ออกแบบให้บ้านอยู่สบาย

โดย...โชคชัย สีนิลแท้

บ้านคือปัจจัยสี่ ที่เป็นสุดยอดปรารถนาของทุกคน นอกจากจะสร้างความมั่นคง ปลอดภัย ความสะดวกสบายให้กับสมาชิกในครอบครัวแล้วบ้านยังบ่งบอกถึงตัวตนของผู้เป็นเจ้าของผ่านการออกแบบบ้าน ซึ่งเทรนด์การออกแบบบ้านนั้นเปลี่ยนแปลงไปตามยุคตามสมัย ยิ่งในภาวะเศรษฐกิจฝืดเคืองก็ยิ่งต้องประหยัดงบ การออกแบบและสร้างบ้านโดยพากันไปพึ่งพิงธรรมชาติ หรือการกลับสู่สามัญจึงเป็นทางเลือกที่น่าสนใจอยู่ไม่น้อย    

พิชัย วงศ์ไวศยวรรณ นายกสมาคมสถาปนิกสยาม ในพระบรมราชูปถัมภ์ กล่าวว่าเทรนด์ของการออกแบบที่อยู่อาศัยในปัจจุบันจะสอดคล้องกับภาวะเศรษฐกิจที่ซบเซาอยู่ในปัจจุบัน ซึ่งมีส่วนทำให้การออกแบบต้องประหยัดงบประมาณ มีการเลือกใช้วัสดุก่อสร้างที่ประหยัด มีฟังก์ชั่นการใช้งานได้ดี หรือนำกลับมาใช้ใหม่ได้ ซึ่งการออกแบบจะต้องตอบโจทย์ให้กับเจ้าของที่ใช้งานว่าชีวิตส่วนตัวเขาเป็นอย่างไร บุคคลนั้นชอบอะไรไม่ชอบอะไร จะเป็นตัวสะท้อนงานออกมาในแบบบ้าน

“นอกจากนี้แนวคิดการออกแบบในยุคนี้ สิ่งสำคัญที่ต้องคำนึงถึงคือการประหยัดพลังงาน อย่างเช่น ในภาวะที่ต้องเผชิญกับภัยแล้ง เราจะแก้ปัญหาอย่างไร จะออกแบบสวนอย่างไรให้สวยแต่ไม่ต้องเปลืองน้ำ หรือการเก็บน้ำฝนไว้ใช้งาน รวมไปถึงน้ำที่มาจากระบบบำบัดอย่างน้ำทิ้งในอาคาร เป็นต้น” พิชัย ยกตัวอย่าง

ที่สำคัญประเทศไทยเป็นประเทศที่มีงานออกแบบที่วิจิตร ถือเป็นโจทย์สำคัญของสถาปนิกที่จะส่งต่องานออกแบบไปยังรุ่นต่อไปได้อย่างไร ในเรื่องของอัตลักษณ์รูปทรง ฟังก์ชั่นการใช้งาน เรื่องสีสัน เรื่องการใช้วัสดุ เราอยู่ในโลกยุค Globalization ที่มันเล็กลง จึงต้องนำเสนออัตลักษณ์ที่เป็นตัวตนของเรา มิฉะนั้นเราก็จะเหมือนกับคนทั่วโลก

นอกจากนี้ การออกแบบในยุคปัจจุบันจะคำนึงถึงความยืดหยุ่นสูง ถ้าหากมีพื้นที่จำกัดห้องต้องสร้างให้ปรับเปลี่ยนรูปแบบการใช้งานได้หลายอย่าง เพราะคอนโดมิเนียมยุคใหม่มีพื้นที่เล็กลง ทำให้การออกแบบในยุคปัจจุบันมีโจทย์มันยากขึ้น แต่ดีว่ามีเทคโนโลยีเข้ามาเป็นตัวช่วย ที่สำคัญต้องคำนึงถึงมิติรอบด้าน ทั้งเรื่องความปลอดภัย ผลกระทบสังคมหรือเพื่อนบ้านด้วย

