ดาวเคียงเดือน

โดย...วรเชษฐ์ บุญปลอด

ดาวเคียงเดือนเป็นปรากฏการณ์ที่ดวงจันทร์โคจรมาอยู่ใกล้ดาวเคราะห์หรือดาวฤกษ์ให้เห็นได้บนท้องฟ้า เกิดขึ้นอยู่บ่อยครั้งเป็นประจำทุกเดือน หากดาวที่อยู่เคียงข้างดวงจันทร์เป็นดาวสว่าง และยิ่งมีมากกว่าหนึ่งดวงด้วยแล้ว ก็ยิ่งเด่นสะดุดตา เรียกความสนใจได้มากเป็นพิเศษ โดยเฉพาะในเวลาหัวค่ำ ซึ่งเป็นช่วงเวลาที่คนจำนวนมากมีโอกาสออกมามองท้องฟ้าขณะเดินอยู่กลางแจ้งหรือตามท้องถนน

ช่วงหัวค่ำหลังอาทิตย์อัสดง ตั้งแต่วันอาทิตย์ที่ 25 มี.ค. ถึงวันอังคารที่ 27 มี.ค. 2555 เมื่อมองขึ้นไปบนท้องฟ้าทิศตะวันตกจะสังเกตเห็นจันทร์เสี้ยวเคลื่อนมาอยู่ในทิศทางใกล้เคียงกับดาวสว่าง 2 ดวงที่ปรากฏอยู่คู่กันบนท้องฟ้ามานานหลายสัปดาห์แล้ว นั่นคือดาวศุกร์กับดาวพฤหัสบดี ดาวเคราะห์สองดวงนี้เป็นดาวเด่นอยู่บนท้องฟ้าเวลาหัวค่ำมาตั้งแต่เดือน ก.พ. 2555 ดูเหมือนว่าดาวอังคารที่ขยับมาใกล้โลกที่สุดในรอบ 2 ปี เมื่อต้นเดือน มี.ค.ที่ผ่านมา ก็ดึงความสนใจไปจากดาวสว่างคู่นี้ได้ไม่มากนัก

ก่อนหน้านี้ดาวพฤหัสบดีปรากฏอยู่สูงกว่าดาวศุกร์ จากนั้นดาวเคราะห์ทั้งสองได้เคลื่อนมาอยู่ใกล้กันที่สุดด้วยระยะห่าง 3 องศา ในค่ำวันที่ 1314 มี.ค. 2555 ต่อมาดาวศุกร์เริ่มอยู่สูงกว่าดาวพฤหัสบดี และกำลังห่างออกจากกันมากขึ้น หากเทียบตำแหน่งในเวลาเดียวกันของแต่ละคืน จากคืนวันหนึ่งถึงคืนวันถัดไป สามารถสังเกตได้ว่ามุมเงยของดาวพฤหัสบดีลดต่ำลงเรื่อยๆ ขณะที่ดาวศุกร์ยังคงเคลื่อนสูงขึ้นอย่างช้าๆ

สาเหตุที่ทำให้การปรากฏใกล้กันระหว่างดาวศุกร์กับดาวพฤหัสบดีมักได้รับความสนใจ ก็เพราะดาวศุกร์และดาวพฤหัสบดีเป็นวัตถุตามธรรมชาติที่สว่างที่สุดเป็นลำดับที่ 2 และ 3 บนท้องฟ้าเวลากลางคืน สว่างรองจากดวงจันทร์เท่านั้น เราเห็นทั้งคู่เป็นจุดสว่างเมื่อดูด้วยตาเปล่า แต่เมื่อส่องดูด้วยกล้องโทรทรรศน์กำลังขยายสูง สามารถสังเกตได้ว่าขณะนี้ดาวศุกร์สว่างเป็นรูปครึ่งวงกลม สัปดาห์นี้เป็นช่วงที่ดาวศุกร์จะทำมุมห่างจากดวงอาทิตย์ที่สุด ทำให้อยู่บนท้องฟ้านานที่สุด ก่อนตกลับขอบฟ้าราว 3 ทุ่มครึ่ง

ดาวพฤหัสบดีจางกว่าดาวศุกร์ แต่มีขนาดปรากฏในกล้องโทรทรรศน์ใหญ่กว่า ความสว่างของพื้นผิวที่ต่ำกว่า เนื่องจากอยู่ไกลจากดวงอาทิตย์มากกว่า เป็นสาเหตุที่ทำให้ดาวพฤหัสบดีสว่างน้อยกว่าดาวศุกร์ นอกจากตัวดาวพฤหัสบดีแล้ว กล้องสองตาที่มีฐานยึดมั่นคงและกล้องโทรทรรศน์ สามารถส่องเห็นบริวารของดาวพฤหัสบดีได้อีกด้วย

หลังจากสัปดาห์นี้แล้ว ดาวพฤหัสบดีจะเคลื่อนเข้าใกล้ดวงอาทิตย์มากขึ้น สังเกตได้ว่ามันมีตำแหน่งลงต่ำเข้าใกล้ขอบฟ้ามากขึ้น กลางเดือน เม.ย. จะเริ่มสังเกตดาวพฤหัสบดีได้ยาก ต่างกับดาวศุกร์ ที่ยังคงส่องแสงสว่างเป็นดาวประจำเมืองอยู่บนท้องฟ้าทิศตะวันตกต่อไปอีก 2 เดือน ส่วนสว่างของดาวศุกร์จะลดลงจนกลายเป็นเสี้ยวมากขึ้นเรื่อยๆ พร้อมกับขนาดที่ใหญ่โตขึ้น เนื่องจากเข้าใกล้โลกมากขึ้น

