พระราชโอรส-พระราชธิดา บุญธรรม ในสมเด็จฯ พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า (1)

สมเด็จพระศรีสวรินทิรา บรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า ทรงเป็นพระอัครมเหสีในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่ทรงมีพระราชโอรสและพระราชธิดารวม 10 พระองค์ เป็นพระราชโอรส 4 พระองค์ เป็นพระราชธิดา 4 พระองค์ แต่ตกเสียก่อนเป็นพระองค์ 2 พระองค์ ดังนี้

1.สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร

2.สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าอิศริยาลงกรณ์

3.สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าวิจิตรจิรประภา อดุลยาดิเรกรัตนขัตติยราชกุมารี

4.สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าสมมติวงศ์วโรทัย กรมขุนนครศรีธรรมราชดำรงฤทธิ์

5.สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าวไลยอลงกรณ์ นรินทรเทพยกุมารี

6.สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าศิราภรณ์โสภณ พิมลรัตนวดี

7.สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้ามหิดลอดุลยเดช กรมหลวงสงขลานครินทร์

8.สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าหญิง (ยังไม่ได้รับพระราชทานพระนาม) สิ้นพระชนม์เมื่อชันษาได้ 3 วัน

เมื่อสมเด็จเจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ พระราชโอรสพระองค์ใหญ่ ได้รับการสถาปนาขึ้นเป็นสมเด็จพระบรมโอรสธิราช สยามมกุฎราชกุมาร พระองค์แรกแห่งกรุงสยาม ขณะที่มีพระชนมายุ 8 พรรษา ในปี 2429 สมเด็จพระศรีสวรินทิรา บรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า ได้ทรงวางพระองค์ในฐานะพระอัครมเหสีได้อย่างงดงาม ทรงปฏิบัติหน้าที่ในฐานะพระราชินีและพระราชชนนีของสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชได้อย่างสมบูรณ์ มิมีสิ่งใดขาดตกบกพร่อง พระองค์ทรงปราดเปรื่องและมีความรอบรู้ด้านภาษาอังกฤษเป็นอย่างดี ทรงเอาพระทัยใส่ในการอ่านหนังสือพิมพ์รายวันอยู่เสมอ ทรงดูแลกวดขันต่อสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชอย่างใกล้ชิด ทรงมีความจงรักภักดีอย่างเปี่ยมล้นในสมเด็จพระบรมราชสวามี พระองค์จึงทรงเป็นพระอัครมเหสีที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดปรานและสนิทเสน่หาไม่เสื่อมคลาย ดังจะเห็นได้จากบันทึกของสมเด็จเจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร ความว่า

“ย่ำค่ำตามเสด็จสมเด็จแม่ไปวัดนิเวศน์ฯ ทรงถวายพุ่มดอกไม้ ธูปเทียน แล้วเสด็จเที่ยวรอบวัดแล้วเสด็จกลับ เราตามเสด็จกลับมาแล้วตามทูลกระหม่อมบนเก็บดอกไม้ในวัง ดอกราตรีบานมาก ทูลกระหม่อมบนทรงเก็บเอง แล้วฝากเรามาประทานสมเด็จแม่...”

สมเด็จพระศรีสวรินทิรา บรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า ทรงเป็นพระอัครมเหสีคู่ทุกข์คู่ยากในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว แม้พระองค์จะทรงโปรดที่จะวางพระองค์เป็นเจ้านายฝ่ายในที่ไม่ออกนอกหน้าอย่างโบราณราชประเพณี แต่หากต้องตามเสด็จออกงานเป็นพิธีการ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวก็จะโปรดให้ออกงานเคียงคู่พระองค์เสมอ เช่นการเสด็จประพาสสิงคโปร์ พระองค์ก็มีรับสั่งให้สมเด็จพระศรีสวรินทิรา บรมราชเทวีฯ เสด็จออกงานด้วย ซึ่งพระจริยวัตรและท่าทีอันสง่างามของพระอัครมเหสี ก็ได้สร้างความประทับใจแก่ชาวต่างประเทศที่ได้เฝ้ารับเสด็จที่เมืองสิงคโปร์โดยทั่วหน้า และในยามที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระประชวรหนักด้วยตรมตรอมพระราชหฤทัยเกี่ยวกับกรณีพิพาทระหว่างไทยกับฝรั่งเศส ในปี 2436 ซึ่งมีผลกระทบกระเทือนต่อเอกราชและการเสียแผ่นดินของไทย บรรดาพระบรมวงศานุวงศ์ ขุนนาง ข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ และข้าราชบริพารทั้งปวง ต่างวิตกกังวลและห่วงใยในอาการพระประชวรของพระเจ้าอยู่หัวเป็นอย่างยิ่ง สมเด็จพระศรีสวรินทิรา บรมราชเทวีฯ ซึ่งขณะนั้นดำรงพระยศเป็น สมเด็จพระนางเจ้าสว่างวัฒนา พระบรมราชเทวี ได้ทรงคอยปรนนิบัติและถวายการดูแลเอาใจใส่อย่างใกล้ชิด

แต่เมื่อเหตุการณ์ต่างๆ ได้คลี่คลายลงไป และพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงหายจากพระอาการประชวรแล้ว ไม่นานนัก สมเด็จพระบรมโอรสธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร ก็ทรงพระประชวรสิ้นพระชนม์ด้วยพระโรคไข้รากสาดน้อย เมื่อวันที่ 5 ม.ค. 2437 สมเด็จพระศรีสวรินทิรา บรมราชเทวีฯ ทรงโศกเศร้าตรอมตรมพระทัยอย่างแสนสาหัส เพราะก่อนหน้าที่จะทรงสูญเสียพระราชโอรสพระองค์ใหญ่นั้น สมเด็จพระศรีสวรินทิรา บรมราชเทวีฯ ก็ได้สูญเสียพระราชธิดาไปแล้ว 2 พระองค์ คือ สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าวิจิตรจิรประภา และสมเด็จพระราชธิดาที่ยังไม่ได้รับพระราชทานพระนาม ซึ่งสิ้นพระชนม์ไป หลังจากที่ประสูติได้เพียง 3 วันเท่านั้น