ขณะที่ ผศ.รัชด ชมภูนิช คณบดีคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ เล่าว่า การออกแบบบ้านให้อยู่สบายนั้นหลีกเลี่ยงไม่ได้ถ้าจะไม่หยิบยกเรื่องสภาพภูมิอากาศมาพิจารณา โดยเฉพาะเรื่องความร้อนในปัจจุบันที่ร้อนอย่างมหาวินาศ รวมไปถึงปัญหาเรื่องของความชื้น จึงเป็นที่มาที่ทำให้ต้องใช้เครื่องปรับอากาศตลอดเวลา

การที่เราจะทำอย่างไรให้ลดความร้อนและความชื้น ก็เริ่มจากทิศทางบ้านหรือคอนโดมิเนียม หากตั้งอยู่ในทิศตะวันตกก็จะเจอกับแดดบ่ายจะทำให้เกิดการสะสมความร้อนซึ่งหากเลือกผิดก็จะต้องไปหาวิธีแก้ความร้อนอย่างไม่มีที่สิ้นสุด แต่ถ้าตัดปัจจัยเรื่องทิศทางออกไปได้ก็จะเป็นการลดความร้อนที่จะเกิดขึ้นกับที่อยู่อาศัยได้ทางหนึ่ง

การที่จะทำให้บ้านหรือที่อยู่อาศัยของเราเย็นขึ้นได้นั้น นอกเหนือจากการติดตั้งเครื่องปรับอากาศคือการเพิ่มความเย็นจากภายนอก สิ่งที่ทำได้ง่ายๆ คือการปลูกต้นไม้ที่ทำให้เกิดร่มเงา หรือการปลูกหญ้าก็เป็นส่วนหนึ่งที่ช่วยลดการสะสมความร้อนที่จะเข้ามาในตัวบ้าน โดยเลือกปลูกในบริเวณที่จะสะสมความร้อนเข้ามาในตัวบ้าน

ยกตัวอย่างเช่น เราชอบเทปูนบริเวณลานจอดรถแต่หากวางตำแหน่งไม่ถูกที่ถูกทางไปอยู่ในทิศตะวันตกหรือทิศใต้ จะเป็นจุดที่สะสมความร้อนเข้ามาสู่ภายในตัวบ้าน จำเป็นต้องใช้ต้นไม้หรือสนามหญ้ามาช่วยลดปัญหาความร้อน ซึ่งใต้ร่มเงาของต้นไม้นั้นช่วยลดอุณหภูมิได้ 2-3 องศาเซลเซียส หรืออาจจะมีการทำแหล่งน้ำเพื่อลดความร้อน แต่ก็ต้องดูทิศทางด้วยว่ามีแดดส่องหรือไม่ ก็อาจจะกลายเป็นการเพิ่มความร้อนเข้าตัวบ้าน

สำหรับปัจจัยภายในบ้านต้องพิจารณาเรื่องของผนัง ช่องเปิด หน้าตา และกระจก ต้องเจาะและเปิดให้สอดคล้องกับทิศทางของแดดและลม ถ้ามีกระจกเยอะๆ ทางด้านทิศใต้หรือทิศตะวันตกจะร้อนแน่ๆ เพราะว่าแดดจะเข้ามาเต็มๆ แต่มีกระจกทางด้านทิศตะวันตกหรือด้านทิศใต้มีได้ ถ้าจะกันความร้อนก็ต้องใช้กระจกแบบพิเศษ หรืออาจต้องติดแผงกันแดดเพิ่มเติมเข้ามาเพื่อลดความร้อนเข้ามา

“ทุกอย่างที่ใช้จะไล่มาจากเรื่องพื้นฐาน จากนั้นจึงคิดเรื่องอุปกรณ์ตัวช่วยเข้ามาคือ เรื่องฉนวนกันความร้อนหากมีเงินน้อยควรจะเลือกวางที่หลังคาก่อนเลย หรือจะติดตั้งทิศทางที่แดดส่องผ่านเยอะๆ อย่างทิศตะวันตกก็จะช่วยลดภาระของเครื่องปรับอากาศลงไปได้มาก” ผศ. รัชด กล่าว

