ยานอวกาศเตรียมสังเกตดาวหางไอซอน

ดาวหางไอซอนกำลังเคลื่อนเข้าใกล้ดวงอาทิตย์มากขึ้น ขณะนี้ยังคงอยู่ระหว่างวงโคจรของดาวอังคารกับดาวพฤหัสบดี คาดว่าอาจมีโอกาสสังเกตดาวหางดวงนี้ได้ด้วยตาเปล่าในช่วงครึ่งหลังของเดือน พ.ย.ไปจนถึงราวกลางเดือน ธ.ค. ยกเว้นช่วงวันที่ดาวหางอยู่ใกล้ดวงอาทิตย์ที่สุดในปลายเดือน พ.ย.

ข้อมูลจากเว็บไซต์ของนาซาระบุว่าจะมีการสังเกตดาวหางไอซอนด้วยยานอวกาศหลายลำ ส่วนใหญ่เป็นยานที่กำลังปฏิบัติงานอยู่ในอวกาศ ก่อนหน้านี้เคยมีการคาดหมายว่าดาวหางไอซอนจะสว่างมากถึงกับเป็นดาวหางแห่งศตวรรษ อย่างไรก็ตาม ช่วงที่ผ่านมา มีแนวโน้มชัดเจนมากขึ้นทุกทีว่าดาวหางไอซอนไม่น่าจะสว่างมากนัก และอาจทำให้หลายคนต้องผิดหวัง

หลังจากดาวหางไอซอนอยู่ในแสงจ้าของดวงอาทิตย์ตลอดช่วงกลางเดือน มิ.ย.จนถึงกลางเดือน ส.ค. ทำให้ไม่สามารถสังเกตได้ บรูซ แกรี (Bruce Gary) นักดาราศาสตร์สมัครเล่นในรัฐแอริโซนา เป็นคนแรกที่สามารถถ่ายภาพดาวหางไอซอนได้ด้วยกล้องโทรทรรศน์เมื่อวันที่ 14 ส.ค. 2556 โดยถ่ายภาพขณะที่ดาวหางอยู่สูงจากขอบฟ้าเพียง 6 องศา (หากรอให้ดาวหางเคลื่อนสูงกว่านั้น ท้องฟ้าจะสว่างมากขึ้นจนไม่สามารถถ่ายภาพได้)

การประเมินความสว่างของดาวหางจากการวัดแสงพบว่าขณะนั้นดาวหางไอซอนสว่างที่โชติมาตร 14.3 (+/0.2) ซึ่งยังคงจางกว่าความคาดหมาย เมื่อเทียบกับผลการคำนวณในช่วงแรกๆ (โชติมาตรยิ่งน้อยยิ่งสว่าง เริ่มเห็นได้ด้วยตาเปล่าเมื่อโชติมาตรมีค่าตั้งแต่ 6.5 ลงมา) นั่นยิ่งตอกย้ำว่าดาวหางไอซอนมีแนวโน้มจะไม่สว่างมากอย่างที่เคยเป็นข่าวโด่งดังมาตั้งแต่ปลายปีที่แล้ว

องค์การนาซาได้เตรียมการสังเกตดาวหางไอซอนด้วยยานอวกาศหลายลำ เมื่อดาวหางผ่านใกล้ดาวอังคารในวันที่ 12 ต.ค. 2556 ที่ระยะห่างประมาณ 11 ล้านกิโลเมตร จะมียานสำรวจดาวอังคารหันอุปกรณ์ไปหาดาวหาง โดยหลักคือยานมาร์สรีคอนเนสเซนส์ออร์บิเตอร์ (Mars Reconnaissance Orbiter หรือ MRO) ซึ่งโคจรรอบดาวอังคารมาตั้งแต่ พ.ศ. 2549 มีกล้องถ่ายภาพและสเปกโทรมิเตอร์ สามารถถ่ายภาพและวัดสเปกตรัมของดาวหาง

