พระเจ้าบรมวงศ์เธอฯ กรมหมื่นพงศาดิศรมหิป

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าไชยานุชิต กรมหมื่นพงศาดิศรมหิป พระนามเดิม พระองค์เจ้าไชยานุชิต พระราชโอรสพระองค์ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาเที่ยง ประสูติเมื่อวันอังคาร เดือน 9 แรม 6 ค่ำ ปีระกาตรีศก จ.ศ. 1223 ตรงกับวันที่ 27 ต.ค. 2404 มีพระเชษฐาร่วมเจ้าจอมมารดาเดียวกันคือ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้ากมลาสเลอสรรค์ กรมหมื่นราชศักดิ์สโมสร ส่วนเจ้าจอมมารดาเที่ยงนั้นเป็นธิดาคนโตของพระยาอัพภันตริกามาตย์ (ดิศ โรจนดิศ) และขรัวยายคล้าย มีน้องสาวที่เข้าถวายตัวเป็นเจ้าจอมในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว คือ เจ้าจอมมารดาชุ่ม และเจ้าจอมมารดาทับทิม ซึ่งหนึ่งในนั้นคือ เจ้าจอมมารดาในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ เจ้าจอมมารดาเที่ยงเป็นผู้ที่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดปรานและไว้วางพระราชหฤทัยยกย่องให้เป็นพระสนมผู้ใหญ่ โปรดเกล้าฯ ให้บัญชาการห้องพระเครื่องต้น เจ้าจอมมารดาเที่ยงให้พระประสูติการพระราชโอรสและพระราชธิดา ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวถึง 10 พระองค์ แต่มีพระราชโอรสที่ทรงเจริญพระชนมายุจนได้รับราชการสนองพระเดชพระคุณในเวลาต่อมาเพียง 2 พระองค์ คือ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้ากมลาสเลอสรรค์ กรมหมื่นราชศักดิ์สโมสรและพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าไชยานุชิต กรมหมื่นพงศาดิศรมหิป ส่วนพระราชธิดาที่มีพระชนมายุมาถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลปัจจุบัน และสิ้นพระชนม์ในปี 2493 คือ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพวงสร้อยสอางค์ เจ้าจอมมารดาเที่ยงเป็นผู้ที่มีใจฝักใฝ่ในพระพุทธศาสนา เป็นผู้สร้างวัดมัชฌันติการาม ที่ ต.บางซื่อ เมื่อปี 2417 ชื่อของวัดมัชฌันติการาม มาจากคำว่า “มัชฌันติก” และคำว่า อาราม มีความหมายว่า “วัดของเจ้าจอมมารดาเที่ยง”

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าไชยานุชิต กรมหมื่นพงศาดิศรมหิป ทรงได้รับการศึกษาชั้นต้นในพระบรมมหาราชวัง และโรงเรียนมหาดเล็กหลวง หลังจากทรงลาผนวชแล้วก็ได้เข้ารับราชการสนองพระเดชพระคุณ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ทรงตำแหน่ง เจ้ากรมพิพิธภัณฑ์พระองค์แรก ในปี 2430 หลังจากที่ยกฐานะเป็นกรมหนึ่งในกระทรวงธรรมการ หลังจากนั้นก็ทรงย้ายไปรับราชการที่กรมชลประทาน ทรงเป็นผู้อำนวยการขุดคลอง ตั้งแต่คลองสิบสี่ถึงคลองยี่สิบเอ็ด ใน จ.ฉะเชิงเทรา ในปี 2441 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาพระอิสริยยศขึ้นเป็น “กรมหมื่นพงศาดิศรมหิป”

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าไชยานุชิต กรมหมื่นพงศาดิศรมหิป ทรงรับราชการสนองพระเดชพระคุณต่อมาด้วยความสุจริตและจงรักภักดี จนสิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 28 ม.ค. 2478 มีพระชันษา 74 ปี ทรงเป็นต้นราชสกุล “ชยางกูร”

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าไชยานุชิต กรมหมื่นพงศาดิศรมหิป ทรงมีหม่อม 7 คน มีพระโอรสธิดา 20 องค์ มีพระโอรสซึ่งเป็นที่รู้จักของสังคมไทย คือ หม่อมเจ้าวงษ์มหิป ชยางกูร อดีตเอกอัครราชทูตไทยประจำประเทศเนเธอร์แลนด์ ผู้มีบทบาทสำคัญในการเป็นตัวแทนประเทศไทยในการขึ้นศาลโลกในคดีเขาพระวิหาร และอดีตรักษาการผู้อำนวยการโรงเรียนเตรียมอุดมศึกษา ที่ หม่อมหลวงปิ่น มาลากุล อดีตรัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการได้กล่าวยกย่องเชิดชูไว้ในจดหมายลาออกจากการเป็นผู้อำนวยการโรงเรียนเตรียมอุดมศึกษา ที่เสนอต่อ จอมพล ป. พิบูลสงคราม ในปี 2487 ความตอนหนึ่งว่า

“การเปลี่ยนแปลงตัวผู้อำนวยการนั้น ขอประทานกราบเรียนว่ารู้สึกเป็นห่วงอยู่ไม่น้อย แต่หม่อมเจ้าวงษ์มหิป ชยางกูร ก็เป็นผู้ที่มีความสามารถในการสั่งสอนอบรมนักเรียนเป็นอย่างดี และเป็นอาจารย์ที่ได้อยู่ช่วยเหลือผู้อำนวยการมาเป็นอันมากตั้งแต่เริ่มจัดตั้งโรงเรียน จึงเป็นการเหมาะสมที่จะตั้งเป็นผู้อำนวยการต่อไป ดีกว่าเลือกบุคคลซึ่งยังไม่เคยร่วมงานนี้มาแต่ก่อน”

นอกจากนี้ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าไชยานุชิต กรมหมื่นพงศาดิศรมหิป ยังมีพระปนัดดา ซึ่งเป็นที่รู้จักของสังคมไทยอีกหลายคน เช่น หม่อมราชวงศ์เกียรติคุณ กิติยากร อดีตทูตการพาณิชย์ของไทยประจำสหราชอาณาจักร หม่อมราชวงศ์สฤษดิคุณ กิติยากร อดีตกรรมการผู้อำนวยการใหญ่ บริษัท เชลล์แห่งประเทศไทย และหม่อมราชวงศ์สุจิตรคุณ กิติยากร (ท่านผู้หญิงสุจิตรคุณ สารสิน) สมรสกับ อาสา สารสิน ราชเลขาธิการ ซึ่งทั้ง 3 คนนี้เป็นโอรสธิดา ในหม่อมเจ้าขจรจบกิติคุณ กิติยากร กับหม่อมราชวงศ์วิจิตรโฉม ชยางกูร ธิดาในหม่อมเจ้าสฤษดิ์เดช ชยางกูร และหม่อมเนื่อง ณ นคร

ส่วนพระปนัดดาอีกคนหนึ่งที่มีชื่อเสียงเป็นที่รู้จักคือ ท่านผู้หญิงนราวดี ชัยเฉนียน นางสนองพระโอษฐ์ในสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ซึ่งเป็นธิดาของหม่อมทวีวงศ์ถวัลย์ศักดิ์ อดีตราชเลขาธิการ และผู้อำนวยการสำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์ กับหม่อมราชวงศ์ทิพยวดี ชยางกูร พระธิดาในหม่อมเจ้าสกฤษดิ์เดช ชยางกูร และหม่อมเนื่อง ณ นคร เช่นเดียวกัน