'น้ำตาหนู' บอก 'อย่าปล้ำหนู'

โดย...วัชราภรณ์ สนทนา สำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ (สวทช.)

มนุษย์เรามีกฎหมายและประเพณีทางสังคมในการควบคุม ป้องกันไม่ให้เกิดการล่วงละเมิดทางเพศในเด็ก ซึ่งยังอยู่ในวัยที่ไม่เหมาะสมต่อการมีเพศสัมพันธ์ แล้วรู้หรือไม่ว่าในสัตว์จำพวกหนู มีอะไรที่ช่วยบ่งบอกว่าพวกมันยังไม่พร้อมผสมพันธุ์

หนูเป็นสัตว์กลางคืน ซึ่งนอกจากจมูกและสมองส่วนรับรู้กลิ่นของมันจะมีความสำคัญอย่างมากในการหาอาหาร หลบภัย และการจับคู่ในที่มืดแล้ว พฤติกรรมทางสังคมของหนูยังถูกขับเคลื่อนผ่านการได้รับกลิ่นหรือสารเคมีที่เรียกว่า ฟีโรโมน

ฟีโรโมนเป็นสารที่สัตว์สร้างขึ้น และเมื่อหลั่งออกมาภายนอกร่างกายแล้วจะมีผลโดยตรงต่อระบบประสาทส่วนกลาง ทำให้สัตว์จำพวกเดียวกันที่ได้รับกลิ่นหรือสารเคมีเกิดการแสดงพฤติกรรมต่างๆ เช่น สารดึงดูดเพศตรงข้าม (Sex Pheromone) เป็นฟีโรโมนที่พบในหนูตัวเต็มวัย โดยหนูตัวผู้สร้างขึ้นเพื่อดึงดูดหนูตัวเมีย แต่ขณะเดียวกันก็จะไปกระตุ้นพฤติกรรมความก้าวร้าวในหนูเพศผู้ด้วยกันเอง

นอกจากนี้ ยังมีฟีโรโมนชนิดอื่นๆ เช่น ฟีโรโมนเตือนภัย (Alarm Pheromone) เป็นการปล่อยสารเคมีเมื่อมีภัยหรือผู้ล่า ฟีโรโมนแสดงอาณาเขต (Territory Pheromone) เพื่อแสดงความเป็นเจ้าของ เหมือนกับที่สุนัขฉี่รดสิ่งของหรือบริเวณต่างๆ เป็นต้น นักวิทยาศาสตร์เรียกการสื่อสารแบบนี้ว่า การสื่อสารด้วยสารเคมี (Chemical Signal)

สตีเฟน ลิเบอร์เลส คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยฮาร์วาร์ด กล่าวว่า ที่ผ่านมาเราสังเกตเห็นถึงความแตกต่างในการปฏิสัมพันธ์กันระหว่างหนูเต็มวัย หนูเด็กและหนูทารกที่เกิดใหม่ แต่ไม่รู้แน่ชัดว่าระบบประสาทสัมผัสส่วนใดที่ทำให้พวกมันแยกแยะและแสดงออกต่อกันตามแต่ละช่วงวัยได้ แต่จากงานวิจัยล่าสุด ได้ค้นพบฟีโรโมนชนิดหนึ่งที่พบเฉพาะในน้ำตาของหนูเด็กเท่านั้น และที่ผ่านมายังไม่เคยพบฟีโรโมนในหนูเด็กมาก่อน โดยฟีโรโมนชนิดนี้มีชื่อเรียกสั้นๆ ว่า ESP22 (Exocrinegland secreting peptide 22)

งานวิจัยพบว่า ESP22 จะพบในน้ำตาของหนูเด็กอายุ 23 สัปดาห์ และ ESP22 จะหยุดหลั่งออกมาพร้อมกับน้ำตาเมื่อหนูเริ่มเข้าสู่อายุ 4 สัปดาห์ ซึ่งเป็นช่วงเวลาที่หนูเข้าสู่วัยหนุ่มสาวและพร้อมผสมพันธุ์ การหลั่งสารเคมีหรือฟีโรโมน ESP22 นี้ เป็นสัญญาณที่ทำให้หนูตัวเต็มวัยอื่นๆ รู้ว่าพวกมันยังเด็กอยู่และไม่เหมาะที่จะผสมพันธุ์ด้วย