ปลายเดือน มิ.ย. ถึงกลางเดือน ก.ค. 2555 จะเป็นอีกช่วงหนึ่งของปีนี้ ที่ดาวศุ

กร์และดาวพฤหัสบดีปรากฏอยู่ใกล้กัน แต่จะไม่ใกล้เท่าเดือนนี้ โดยย้ายไปอยู่บนท้องฟ้าทิศตะวันออกในเวลาเช้ามืด มีจันทร์เสี้ยวเคลื่อนมาอยู่ใกล้ๆ ในเช้ามืดวันที่ 15 และ 16 ก.ค. 2555

ปลายเดือน พ.ค. 2556 จึงจะเห็นดาวศุกร์อยู่เคียงข้างดาวพฤหัสบดีในเวลาหัวค่ำอีกครั้ง โดยมีดาวพุธมาร่วมอยู่ด้วย แต่อาจสังเกตได้ยากกว่าปีนี้ เนื่องจากอยู่สูงเหนือขอบฟ้าไม่มากนัก จากนั้นปลายเดือน มิ.ย. ถึงต้นเดือน ก.ค. 2558 จึงจะมีโอกาสเห็นดาวศุกร์กับดาวพฤหัสบดีเข้าใกล้กันขณะปรากฏอยู่สูงบนท้องฟ้าทิศตะวันตกในเวลาหัวค่ำแบบเดียวกับปีนี้อีกครั้งหนึ่ง โดยเข้าใกล้กันด้วยระยะห่างใกล้กว่าขนาดปรากฏของดวงจันทร์เต็มดวง ทำให้สามารถเห็นดาวเคราะห์ทั้งสองปรากฏเป็นดวงกลมได้พร้อมกันผ่านกล้องโทรทรรศน์กำลังขยายสูง

ปรากฏการณ์ท้องฟ้า

(25 มี.ค.–1 เม.ย.)

ดาวศุกร์กับดาวพฤหัสบดีอยู่บนท้องฟ้าทิศตะวันตก เคลื่อนทำมุมห่างกันมากขึ้นเรื่อยๆ โดยดาวศุกร์สว่างกว่าและอยู่สูงกว่าดาวพฤหัสบดี สัปดาห์นี้ดาวพฤหัสบดีจะตกลับขอบฟ้าในเวลาเกือบ 3 ทุ่ม ดาวศุกร์ตกตามไปหลังจากนั้นครึ่งชั่วโมง มีจันทร์เสี้ยวมาอยู่ตรงกลางระหว่างดาวศุกร์กับดาวพฤหัสบดีในวันจันทร์ที่ 26 มี.ค.

ดาวอังคารอยู่สูงบนท้องฟ้าทิศตะวันออกในกลุ่มดาวสิงโต ไม่ไกลจากดาวหัวใจสิงห์ ซึ่งเป็นดาวฤกษ์สว่างในกลุ่มดาวนี้ ดาวอังคารกำลังเคลื่อนห่างออกจากโลก ทำให้ความสว่างลดลงอย่างต่อเนื่อง สัปดาห์นี้ดาวอังคารขึ้นไปอยู่สูงเหนือศีรษะกลางท้องฟ้าราว 4 ทุ่มครึ่ง และตกลับขอบฟ้าทางทิศตะวันตกในเวลาประมาณตี 4 ครึ่ง หากเทียบตำแหน่งในเวลาหัวค่ำของทุกวัน จะพบว่าดาวอังคารเคลื่อนสูงขึ้นเรื่อยๆ หลังจากปีนี้ เราจะไม่เห็นดาวอังคารอยู่บนท้องฟ้าทิศตะวันออกในเวลาหัวค่ำเช่นนี้อีกจนถึงปี 2557

ดาวเสาร์อยู่ในกลุ่มดาวหญิงสาว เป็นดาวเคราะห์สว่างดวงสุดท้ายที่ปรากฏบนท้องฟ้า เริ่มเห็นได้ขณะขึ้นมาเหนือขอบฟ้าทิศตะวันออกที่มุมเงย 10 องศา ในเวลาประมาณ 2 ทุ่มครึ่ง เวลาประมาณตี 1 ครึ่ง ดาวเสาร์จะขึ้นไปอยู่สูงบนท้องฟ้าทิศใต้ จากนั้นย้ายไปอยู่ทางทิศตะวันตกในเวลาเช้ามืด

สัปดาห์นี้เป็นข้างขึ้น ดวงจันทร์อยู่บนท้องฟ้าทิศตะวันตกในเวลาหัวค่ำ โดยเห็นเป็นเสี้ยวเกือบตลอดสัปดาห์ หลังจากผ่านใกล้ดาวพฤหัสบดีกับดาวศุกร์ คืนวันอังคารที่ 27 มี.ค. จะเห็นจันทร์เสี้ยวอยู่ทางซ้ายมือของกระจุกดาวลูกไก่ที่ระยะ 3 องศา จากนั้นคืนวันพุธที่ 28 มี.ค. ดวงจันทร์อยู่ทางขวามือของดาวอัลเดบารันในกลุ่มดาววัวที่ระยะ 5 องศา วันสุดท้ายของเดือน ดวงจันทร์ทำมุมฉากกับดวงอาทิตย์ จึงเห็นสว่างครึ่งดวง

ขณะที่ดวงจันทร์มีส่วนสว่างน้อยกว่าครึ่งดวงในช่วงแรกของข้างขึ้นนี้ เราจะเห็นได้ว่าด้านมืดของดวงจันทร์ไม่มืดสนิท แสงที่ด้านมืดนี้เกิดจากแสงอาทิตย์ที่กระทบผิวโลก แล้วสะท้อนไปที่ดวงจันทร์ จึงเรียกว่า แสงโลก (Earthshine) สังเกตเห็นได้ง่ายที่สุดขณะดวงจันทร์มีส่วนสว่างเป็นเสี้ยว