หากดาวหางสว่างมากพอ ออปพอร์ทูนิตี (Opportunity) และคิวริออสซิตี (Curiosity)ซึ่งเป็นรถสำรวจ ลงจอดบนดาวอังคารเมื่อ พ.ศ. 2547 และ พ.ศ. 2555 ตามลำดับ ก็อาจได้รับคำสั่งให้ถ่ายภาพดาวหางด้วย การสำรวจดาวหางไอซอนด้วยยานอวกาศที่ดาวอังคาร จะเป็นการฝึกฝนสำหรับการสำรวจดาวหางไซดิงสปริง (C/2013 A1 Siding Spring) ซึ่งเป็นดาวหางอีกดวงหนึ่งที่มีกำหนดเฉียดใกล้ดาวอังคารในเดือน ต.ค. 2557

นาซามีโครงการสำรวจดาวหางไอซอนด้วยบัลลูนในชื่อ BRRISON ย่อมาจาก Balloon Rapid Response for ISON โดยจะส่งบัลลูนติดตั้งอุปกรณ์ตรวจวัดต่างๆ ขึ้นไปที่ความสูงประมาณ 38 กิโลเมตร ในช่วงกลางเดือน ก.ย.ถึงกลางเดือน ต.ค. จากนั้นวันที่ 19 พ.ย. 2556 ยานเมสเซนเจอร์ (MESSENGER) ซึ่งโคจรอยู่รอบดาวพุธ จะร่วมสังเกตดาวหางไอซอนขณะผ่านใกล้ดาวพุธ

ครึ่งหลังของเดือน พ.ย. จะมีการส่งจรวดหยั่งอวกาศ (Sounding Rocket) ขึ้นไปสังเกตดาวหางในคลื่นอัลตราไวโอเลต จากนั้นในช่วงที่ดาวหางไอซอนผ่านใกล้ดวงอาทิตย์ ยานสำรวจดวงอาทิตย์ ได้แก่ เอสดีโอ (SDO) โซโฮ (SOHO) และสเตอริโอ (STEREO) ซึ่งคอยเฝ้าสังเกตดวงอาทิตย์ จะสามารถจับภาพดาวหางที่ผ่านเข้ามาในขอบเขตภาพได้ นอกจากนั้น ยานลูนาร์รีคอนเนสเซนส์ออร์บิเตอร์ (Lunar Reconnaissance Orbiter) ที่โคจรรอบดวงจันทร์ และนักบินอวกาศบนสถานีอวกาศนานาชาติก็มีแผนในการสังเกตดาวหางดวงนี้เช่นกัน

นักดาราศาสตร์ไม่ได้ใช้กล้องโทรทรรศน์อวกาศฮับเบิล (Hubble Space Telescope) ถ่ายภาพดาวหางขณะอยู่ใกล้ดวงอาทิตย์ เนื่องจากต้องหลีกเลี่ยงแสงอาทิตย์ไม่ให้เข้าสู่ลำกล้อง ซึ่งจะเป็นอันตรายต่อระบบรับแสงภายในกล้อง จึงถ่ายภาพได้เฉพาะในช่วงเดือน ต.ค. หากดาวหางไอซอนไม่แตกไปเสียก่อน กล้องฮับเบิลก็จะถ่ายภาพดาวหางได้อีกครั้งในเดือน ธ.ค. 2556 พร้อมกับกล้องโทรทรรศน์บนยานสวิฟต์ (Swift) ที่โคจรอยู่รอบโลก

ดาวหางไอซอนเริ่มปรากฏบนท้องฟ้าเวลาเช้ามืดแล้วก็จริง แต่ความสว่างในขณะนี้ยังคงน้อยมาก และสังเกตได้ยากเนื่องจากมีตำแหน่งอยู่ต่ำใกล้ขอบฟ้า จากแนวโน้มขณะนี้ คาดว่าน่าจะเริ่มสังเกตได้ด้วยกล้องสองตาในราวกลางเดือน ต.ค. โดยจะสว่างเพิ่มขึ้นจนกระทั่งดาวหางผ่านจุดใกล้ดวงอาทิตย์ที่สุดในปลายเดือน พ.ย. ส่วนคำถามที่ว่าดาวหางไอซอนจะสว่างในระดับใด ขณะนี้ยังคงไม่สามารถบอกได้แน่ชัด ความสว่างที่วัดได้ในช่วงเดือน ก.ย. และ ต.ค. น่าจะช่วยให้การคาดหมายความสว่างในเดือน พ.ย. และ ธ.ค. มีความแน่นอนมากขึ้น เราจึงยังคงต้องติดตามความคืบหน้าต่อไป

ปรากฏการณ์ท้องฟ้า (1–8 ก.ย.)

