ความจริงหรือความเชื่อ

เส้นบางๆ ระหว่าง “ความจริง” กับ “ความเชื่อ” บางครั้งก็ทำให้ยากจะแยกแยะความแตกต่างของสิ่งตรงหน้ากันด้วยตาเปล่า

ความจริงที่เคยปักใจเชื่อมานานนม สุดท้ายไม่กี่นาทีหลังมีข้อมูล หลักฐานใหม่ อดีตความจริงก็อาจตกชั้นมาอยู่ที่สถานะความเชื่อแบบไม่ต้องมีอุทธรณ์ฎีกา

ใครคนหนึ่งเคยยกตัวอย่างว่า ความจริงก็เหมือนกับที่ดวงอาทิตย์ขึ้นทางทิศตะวันออกและตกในทิศตะวันตกของทุกวัน

มันก็คงเป็นความจริงที่ถูกปลูกฝังมาให้เชื่อ ให้คิดตามนี้แบบนี้

ทั้งที่ตามข้อมูลที่ถูกต้องจริงๆ นั้น มีเพียง 2 วันต่อปี ที่ดวงอาทิตย์จะขึ้นทางทิศตะวันออกและตกในทิศตะวันตกพอดิบพอดีคือ วันที่ 21 มี.ค. และ 23 ก.ย. ซึ่งจะทำให้กลางวันและกลางคืนมีระยะเวลาเท่ากันพอดิบพอดี

ส่วนวันที่เหลือจะขึ้นคล้อยไปทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือหรือเฉียงใต้สลับกันไป และตกคล้อยไปทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือหรือเฉียงใต้วนเวียนกันไปในแต่ละปี

หรือตัวอย่างคลาสสิก เมื่อครั้งหนึ่งมนุษย์เคยยอมรับกันจนเป็นความจริงในยุคนั้นสมัยนั้นว่า “โลกแบน” จนไม่กล้าเดินทางไปขอบโลก เพราะกลัวจะพลัดตกโลก ก่อนที่เวลาผ่านมาสักระยะจะพบความจริงชุดใหม่ว่า สัณฐานของโลกนั้นเป็นทรงกลมคล้ายผลส้ม

เช่นเดียวกับความจริงในยุคหนึ่งที่ยอมรับกันว่า โลกเป็นศูนย์กลางของระบบสุริยจักรวาล พร้อมมีเหตุผลประกอบสนับสนุนชัดเจน

จน นิโคลัส โคเปอร์นิคัส นักดาราศาสตร์ ที่ใช้เพียงแค่ตาเปล่าในวันที่กล้องโทรทรรศน์ยังไม่ได้ผลิตออกมา เฝ้าสังเกตดวงอาทิตย์ ดวงดาว ก่อนจะสามารถหักล้างทฤษฎีของอริสโตเติล ที่เชื่อต่อกันมาหลายร้อยปี พร้อมพิสูจน์ให้เห็นว่าดวงอาทิตย์เป็นศูนย์กลางของจักรวาล

การจะฟันธงว่าสิ่งไหนเป็นความจริง หรือเป็นเพียงแค่ความเชื่อ บางครั้งจึงอาจจะต้องใช้เวลาในการยืนยันความถูกต้องหลายร้อยปี แถมยังไม่รู้ว่าระยะเวลาต่อไปความจริงในวันนี้จะยังคงรักษาสถานะความจริงต่อไปได้อีกนานแค่ไหน

ยังไม่รวมในกรณีที่ “ความจริง” กับ “ความเชื่อ” ซึ่งมีเบื้องหน้าเบื้องหลังเชื่อมโยงกับทั้งผลประโยชน์ ศรัทธา อำนาจ ฯลฯ หรืออะไรทั้งหลายแหล่ที่เป็นส่วนสำคัญยกระดับ “ความเชื่อ” ขึ้นมาเป็น “ความจริง” ได้แบบไม่เปิดช่องทางไว้สำหรับพิสูจน์ความถูกต้อง

ครั้งหนึ่งคนเชื่อว่า “ประชาธิปไตย” จะเป็นคำตอบให้กับสังคม แต่ 80 ปีที่ผ่านมาอำนาจอธิปไตยที่แท้จริงยังไม่ถูกส่งผ่านมาถึงมือประชาชน แค่เปลี่ยนผ่านจากกลุ่มอำนาจเก่า กลุ่มอำนาจใหม่ กลุ่มอำนาจทุน

