แมนดาลา เทราพี กลไกแห่งการเยียวยา

อยากรู้จักแมนดาลา เทราพี (Mandala Therapy) ก็เพราะได้ติดตามเป็นเพื่อนกับญาดา จำนงค์ทอง นักกิจกรรมอิสระทางเฟซบุ๊กแล้วได้เห็นภาพวงล้อ “แมนดาลา” ที่สวยงามมากๆ ของเธอ ติดตามมาเรื่อย จึงค่อยๆ ซึมซับว่าทั้งหมดล้วนเป็นภาพที่ใช้วัสดุจากธรรมชาติในการจัดวาง ไม่ว่าจะเป็น ใบไม้ ดอกไม้ ก้อนหิน วงล้อบำบัดเห็นในทุกที่ที่เธอย่างกราย ครั้งหนึ่งเคยเห็นวางอยู่บนลำตัวของสุนัขที่กำลังนอนหลับด้วย

อยากรู้จักแมนดาลา เทราพี เหมือนกันใช่ไหม ตามมาเลย!

ตามมาเลย ปีนเขาตามขึ้นมา เพราะวันนี้ทีมแมนดาลาสมัครเล่น 6 คน กำลังจะไปทำแมนดาลาบนเขาฉลาก ศรีราชา ชลบุรี จุดมุ่งหมายคือป่าไผ่ที่บนยอดเขา ญาดา หรือที่พวกเราเรียกกันว่า “พี่จิ๊บ” เดินลิ่วๆ ขึ้นเขา ตะโกนบอกให้ทุกคนเก็บวัสดุจากธรรมชาติ ใบไม้ใบหญ้า ดอกไม้และสรรพสิ่งข้างทาง หลักเกณฑ์คือให้ฟังเสียงจากภายใน แล้วจะรู้เองว่าจะหยิบคว้าฉวยสิ่งใด ติดมือขึ้นไปที่บนเขาอันไกลโพ้น

“เคลือบแก้ว” สุนัขของหนึ่งในทีมแมนดาลา จู่ๆ ก็วิ่งหายไปในป่าท่ามกลางฝูงลิง ทำให้เจ้าของต้องตามกลับลงไปหาและพาขับรถกลับบ้านที่อยู่ใกล้ๆ ทีมแมนดาลาที่เหลือจึงเหลือเวลาว่างๆ เพื่อรอสมาชิกกลับมาสมทบ จิ๊บไม่รั้งรอขอให้ทุกคนทำวงล้อแมนดาลาร่วมกันวงหนึ่ง

ขอเรียกมันว่า “วงล้อลิงล้อม” หนึ่งในทีมกล่าว เพราะขณะที่เราทุกคนกำลังล้อมวงสร้างวงล้อเล็กๆ ฝูงลิง ณ ตีนเขา นับจำนวนพอคร่าวๆ ประมาณ 20-30 ตัว ก็ได้ยกพลมาล้อมพวกเราไว้อีกชั้นหนึ่ง เมื่อแรกพวกมันแอบมองเราอยู่ไกลๆ ก่อน ไม่มีแม้แต่ซุ่มเสียง

ไม่มีใครสังเกตเห็นพวกลิง ต่างคนต่างตั้งใจทำวงล้อตรงหน้า ฝูงลิงมีตัวเล็กตัวใหญ่ ดูเหมือนจะสนใจในสิ่งที่พวกเราทำมาก แน่นอนที่พวกมันไม่เคยเห็นแมนดาลามาก่อน พวกมันเฝ้าสังเกตการณ์อยู่อย่างเงียบเชียบเหมือนตั้งใจที่จะแอบดูพวกเราที่ทำกันเงียบๆ อย่างนั้น กระทั่งขั้นตอนแห่งการพูดคุยมาถึง

เมื่อทุกคนในวงเอ่ยปาก ก็เป็นจังหวะเดียวกับที่รู้ตัวว่า ฝูงลิงมากมายอยู่เหนือขึ้นไปบนศีรษะ พวกมันต่างกู่ร้องขึ้นพร้อมกัน เสียงคุย (ของลิง) จ๊อกแจ๊กจอแจ ราวกับจะขอพูดคุยและมีส่วนร่วมในวงสนทนานี้ด้วย เจ้าของสุนัขเคลือบแก้วกลับมาถึงแล้วในตอนนี้ เธอกล่าวว่า สัตว์เหมือนกันหมด จะหมา ลิง รวมทั้งคน รับอานุภาพคลื่นความถี่ซึ่งกันและกันได้

เมื่อโขยงลิงป่าเห็นพวกเรานิ่งมันก็นิ่ง เนื่องจากคลื่นความถี่เดียวกันสื่อพลังถึงกัน นั่นหมายความว่า เมื่อเราสงบ แม้จะเป็นสัตว์ป่าก็รับรู้และสงบระงับตามไปอย่างกลมกลืน นี่เป็นเรื่องแปลกแต่จริงเรื่องแรกของแมนดาลา เทราพีที่ผู้เขียนสัมผัส