ท้องฟ้าเวลาหัวค่ำมองเห็นดาวศุกร์สว่างเด่นอยู่บนท้องฟ้าทิศตะวันตก วันที่ 6 ก.ย. ดาวศุกร์จะผ่านใกล้ดาวสไปกาหรือดาวรวงข้าว ซึ่งเป็นดาวฤกษ์ที่สว่างที่สุดในกลุ่มดาวหญิงสาวที่ระยะห่าง 1.7 องศา หรือราว 3 เท่าของขนาดดวงจันทร์ที่เห็นด้วยตาเปล่า แต่ละคืนดาวศุกร์จะเคลื่อนต่ำลงเรื่อยๆ ตกลับขอบฟ้าในเวลาประมาณ 2 ทุ่มครึ่ง

ดาวเสาร์อยู่สูงกว่าและเยื้องไปทางซ้ายมือของดาวศุกร์ สัปดาห์นี้ออกจากกลุ่มดาวหญิงสาว เข้าสู่กลุ่มดาวคันชั่ง สังเกตได้จนกระทั่งใกล้ตกลับขอบฟ้าในเวลาประมาณ 3 ทุ่มครึ่ง

ท้องฟ้าเวลาเช้ามืดมีดาวอังคารและดาวพฤหัสบดีอยู่สูงเหนือขอบฟ้าทิศตะวันออก ดาวพฤหัสบดีอยู่สูงกว่าและสว่างกว่าดาวอังคาร ดาวพฤหัสบดียังคงอยู่ในกลุ่มดาวคนคู่ ส่วนดาวอังคารอยู่ในกลุ่มดาวปู เมื่อท้องฟ้าเริ่มสว่าง ดาวพฤหัสบดีจะมีมุมเงยประมาณ 45 องศา ส่วนดาวอังคารมีมุมเงยประมาณ 20 องศา

ต้นสัปดาห์เป็นปลายข้างแรม จันทร์เสี้ยวอยู่บนท้องฟ้าทิศตะวันออกในเวลาเช้ามืด วันจันทร์ที่ 2 ก.ย. ดวงจันทร์อยู่ทางขวามือของดาวอังคารที่ระยะห่าง 7 องศา เช้ามืดวันอังคาร ดวงจันทร์ผ่านใกล้กระจุกดาวรังผึ้งในกลุ่มดาวปูที่ระยะ 8 องศา หลังจันทร์ดับในวันที่ 5 ก.ย. จะเข้าสู่ข้างขึ้น ดวงจันทร์ย้ายไปอยู่บนท้องฟ้าทิศตะวันตกในเวลาหัวค่ำ วันอาทิตย์ที่ 8 ก.ย. จันทร์เสี้ยวผ่านใกล้ดาวศุกร์ โดยอยู่ต่ำกว่าดาวศุกร์ประมาณ 5 องศา

เช้ามืดวันอาทิตย์ที่ 8 ก.ย. สถานีอวกาศนานาชาติจะปรากฏเป็นดาวสว่างเคลื่อนผ่านท้องฟ้าประเทศไทย กรุงเทพฯ และบริเวณใกล้เคียงเริ่มเห็นสถานีอวกาศขณะขึ้นมาเหนือขอบฟ้าทิศตะวันตกเฉียงใต้ในเวลา 05.35 น. จากนั้นเคลื่อนสูงขึ้นโดยเฉียงไปทางซ้าย ถึงจุดสูงสุดที่มุมเงย 70 องศา ในเวลา 05.39 น. ทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ สถานีอวกาศจะผ่านใกล้ดาวพฤหัสบดี แล้วหายลับไปใกล้ขอบฟ้าทิศตะวันออกเฉียงเหนือในเวลา 05.42 น.