สาเหตุที่เป็นเช่นนั้นเพราะ ESP22 จะเข้าไปกระตุ้นระบบลิมบิกของสมองหนูตัวอื่นๆ ที่สูดดมกลิ่นเข้าไป ซึ่งกลุ่มสมองส่วนนี้ทำหน้าที่ควบคุมสัญชาตญาณด้านการสืบพันธุ์ การรับรู้เกี่ยวกับอารมณ์ และความก้าวร้าว

ลิเบอร์เลส กล่าวว่า ในการทดลอง เราพบว่าหนูตัวเต็มวัยทั้งตัวผู้และตัวเมียที่มีอวัยวะรับรู้ฟีโรโมน หรือ Vomeronasal organ (เป็นอวัยวะเล็กๆ ในโพรงจมูก) ผิดปกติ พวกมันจะแสดงพฤติกรรมความต้องการในการผสมพันธุ์กับหนูวัยเด็กมากขึ้น ขณะเดียวกันหนูวัยเด็กที่ถูกดัดแปลงทางพันธุกรรมให้ไม่สามารถปล่อยฟีโรโมน ESP22 ออกมากับน้ำตาได้ ก็มีผลให้หนูตัวเต็มวัยต้องการเข้ามาผสมพันธุ์ด้วยเช่นกัน การศึกษาครั้งนี้นับเป็นการศึกษาในระดับโมเลกุลที่จะทำให้เข้าใจว่า ระบบการรับรู้ของสัตว์มีผลอย่างไรต่อการควบคุมพฤติกรรมของสัตว์

ทั้งนี้ ESP22 นอกจากจะเป็นฟีโรโมนที่พบในหนูวัยเด็กเท่านั้นแล้ว ยังเป็นฟีโรโมนที่มีความพิเศษแตกต่างไปจากฟีโรโมนชนิดอื่นๆ ที่เคยพบ คือ ฟีโรโมนส่วนใหญ่ทำหน้าที่กระตุ้น เช่น ดึงดูดเพศตรงข้าม แต่ ESP22 เป็นฟีโรโมนที่ใช้ในการปกป้องตนเอง

ลิเบอร์เลส กล่าวว่า สิ่งที่น่าสนใจอย่างมากในงานวิจัยครั้งนี้ คือ ถ้าเราสามารถค้นหาและจำแนกชนิดของฟีโรโมนและตัวรับที่จำเพาะในการกระตุ้นให้เกิดพฤติกรรมต่างๆ แล้ว เราอาจจะสามารถควบคุมพฤติกรรมของพวกมันได้ เช่น ถ้าไม่อยากให้หนูผสมพันธุ์ เราอาจใช้ฟีโรโมน ESP22 พ่นเข้าไปที่หนู ซึ่งอาจมีผลให้หนูไม่ผสมพันธุ์กัน และแน่นอนว่ายังมีฟีโรโมนอีกหลายชนิดที่นำมาใช้ประโยชน์ได้

อย่างไรก็ดี มนุษย์เองอาจจะมีต่อมอวัยวะรับรู้ฟีโรโมนเช่นเดียวกับสัตว์ และสามารถผลิตฮอร์โมนฟีโรโมนที่มีผลต่อเพศตรงข้ามได้เช่นเดียวกับหนูและผีเสื้อ มีงานวิจัยของนักวิทยาศาสตร์ชาวอเมริกันที่ตีพิมพ์ในวารสารนิวโรไซแอนซ์ พบว่า กลิ่นเหงื่อใต้วงแขนของเพศชายปลุกเร้าอารมณ์หญิงสาวได้

ส่วนนักวิทยาศาสตร์จากประเทศอิสราเอลพบว่า น้ำตาของผู้หญิงมีสารที่ลดความต้องการทางเพศในผู้ชาย บ่งชี้ว่าสัญญาณทางเคมีในร่างกายของมนุษย์ส่งผลต่อพฤติกรรมของบุคคลอื่นได้เช่นเดียวกัน

ไม่แน่ว่าในอนาคตนักวิทยาศาสตร์อาจสกัดน้ำตาจากหญิงสาวมาทำสเปรย์ที่ช่วยป้องกันการถูกล่วงละเมิดทางเพศเช่นเดียวกับหนูเด็กก็เป็นได้