ยอดเขายังอยู่อีกไกล ฝูงลิงไม่ตามมาอีก พวกมันคงมีถิ่นหากินเฉพาะตีนเขา จิ๊บตะโกนเรื่อยๆ อย่าลืมเก็บวัสดุจากธรรมชาตินะ พวกเราจะขึ้นไปทำแมนดาลา เทราพีที่ยอดเขาก่อนเที่ยง ผู้เขียนเก็บใบไม้สีน้ำตาลเพราะชอบสีน้ำตาล มีใบไม้สีเขียวรูปร่างแปลกๆ ติดมาบ้าง และดอกไม้เล็กๆ ไม่กล้าแอบดูคนอื่น

เมื่อมาถึงเกือบยอดเขา พี่จิ๊บขีดวงกลมบนลานป่า 5 วง วงใครวงมัน ให้เวลาในการทำไม่จำกัด ใครเสร็จแล้วนั่งรอแบบไม่เปิดปาก เวลาผ่านไปเหมือนชั่วชีวิต ประสบการณ์ที่ได้ คือการได้นำใบไม้แห้ง ใบไม้สด ดอกไม้ กิ่งไม้ที่เก็บติดตัวมาตลอดทางขึ้นเขา นำมาประดิษฐ์ตกแต่งวงกลมบนผืนดิน ที่กำลังจะกลายเป็นแมนดาลาในไม่นานช้า

เสร็จหมดทุกคนแล้ว จิ๊บยืนอยู่ตรงหน้า กล่าวด้วยน้ำเสียงเรียบๆ นิ่งๆ ขอให้ทุกคนเล่าถึงวงล้อของตัวเองว่ามีความหมายอย่างไร คนหนึ่งไม่เก็บวัสดุอะไรระหว่างทางเลย มองหาจากที่หน้างานนั้นเอง ออกมาเป็นผลงาน “ง่ายๆ เท่าที่มี” สะท้อนตัวตนของคนปั้นแต่ง ที่ง่ายๆ แต่ทำในสิ่งที่มีให้ออกมาดูดีได้อย่างเท่

อีกคนทำกรอบรูปหัวใจจากใบไผ่แห้งที่ร่วงหล่นอยู่ ใบไม้ที่เธอเก็บมาเป็นรูปหัวใจแปลกๆ หัวใจเป็นสิ่งสำคัญสำหรับเธอ อีกคนหนึ่งเน้นความสมดุล อีกคนหนึ่งทำแมนดาลาที่สะท้อนถึงแม่ที่เป็นโรคความจำเสื่อม และอีกคนหนึ่งที่ชอบใบไม้สีเหลือง วงล้อของเธอแผ่พลังแห่งรัศมี การทำแมนดาลาจบลงด้วยคำขอบคุณต่อดินน้ำลมไฟ แมกไม้และธรรมชาติ

ระหว่างเดินทางกลับ เพื่อนร่วมทางคนหนึ่ง เฉลยว่า Manda เป็นภาษาสันสกฤต แปลว่า จุดศูนย์กลาง ส่วน La แปลว่า ล้อวงกลม ซึ่งล้อมรอบจุดศูนย์กลาง เพิ่งนึกขึ้นได้ว่า การบำบัดที่เพิ่งผ่านพ้น แมนดาลาได้ทำหน้าที่ของตัวเองไปแล้ว ทั้งๆ ที่ผู้เขียนเองยังไม่รู้ความหมายที่แท้จริงของแมนดาลาด้วยซ้ำ

จิ๊บเล่าให้ฟังในเวลาต่อมาว่า แมนดาลา คือภาพที่แผ่ขยายจากจุดศูนย์กลาง ภาพอาจจะสมมาตรหรือไม่ก็ได้ ความหมายคือ ภาพที่มีจุดศูนย์กลาง เรื่องของความหมายต่างคนก็ต่างมอง สำหรับจิ๊บ แมนดาลาคือชีวิตที่มีจุดศูนย์กลางอยู่ที่จิต

“จิตของเรา คือ แก่นกลางของตัวเรา ถ้าเรากลับมาที่จิตเดิมได้ มันคือความสงบเบิกบาน เหมือนหลักพุทธธรรมที่มุ่งสู่ภาวะพุทธะ”

เวลาทำภาพแมนดาลา จะเห็นวงกลมล้อมอยู่ ให้สังเกตว่า วงกลมทำให้ภาพภายในชัดเจนขึ้น ทำให้เราเห็นสิ่งที่อยู่ในวงกลมชัดเจนขึ้น ทำให้สิ่งนั้นเป็นเสมือนจุดศูนย์กลางขึ้นมา จุดที่จะดึงดูดเราให้จดจ่อ ทำให้เรามีสมาธิ