การสูญเสียพระราชธิดาในครั้งนั้น สมเด็จพระศรีสวรินทิรา บรมราชเทวีฯ ทรงรับเอาพระธิดาของสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ พระเชษฐามาทรงเลี้ยงดู และพระราชทานพระนามว่า พิจิตรจิราภา เพื่อเป็นการรำลึกถึงสมเด็จเจ้าฟ้า วิจิตรจิรประภา พระราชธิดาที่สิ้นพระชนม์ไป พระนัดดาพระนาม หม่อมเจ้าพิจิตรจิราภา เทวกุล ที่ทรงนำมาเลี้ยงดูนั้น ได้เป็นอาจารย์ใหญ่โรงเรียนราชินีที่บรรดาศิษย์ราชินีทุกรุ่นให้ความยกย่องเทิดทูนในคุณูปการมาตราบเท่าทุกวันนี้

ต่อมาในปี 2441 สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าศิราภรณ์โสภณ พระราชธิดาลำดับที่ 6 ก็สิ้นพระชนม์ไปอีก ถัดจากนั้นในเดือน มิ.ย. 2442 สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าสมมติวงศ์วโรทัย กรมขุนนครศรีธรรมราชดำรงฤทธิ์ ก็สิ้นพระชนม์ด้วยพระโรคบิดขณะที่ทรงมีพระชนมายุได้ 17 พรรษา

สมเด็จพระศรีสวรินทิรา บรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า จึงยังเหลือพระราชโอรสและพระราชธิดาอยู่เพียง 2 พระองค์ คือ สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าวไลยอลงกรณ์ นรินทรเทพยกุมารี และสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้ามหิดลอดุลยเดช กรมหลวงสงขลานครินทร์ (สมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนกในรัชกาลปัจจุบัน)

สำหรับสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าวไลยอลงกรณ์ฯ นั้น สมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ ได้ขอไปเป็นพระราชธิดาบุญธรรม เนื่องจากสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าพาหุรัดมณีมัย กรมพระเทพนารีรัตน์ พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ ได้สิ้นพระชนม์ไปในขณะที่มีพระชนมายุได้เพียง 9 พรรษา สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าวไลยอลงกรณ์ฯ จึงประทับอยู่กับสมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ จนกระทั่งพระองค์เสด็จสวรรคต จึงได้กลับมาประทับพระราชมารดาแท้ๆ ในเวลาต่อมา

การสูญเสียพระราชโอรสและพระราชธิดาในเวลาที่ไล่เลี่ยกันหลายพระองค์ ทำให้สมเด็จพระศรีสวรินทิรา บรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า ทรงโศกเศร้าโทมนัสสุดประมาณ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงตระหนักในความทุกข์อันท่วมท้นจากการสูญเสียพระราชโอรสและพระราชธิดาของพระอัครมเหสีเป็นอย่างดี

ดังนั้นเมื่อเจ้าจอมมารดา ม.ร.ว.เนื่อง สนิทวงศ์ และเจ้าจอมมารดาพร้อม ถึงแก่อนิจกรรม พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงทรงพระราชทานพระโอรสและพระราชธิดาที่ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาทั้งสองท่าน มาพระราชทานแต่พระอัครมเหสีให้ทรงเลี้ยงดูทดแทนพระราชโอรสและพระราชธิดาที่สิ้นพระชนม์ไป ดังปรากฏว่า สมเด็จพระศรีสวรินทิรา บรมราชเทวีฯ ได้พระราชทานความรัก ความเมตตา ทะนุถนอม กล่อมเกลี้ยงเอาพระทัยใส่เลี้ยงดูพระราชโอรสและพระราชธิดาที่ได้รับพระราชทานมาทุกพระองค์ ประดุจดังทรงเป็นพระเจ้าลูกเธอที่ประสูติ จากพระครรภ์ของพระองค์เอง และพระราชโอรสและพระราชธิดาที่พระองค์ทรงเลี้ยงดูมา ก็ถวายความจงรักภักดี ความเคารพรักเทิดทูน ต่อสมเด็จพระศรีสวรินทิรา บรมราชเทวีฯ เป็นอย่างสูงประดุจดังพระองค์ทรงเป็นพระราชมารดาที่แท้จริงประดุจกัน พระราชโอรสและพระราชธิดาที่ได้รับพระราชทานมามี

1.พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าเยาวภาพงษ์สนิท ประสูติแต่เจ้าจอมมารดา ม.ร.ว.เนื่อง สนิทวงศ์

2.พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้ารังสิตประยูรศักดิ์ ประสูติแต่เจ้าจอมมารดา ม.ร.ว.เนื่อง สนิทวงศ์ (ทรงเป็นต้นราชสกุล รังสิต)

3.พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าประภาพรรณพิไลย ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาพร้อม ทรงเป็นพระราชธิดาแฝด แต่อีกพระองค์หนึ่งได้สิ้นพระชนม์ไปตั้งแต่ยังมีพระชันษาได้เพียง 2 ปี

4.พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าวาปีบุษบากร ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาพร้อม

นับได้ว่าพระราชโอรสและพระราชธิดาบุญธรรมทั้ง 4 พระองค์นี้ ได้นำความชุ่มชื่นเบิกบานพระทัยมาสู่สมเด็จพระศรีสวรินทิรา บรมราชเทวีฯ ไม่น้อยเลย n