัยทางกายภาพ เช่น ปริมาณสำรองปิโตรเลียม ความสมบูรณ์ของน้ำ ที่ดิน สภาพภูมิประเทศ ภูมิอากาศ

พลวัตทางสังคมไม่ว่าการเมือง อุตสาหกรรม หรือภาคประชาสังคม ล้วนมีผลต่อการพัฒนาโครงสร้างพลังงาน

การเปรียบเทียบตัวชี้วัดกับประเทศอื่นๆ จะเป็นประโยชน์ในการปฏิรูปพลังงาน เพราะช่วยให้เห็นมุมมองใหม่ๆ เห็นภาพรวม เรียนรู้จากประเทศอื่น และวัดความคืบหน้าได้

ตาม EAPI ปี 2014 ประเทศนอร์เวย์อยู่อันดับที่ 1 ด้วยคะแนนสูงสุด 0.75 ไทยเป็นที่ 55 ด้วยคะแนน 0.53 ใกล้เคียงกับค่าเฉลี่ย 0.52 ของ 124 ประเทศ

แต่ในประชาคมอาเซียนประเทศไทยอยู่อันดับที่ 1 ตามด้วยสิงคโปร์ อินโดนีเซีย ฟิลิปปินส์ มาเลเซีย เวียดนาม บรูไน และกัมพูชา ซึ่งเป็นอันดับเกือบต่ำที่สุดในโลกด้วย (ไม่มีข้อมูลพม่า) ต่อไปนี้เป็นการวิเคราะห์โครงสร้างพลังงานของประเทศในอาเซียน :

mm ด้านการเติบโตทางเศรษฐกิจและการพัฒนา ซึ่งมีตัวชี้วัด 3 กลุ่มคือ ประสิทธิภาพ ราคา และมูลค่าของการนำเข้าส่งออกพลังงานต่อ GDP สิงคโปร์ได้คะแนนสูงสุดที่ 0.58 มาเลเซียต่ำสุด 0.26 ไทย 0.49

สำหรับตัวชี้วัดประสิทธิภาพ หรือ Energy Intensity คือ GDP ต่อหน่วยพลังงาน สิงคโปร์สูงกว่ากับมาเลเซียและไทยมาก

สิงคโปร์นำเข้าน้ำมันดิบสูงมากถึง 45% ของ GDP เพราะมีอุตสาหกรรมส่งออกน้ำมันสำเร็จรูป แม้มาเลเซียจะเป็นผู้ส่งออกปิโตรเลียมที่สำคัญ แต่ก็นำเข้าพลังงาน 9% ของ GDP เทียบกับไทย 14%

WEF วัดราคาหรือ “ความไม่แพง” ของพลังงานใน 2 มิติ คือ คือค่าไฟฟ้าในภาคอุตสาหกรรมและการกำหนดราคาค้าปลีกน้ำมัน

ค่าไฟฟ้าในแต่ละประเทศจะแตกต่างกันด้วยสาเหตุหลากหลาย ซึ่งของไทยต่ำกว่าสิงคโปร์ (มาเลเซียไม่เปิดเผยข้อมูล) แต่น้ำมันเป็นสินค้าโภคภัณฑ์ที่มีราคาเท่าๆ กันตามตลาดโลก ตัวชี้วัดจึงเป็นการกำหนดราคาที่สะท้อนกลไกตลาด

m สิงคโปร์ได้คะแนนสูง มาเลเซียคะแนนต่ำเพราะมีการอุดหนุนค่าน้ำมันมาก เกิดการใช้ที่สิ้นเปลือง เปลืองงบประมาณเพราะช่วยคนรวยมากกว่าคนจน และยังลดแรงจูงใจที่จะพัฒนาทั้งเทคโนโลยีเพิ่มประสิทธิภาพพลังงาน ตลอดจนพลังงานทดแทน

m ราคาของพลังงานควรสะท้อนต้นทุนการผลิตที่แท้จริงของพลังงานนั้นๆ เพื่อให้เกิดประสิทธิภาพในการใช้พลังงานและในเศรษฐกิจโดยรวม

