เจ้าจอมมารดาสำลี ในรัชกาลที่ 4 (1)

เจ้าจอมมารดาสำลี เป็นธิดาของ สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาพิไชยญาติ (ทัต บุนนาค) และขรัวยายคล้าย เกิดเมื่อปี 2378 ในสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 3 ได้เข้ารับราชการฝ่ายในเป็นเจ้าจอมมารดาในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 ประสูติพระราชโอรสธิดา 5 พระองค์ คือ

1.พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าชายแดง สิ้นพระชนม์ตั้งแต่ยังทรงพระเยาว์

2.พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงเขียว สิ้นพระชนม์ตั้งแต่ยังทรงพระเยาว์

3.พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบุษบงเบิกบาน

4.สมเด็จพระปิตุจฉาเจ้าสุขุมาลมารศรี พระอัครราชเทวีในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

5.พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้านภาพรประภา กรมหลวงทิพยรัตนกิริฎกุลินี

สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาพิไชยญาติ หรือที่คนทั่วไปรู้จักในชื่อ สมเด็จเจ้าพระยาองค์น้อย (ผู้เป็นบิดาของเจ้าจอมมารดาสำลี) เป็นบุตรคนที่ 10 ของเจ้าพระยาอรรคมหาเสนา (บุนนาค) กับเจ้าคุณพระราชพันธุ์นวล (คุณนวล น้องสาวของสมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี พระอัครมเหสีในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก) และเป็นน้องชายสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์ (ดิศ บุนนาค)

สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาพิไชยญาติ เริ่มรับราชการในรัชกาลที่ 1 ตำแหน่งนายกสนิทหุ้มแพรมหาดเล็ก ต่อมารัชกาลที่ 2 โปรดเกล้าฯ ให้เป็นจมื่นเด็กชา หัวหมื่นมหาดเล็กวังหน้า รับราชการในกรมพระราชวังบวรมหาเสนานุรักษ์ และย้ายกลับมารับราชการตำแหน่งจางวางมหาดเล็ก หลังจากกรมพระราชวังบวรฯ สวรรคตในปี 2360 และได้เลื่อนบรรดาศักดิ์เป็น พระยาศรีสุริยวงศ์ ในเวลาต่อมา

ในรัชกาลที่ 3 โปรดเกล้าฯ ให้เป็น พระยาศรีพิพัฒน์รัตนราชโกษา ตำแหน่งจางวางพระคลังสินค้า ต่อมาในรัชกาลที่ 4 โปรดให้เรียกพระยาศรีพิพัฒน์รัตนราชโกษาว่า เจ้าพระยาบรมมหาพิไชยญาติ และโปรดเกล้าฯ ให้เป็น สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาพิไชยญาติ ให้สำเร็จราชการทุกสิ่งในพระนคร รวมทั้งว่าที่พระคลังสินค้า คนทั่วไปนิยมเรียกท่านว่า “สมเด็จเจ้าพระยาองค์น้อย” (เรียกสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์ พี่ชายของท่านว่า “สมเด็จเจ้าพระยาองค์ใหญ่”)

สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาพิไชยญาติ เป็นแม่กองสร้างวัดสุทัศนเทพวราราม สร้างพระปรางค์ภูเขาทอง วัดสระเกศ สร้างวัดปทุมวนาราม สร้างพระอภิเนาว์นิเวศน์และพระที่นั่งไชยชุมพล ซ่อมพระที่นั่งสุทไธสวรรย์ ในพระบรมมหาราชวัง นอกจากนี้ ท่านยังมีความสามารถในการเดินเรือ เป็นผู้ต่อเรือบาร์จ (เรือท้องแบน) ขนาด 300 ตัน และเรือสกูนเนอร์ ขนาด 200 ตัน ใช้เดินทางติดต่อค้าขายถึงศรีลังกา

สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาพิไชยญาติ ถึงแก่พิราลัยในปี 2400 อายุ 67 ปี ขณะเป็นแม่กองสร้างสวนนันทอุทยานเป็นผลงานชิ้นสุดท้าย บุตรชายของท่านที่รับราชการต่อมาในตำแหน่งจางวางพระคลังสินค้า คือ เจ้าพระยาศรีพิพัฒน์ (แพ บุนนาค) ด้วยเหตุที่เจ้าจอมมารดาสำลีมีพระราชธิดา 2 พระองค์ ทรงรับราชการฝ่ายใน เจ้าจอมมารดาสำลีจึงพำนักอยู่ในตำหนักของสมเด็จพระนางเจ้าสุขุมาลมารศรี พระอัครราชเทวี กับสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้านภาพรประภา กรมหลวงทิพยรัตนกิริฎกุลินี ซึ่งดำรงตำแหน่งเป็นเสด็จอธิบดี ทรงว่ากล่าวควบคุมความเรียบร้อย และความเป็นไปทุกอย่างในพระบรมมหาราชวัง พร้อมด้วยพระนัดดา คือ สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าบริพัตรสุขุมพันธุ์ สมเด็จพระเจ้าลูกเธอเจ้าฟ้า สุทธาทิพยรัตน์ และสมเด็จเจ้าฟ้าอัษฎางค์เดชาวุธ พระราชโอรสพระองค์หนึ่งในสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ ที่เสด็จอธิบดีได้ทรงเลี้ยงดูอย่างใกล้ชิดเมื่อทรงพระเยาว์

เจ้าจอมมารดาสำลี ได้รับพระราช ทานพระมหากรุณาธิคุณโปรดเกล้าฯ จากพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว สถาปนาเป็น เจ้าคุณจอมมารดาสำลี เมื่อวันที่ 21 ก.ย. 2443 สมเด็จพระนางเจ้าสุขุมาลมารศรี พระอัครราชเทวี ได้มีพระหัตถเลขาถึงสมเด็จเจ้าฟ้าบริพัตรสุขุมพันธุ์ พระราชโอรสขณะที่ยังทรงศึกษาอยู่ในต่างประเทศ ความตอนหนึ่งว่า

“...ด้วยแม่มีความยินดีที่จะบอกลูกว่า ในการถือน้ำเมื่อวานนี้ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้คุณยายเป็นเจ้าคุณโดยยกเหตุว่า เป็นผู้มีบรรดาศักดิ์และเป็นพระญาติวงศ์ กับทั้งเป็นเจ้าจอมทูนหม่อมปู่ เป็นมารดาของแม่ ให้เรียกกันโดยสามัญว่า เจ้าคุณตำหนักเดิม (เพราะเหตุว่าอยู่ตำหนักเดิมของทูนหม่อมปู่)...”

การที่เจ้าจอมมารดาสำลี ได้รับพระมหากรุณาธิคุณโปรดเกล้าฯ สถาปนาให้เป็น “เจ้าคุณจอมมารดา” ตามเหตุผลข้างต้นนั้น นอกจากสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้านภาพรประภา กรมหลวงทิพยรัตนกิริฎกุลินี จะทรงปฏิบัติหน้าที่อธิบดีกรมโขลนกำกับดูแลบัญชาราชการฝ่ายใน ด้วยความสุจริตเที่ยงธรรม กอปรด้วยเชาวน์ปฏิภาณทรงสามารถจัดการงานทั้งปวงได้เป็นที่สำเร็จเรีบยร้อยสมกับที่ได้รับความไว้วางพระราชหฤทัยแล้ว สมเด็จพระนางเจ้าสุขุมมาลมารศรี พระอัครราชเทวี ยังเป็นสมเด็จพระภรรยาเจ้าที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงสนิทเสน่หาและไว้วางพระราชหฤทัยอย่างยิ่งเช่นกัน ทรงรับใช้สนองเบื้องพระยุคลบาทพระบรมราชสวามีในแผนกนมัสการ ทรงเป็นราชเลขานุการิณีส่วนพระองค์ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และมักจะประทับอยู่ด้วยเสมอแม้จะทรงงานอยู่ดึกดื่นเพียงไรก็ตาม

หลักฐานแห่งความโปรดรักใคร่ไว้วางพระราชหฤทัยอย่างยิ่งนั้น มีปรากฏอยู่เนืองๆ ดังเช่น พระมเหสีพระองค์นี้ น่าจะทรงเป็น “เมีย” คนแรกที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชนิพนธ์โคลงพระราชทานให้ พระราชนิพนธ์นั้นมีว่า...