ความจริงที่เคยหล่อหลอมกันมาว่า “เลือกตั้ง” จะเป็นช่องทางการใช้อำนาจอธิปไตยของประชาชน จึงดูจะเป็นเพียงแค่เศษเสี้ยวความจริง

จนหลายคนออกมากลางถนนเพื่อเรียกร้องสิ่งที่มากกว่า “เลือกตั้ง” ด้วยความเชื่อที่ว่า การเลือกตั้งเวลานี้นอกจากจะไม่ทำให้บ้านเมืองกลับเข้าสู่ร่องสู่รอย หรือดึงกลับเข้าสู่ระบบที่ควรจะเป็นแล้ว ตรงกันข้ามกลับยิ่งจะทำให้บ้านเมืองเดินไปผิดทางสร้างขัดแย้งรุนแรงเพิ่มมากขึ้น

ความเชื่อด้านหนึ่งเป็นเรื่องของ “ปฏิรูป” ที่จะเป็นคำตอบสุดท้าย พาบ้านเมืองออกจากวิกฤตด้วยการกลับไปแก้ไขตีกรอบวางกฎกติกาให้เข้มงวดกันมากขึ้น และพาประเทศเดินทางในสิ่งที่ควรจะเป็น

แต่แน่นอนว่าคนอีกกลุ่มหนึ่งยังเชื่อกันว่าปัญหาต้องแก้กันที่ระบบ หนทางเดียวที่จะพาประเทศเดินหน้าต่อไปได้ คือ “เลือกตั้ง” และทำทุกวิถีทางเดินหน้าไปสู่เป้าหมายโดยไม่สนใจความสูญเสียระหว่างทางที่เกิดขึ้น

เอาเข้าจริงเป้าหมายทั้ง “ปฏิรูป” และ “เลือกตั้ง” จึงดูเป็นเพียงความเชื่อของทั้งสองฝั่งว่าจะเป็นกุญแจดอกสำคัญกับการพาประเทศหลุดพ้นจากวิกฤตหลีกเลี่ยงความรุนแรงและความสูญเสีย

แถมยังพยายามยกระดับความเชื่อนี้ให้กลายเป็นความจริง พร้อมหาทางสกัดไม่ให้ฝ่ายตรงข้ามมาหักล้างจุดยืนฝั่งตัวเอง

ทั้งที่สุดท้ายต่างก็รู้ว่า ไม่ว่าจะเลือกเส้นทาง ปฏิรูป หรือ เลือกตั้ง ก็ไม่อาจคลี่คลายต้นตอปัญหาซึ่งคือความขัดแย้งที่ฝังรากลึกจนยากจะคลี่คลาย

ที่สำคัญความขัดแย้งที่เกิดขึ้นทำให้แต่ละฝั่งฝ่ายกลับมองข้ามความจริงตรงหน้า และเลือกที่จะยึดมันในความเชื่อของฝั่งตัวเองเป็นที่ตั้ง และสมาทานให้กลายในเป็นเป้าหมายใหญ่ในการเคลื่อนไหวของทุกสรรพสิ่ง

การมองแต่สิ่งรอบตัวว่าเป็นปัญหาต้องแก้ไข โดยมองข้ามการเริ่มต้นจากปรับปรุงข้อบกพร่องของตัวเอง ไปมัวโทษระบอบ กติกา กฎระเบียบ โดยไม่ทันมองว่าตัวเองเป็นส่วนหนึ่งที่ทำให้ปัญหาลุกลามมาสู่จุดนี้ได้อย่างไร จึงอาจจะเป็นเรื่องเส้นผมบังภูเขา

ไม่เช่นนั้นเราคงไม่เห็นปรากฏการณ์ช่วง 10 ปีหลังๆ ที่มัวแต่จะจ้องจะแก้รัฐธรรมนูญ จ้องแต่จะปรับแต่งระบบเลือกตั้งให้หวังเป็นระบบที่ดีที่สุดในการคัดคนมาทำงาน ทั้งเขตเล็ก เขตใหญ่ แยกเขต รวมเขต แต่สุดท้ายก็ไม่อาจทำให้เกิดระบบที่ดี

ความเชื่อที่ว่าปัญหาเกิดจากอะไร บางที่ก็แตกต่างจากความจริงที่เป็นไป หากมองปัญหาผิดพลาดย่อมต้องทำให้การแก้ไขยากจะสำเร็จ

สุดท้ายก็คงไม่ต่างจากที่ครั้งหนึ่งเราเคยคิดว่าโลกแบน