m บางประเทศเก็บภาษีน้ำมันสูงเพื่อสร้างซ่อมถนน บางทีสูงมากเพื่อชดเชยความเสียหายต่อสิ่งแวดล้อมและสุขภาพ แต่ภาษีไม่ควรสูงเกินไปเพราะเป็นภาระต่อผู้บริโภคและอาจส่งผลกระทบต่อราคาสินค้า การใช้พลังงานเติบโตไปกับ GDP แต่ต้นทุนพลังงานที่ต่ำช่วยขับเคลื่อนเศรษฐกิจด้วย

mm ด้านความยั่งยืนของสิ่งแวดล้อม ซึ่งมีตัวชี้วัด 2 กลุ่ม คือ สัดส่วนของพลังงานทดแทน และการปล่อยมลพิษทางอากาศของภาคผลิตพลังงานและการใช้น้ำมัน คะแนนสูงสุดในอาเซียน คือ ฟิลิปปินส์ 0.51 บรูไนต่ำสุด 0.21 ไทย 0.39

ฟิลิปปินส์มีสัดส่วนพลังงานทดแทนสูงถึง 40% เพราะใช้ชีวมวลแบบดั้งเดิมมาก แต่อาจรวมการใช้ฟืนที่เป็นการตัดไม้ทำลายก็ได้ ไทยมีพลังงานหมุนเวียน 19% บรูไน 0% เพราะผลิตปิโตรเลียมมากและส่งออกกว่า 70% ของ GDP มีการปล่อยมลพิษจากการผลิตมาก

mm ด้านการเข้าถึงและความมั่นคง คะแนนสูงสุดในอาเซียน คือ มาเลเซีย 0.83 กัมพูชาต่ำสุด 0.28 ไทย 0.73 มีตัวชี้วัด 3 กลุ่ม คือ สัดส่วนของการนำเข้า (ซึ่งมาเลเซียคะแนนสูงเพราะส่งออกสุทธิ) ความหลากหลายของพลังงานพื้นฐาน และการเข้าถึงพลังงานซึ่งเน้นเรื่องไฟฟ้าและการประกอบอาหาร

ในมาเลเซียและไทยประชากรเข้าถึงไฟฟ้าเกือบ 100% คุณภาพไฟฟ้าใช้ได้ ในขณะที่คนกัมพูชาเข้าถึงไฟฟ้าเพียง 31% และคุณภาพไฟฟ้ายังต่ำ

การเข้าถึงไฟฟ้ามักเป็นความสะดวกสบาย ในขณะที่การประกอบอาหารเป็นตัวชี้วัดระดับพื้นฐาน การใช้ “เชื้อเพลิงแข็ง” อย่างฟืน ถ่านหรือมูลสัตว์ที่เผาในบ้านเป็นอันตรายต่อสุขภาพ คนมาเลเซียเข้าถึงคุณภาพชีวิตที่สูงกว่าเพราะสัดส่วนการใช้เชื้อเพลิงแข็งประกอบอาหารต่ำเพียง 5% ในขณะที่กัมพูชาสูงเกือบ 90% ไทย 26%

แม้ไทยจะไม่ได้คะแนนสูงสุดในด้านใด แต่ก็มีคะแนนรวมที่สูงสุด หากแต่กระแสสังคมบอกว่าสถานการณ์พลังงานไทยเลวร้ายเหลือเกิน ล้าหลังกระทั่งกัมพูชาทั้งที่เขายังไม่มีการผลิตปิโตรเลียมเลย และมาเลเซียซึ่งถูกยกให้เป็นต้นแบบกลับกลายเป็นอันดับที่ 5

สรุปได้ว่า พลังงานเป็นเรื่องซับซ้อน ต้องพิจารณาถึงผลกระทบที่กว้างขวาง วางแนวปฏิรูปด้วยสติ เหตุผล และข้อเท็จจริง