สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี (1)

สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี มีพระนามเดิมว่า “บุญรอด” ประสูติเมื่อวันที่ 21 ก.ย. 2310 ณ ต.อัมพวา จ.สมุทรสงคราม ในปัจจุบัน ทรงเป็นพระธิดาในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าแก้ว กรมพระศรีสุดีรักษ์ พระราชินีในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช กับเจ้าขรัวเงิน คหบดีเชื้อสายจีนย่านถนนตาล ในพระนครศรีอยุธยา ได้รับการอุปถัมภ์ค้ำจุนจากเจ้าคุณราชินีกุลบางช้าง คือ เจ้าคุณชีโพ พระขนิษฐาในสมเด็จพระอัมรินทราบรมราชินี พระมเหสีในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช คุณบุญรอดจึงให้ความเคารพนับถือเจ้าคุณชีโพเป็นเสมือนมารดาเลี้ยงตลอดมา

ต่อมาเมื่อพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ได้เสด็จเข้าไปปรนนิบัติราชการในสำนักสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์พร้อมพระภัสดาและพระบุตร ได้ตามเสด็จเข้ามาตั้งนิวาสสถานและโรงแพที่ ต.กุฎีจีน ปัจจุบันคือพระวิหารและหอไตรวัดกัลยาณมิตร ส่วนแพอยู่ในคลองบางกอกใหญ่ตรงวัดโมฬีโลกข้างใต้ คุณบุญรอดตามบิดามารดาเข้ามาอยู่ที่ฝั่งธนบุรีตั้งแต่อายุยังไม่ถึงขวบ ใช้ชีวิตอย่างลูกพ่อค้าคหบดีที่มีน้าเป็นขุนนางชั้นผู้ใหญ่อยู่ถึง 15 ปี เมื่อเกิดการผลัดแผ่นดิน พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ได้ปราบดาภิเษกขึ้นเป็นพระมหากษัตริย์พระองค์ใหม่ คุณบุญรอดก็ได้รับการสถาปนาขึ้นเป็นเจ้า มีอิสริยยศเป็นสมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้าบุญรอด ประทับอยู่พระตำหนักแดงในพระบรมมหาราชวัง ทรงสนิทสนมกับเจ้าฟ้ากรมหลวงศรีสุนทรเทพ และสมเด็จเจ้าฟ้ากรมหลวงเทพยวดี พระขนิษฐาในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย เป็นอย่างยิ่ง

สมเด็จเจ้าฟ้าบุญรอด ประทับอยู่กับพระชนนี จนมีพระชนมายุได้ 32 พรรษา สมเด็จพระชนนีจึงประชวร สมเด็จพระพุทธยอดฟ้าฯ และเจ้านายเสด็จเยี่ยมฟังพระอาการ พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ขณะนั้นดำรงพระอิสริยยศเป็นสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงอิศรสุนทร ก็เสด็จเข้าไปเช่นเดียวกับเจ้านายพระองค์อื่นๆ ได้ทอดพระเนตรเห็นสมเด็จเจ้าฟ้าบุญรอดแล้วต้องพระทัย หากแต่ไม่ทรงแสดงออก แต่หมั่นเสด็จไปทรงเยี่ยมพระอาการสมเด็จป้าเป็นปกติ จนสมเด็จพระบรมราชชนกออกพระโอษฐ์ว่า “พ่อฉิมนี่ดีเอาใจใส่ป้าเข้ามาทุกวัน”