กลไกการเยียวยา คือการได้หยุดจากสิ่งรบกวนทางความคิด และกลับมาอยู่กับตัวเอง ทำให้มีพลังมากขึ้น มีสมาธิ ผ่อนคลาย รวมทั้งได้ปลดปล่อยระบายออกซึ่งสิ่งที่คั่งค้างผ่านการลงมือทำ การเยียวยาเกิดขึ้นเมื่อมีการปลดปล่อยความเครียด เกิดความว่าง และหลอมรวมเป็นหนึ่งกับแมนดาลาตรงหน้า

“การจดจ่อกับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง ทำให้เราลดการใช้พลังงานไปกับความคิดที่ฟุ้งกระจาย ทำให้เราสงบ ความสงบภายในนี้เอง ที่จะส่งพลังงานออกมาสร้างสรรค์สิ่งต่างๆ”

แมนดาลามีหลายชนิด ได้แก่ Form Mandala การนำผลงานผู้อื่นที่สร้างไว้มาใช้งานต่อ เช่น การระบายภาพแมนดาลา การนั่งเพ่งแมนดาลา และ Creating Mandala คือ การสร้างแมนดาลาขึ้นมาเอง ด้วยการจัดวางสิ่งของ การวาด การปัก การเต้น และการร้อย ส่วนที่เราเพิ่งทำกันไปคือ Nature Mandala ใช้วัสดุจากธรรมชาติในการจัดวาง

การนำแมนดาลามาใช้ในการบำบัด ใช้เสมือนเป็นเครื่องมือทางจิตวิทยา ที่มุ่งสะท้อนให้เห็นบุคลิกภาพผู้รับการบำบัด เปลี่ยนตัวเองยาก ถ้าไม่รู้ว่าตัวตนที่แท้จริงอยู่ที่ไหน และบางทีการเปลี่ยนก็ไม่ต้องทำอะไรเลย เพียงแค่หยุดอยู่กับสิ่งใดสิ่งหนึ่งให้นานพอ เมื่อผ่อนคลาย และสงบลงแล้ว ก็จะมีสติในการมองเห็นธรรมชาติตามความเป็นจริง จากนั้นก็จะค่อยๆ ยอมรับความจริงว่า ข้างในของเรามีก้อนภูเขาน้ำแข็งขนาดมหึมาซ่อนอยู่ หยุดเพื่อมองให้เห็นความจริงนี้

เมื่อเห็นก็จะเข้าใจทันทีว่า ทุกๆ คนไม่ต่างจากเรา เกิดการยอมรับตัวเองและผู้อื่น ถ้าคิดว่าตัวเราแย่ ไม่ชอบตัวเอง มันก็จะเป็นแบบนั้นกับผู้อื่นด้วย หากเราไม่ยอมรับตัวเราเอง เราก็ไม่สามารถยอมรับผู้อื่นได้เช่นกัน

“อารมณ์ของเราเหมือนสีใบไม้ ที่มากมายหลายสีสัน เวลาทำแมนดาลาด้วยใบไม้ เราจะเห็นความแตกต่างของสีเหล่านั้น ที่มาอยู่ร่วมกันได้อย่างงดงาม แม้กระทั่งใบไม้ที่เป็นรูพรุน หนอนกินเหี่ยวแห้ง ก็ยังเป็นส่วนหนึ่งของแมนดาลาที่งดงามได้ นั่นหมายถึงชีวิตที่เป็นองค์ประกอบของสรรพสิ่ง”

แมนดาลา เทราพีในไทย ยังอยู่ในกลุ่มนักจิตเวช รวมทั้งกลุ่มผู้ปกครองที่ลูกมีปัญหาการเรียนรู้ เช่น ออทิสติก หากในต่างประเทศ การเรียนรู้แพร่หลาย เหมาะกับทุกคนที่ต้องการพัฒนาตัวเอง สนใจอินบ็อกซ์ที่เฟซบุ๊ก Yada Jib Jamnongtong มีทั้งสอนฟรีและมีค่าใช้จ่าย 

ลาก่อนเขาฉลาก และ “ซุ้มเจ้าหญิงบนป่าไผ่” ชื่อที่พวกนักปั่นไต่เขา-กลุ่มเขาฉลาก Base Camp ขนานนามเรียกพวกเราในโซเชียล เน็ตเวิร์ก แมนดาลาอาจเป็นจิต เป็นจักรวาล เป็นพื้นที่ว่าง ขึ้นอยู่กับแต่ละคนที่ลงมือทำแล้วประจักษ์ความหมายเช่นไร หากที่สุดแล้วก็คือ จุดศูนย์กลางของวงกลมที่แผ่รัศมีออกไปได้ไม่มีขอบเขต

“เช่นความรัก หากเรายึดความรักเป็นจุดศูนย์กลาง ความรักของเราก็ขยายไปได้ไม่มีจำกัด นี่คือแมนดาลาในชีวิตจริง”