เมื่อสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอฯ กรมพระศรีสุดารักษ์ สิ้นพระชนม์ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เชิญพระศพไปไว้ที่พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท เจ้าฟ้าบุญรอดเสด็จออกไปทำบุญทุกวัน สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ กรมหลวงอิศรสุนทร ก็เสด็จไปช่วยจัดหาสิ่งของ ช่วยรับส่งของถวายพระ ทำให้มีโอกาสได้สนิทสนมคุ้นเคยกัน หลังจากถวายพระเพลิงกรมสมเด็จศรีสุดารักษ์เสร็จแล้ว สมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมหลวงอิศรสุนทร และสมเด็จเจ้าฟ้าบุญรอด ก็มีโอกาสได้พบปะกันที่ตำหนักของพระน้องนางเธอสองพระองค์ในสมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมหลวงอิศรสุนทร จนกระทั่งเกิดเหตุการณ์ขึ้น เมื่อเจ้าฟ้าบุญรอดทรงพระครรภ์ได้ 4 เดือน พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกทรงกริ้วนัก สมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมหลวงอิศรสุนทร จึงทรงขอความช่วยเหลือจากเจ้าจอมแว่น ซึ่งใช้ความเป็นสนมเอกคลายพระกริ้วของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชลง แม้จะไม่ทรงลงพระอาญา แต่กระนั้นทรงห้ามไม่ให้เข้าเฝ้าฯ และมิให้ค้าขายด้วยสำเภาหลวงเป็นการตัดรายได้กรมหลวงอิศรสุนทร เพราะขัดเคืองพระทัยและทรงห่วงว่ากรมหลวงเทพหริรักษ์ พระเชษฐาของเจ้าฟ้าบุญรอดจะน้อยพระทัย อีกทั้งเกรงว่าจะทำให้วังหน้าและวังหลังจะดูถูกฝ่ายวังหลวงได้ จึงมีรับสั่งให้แยกจากกัน โดยให้เจ้าฟ้าบุญรอดไปประทับอยู่ที่วังของกรมหลวงเทพหริรักษ์ พระเชษฐา

เมื่อเวลาผ่านไปได้ 3 เดือน สมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมหลวงอิศรสุนทร จึงได้เสด็จไปเข้าเฝ้าฯ กรมพระราชวังบวรมหาสุรสิงหนาท ให้พาพระองค์เข้าเฝ้าฯ พระเจ้าอยู่หัว เพื่อขอรับพระราชทานอภัยโทษ จนทรงให้เข้าเฝ้าฯ และค้าขายสำเภาได้ตามเดิม จากนั้นจึงได้เสด็จเข้าเฝ้าฯ กรมหลวงเทพหริรักษ์ เพื่อขอรับเจ้าฟ้าบุญรอดกลับ แต่กรมหลวงเทพหริรักษ์ไม่ไว้พระทัยที่สมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมหลวงอิศรสุนทร ทรงมีเหล่าสนมนางในและบาทบริจาริกามากมายอยู่แล้ว จึงทรงให้เจ้าฟ้าฉิมปฏิญาณว่า “จะมิให้บุตรและภริยาทั้งปวงเป็นใหญ่กว่าฤๅเสมอเท่าเจ้าฟ้าบุญรอด” จึงทรงยอมมอบเจ้าฟ้าบุญรอดให้ ในพระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 2 ระบุว่า “เมื่อในรัชกาลที่ 1 นั้น พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ได้สมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้าบุญรอด พระธิดาในสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์ เป็นพระอรรคชายา”

สมเด็จเจ้าฟ้าบุญรอด ทรงเป็นขัตติยะนารีที่มีความสามารถ ในปี 2324 ขณะที่ทรงมีพระชันษาได้ 14 ปี สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีได้ส่งพระองค์ไปเป็นราชทูตยังเมืองกวางตุ้ง พร้อมด้วยเจ้าพระยาศรีธรรมาธิราช และพระมหานุภาพ ทั้งนี้ได้สันนิษฐานว่าเจ้าฟ้าบุญรอดคงสามารถเจรจาด้วยภาษาจีนได้ดี เนื่องด้วยเจ้าขรัวเงินผู้บิดามีเชื้อสายจีน ในการทูตดังกล่าวนี้ได้รับการพระราชทานเลี้ยงอย่างดีจากจักรพรรดิเฉียนหลง ทั้งยังได้จัดซื้ออาวุธและอุปกรณ์การก่อสร้างกลับมายังกรุงสยามในปี 2325

เมื่อสมเด็จเจ้าฟ้าบุญรอดทรงเป็นพระชายาในสมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมหลวงอิศรสุนทรแล้ว สมเด็จเจ้าฟ้าบุญรอดทรงรับหน้าที่กิจการด้านเครื่องต้นรับใช้พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยสืบต่อจากสมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์ พระมารดา ท่านผู้หญิงเปลี่ยน ภาสกรวงศ์ ได้กล่าวถึงพระเกียรติคุณของพระองค์ความว่า “...พระองค์เป็นอัจฉริยะนารีรัตน์ พิเศษพระองค์หนึ่ง ทรงชำนิชำนาญในกิจการของสตรีที่อย่างดีมีปากศิลปวิธีการชั่งทำกับเข้าของกินเป็นเลิศอย่างเอก...”