ประเด็นต่อมาเป็นเรื่องพฤติกรรมของคนที่อยู่อาศัยภายในบ้าน ทุกวันนี้คนอยู่กันแยกส่วนมากเกินไปสมมติมีห้องนอนอยู่ 3 ห้อง มีคนอยู่ 3 คนภายในบ้าน ก็จะแยกกันอยู่ความสิ้นเปลืองที่เกิดขึ้นก็จะคูณ 3 เพราะอาจจะมีการใช้โทรทัศน์ 3 เครื่อง เปิดแอร์ 3 ตัวแต่สามารถลดการใช้งานได้ โดยในบางช่วงเวลามาอยู่ด้วยกันใช้แอร์ตัวเดียวอยู่ในพื้นที่นั้นๆ ด้วยกัน3 คน ทีวี เครื่องเดียวดูด้วยกัน 3 คน เป็นต้น

เรือนไทยเป็นสถาปัตยกรรมที่ออกแบบมาให้เหมาะสมกับบ้านเรา มีการยกพื้นให้หนีน้ำ เมื่อ4-5 ปีมีการพูดว่าบ้านต้องยกสูงเพื่อหนีน้ำแต่ปัจจุบันก็ลืมกันไปอีกแล้ว ก็ยังคงเป็นบ้านติดดินเหมือนเดิม เรือนไทยมีพื้นที่ที่เรียกว่าชานอยู่ตรงกลางเพื่อให้คนในบ้านใช้ชีวิตอยู่ร่วมกันในเวลากลางวัน ส่วนพื้นที่ครัวไทยแยกออกไปจากตัวบ้านก็เป็นภูมิปัญญาเพราะครัวเป็นบริเวณที่ทำให้เกิดความร้อน การทำครัวไทยนั้นกลายเป็นแหล่งสะสมความร้อน

อย่างไรก็ตาม จากภาวะเศรษฐกิจที่ซบเซาการสร้างที่อยู่อาศัยใหม่อาจจะมีข้อจำกัดเรื่องงบประมาณ การปรับปรุงบ้านเดิมอาจจะใช้วิธีการต่อเติม ซึ่งถือว่าเป็นอีกตัวเลือกหนึ่ง ในการบรรเทาปัญหาไประยะเวลา 4-5 ปี แทนที่จะเลือกซื้อใหม่เลย อาจจะต้องใช้วิธีการบริหารพื้นที่ที่มีอยู่อย่างจำกัดนั้นให้มีประสิทธิภาพมากขึ้น

ในมุมมองของ ปรีชา นวประภากุล กรรมการผู้จัดการ บริษัท ดีเอฟเอพี (Design for Aesthetic Process) มองว่า งานออกแบบบ้านนั้นขึ้นอยู่กับมีงบประมาณเท่าใด และสิ่งสำคัญในการออกแบบนั้นต้องคำนึงถึงความสบาย สภาพภูมิอากาศ โดยต้องดูจากปัจจัยพื้นฐาน คือบ้านอยู่ทิศทางใด หากเป็นทิศเหนือถือเป็นทิศที่แสงสบาย ไม่ร้อนไม่โดนแดดมาก เหมาะกับเป็นห้องที่จะต้องอยู่ทั้งวันจะประหยัดพลังงานและไม่ต้องเปิดเครื่องปรับอากาศมากแต่ถ้าที่ดินหันไปทางทิศตะวันตก อาจจะต้องหาวิธีการออกแบบโดยการป้องกัน ซึ่งจริงๆ แล้วในการวางฟังก์ชั่นมาบังแดดได้ เช่น เอาห้องน้ำ ครัว บันได ห้องเก็บของมาบัง และพยายามเปิดให้มีลมผ่านเข้าได้ด้วย

เทรนด์การออกแบบต้องคำนึงถึง Passive Design หรือการออกแบบกลับไปสู่พื้นฐานที่ต้องคำนึงถึงธรรมชาติ การหันหน้าบ้านให้รับลมจากทางทิศใต้ เพราะประเทศไทยนั้นลมจะพัดมาจากทางทิศใต้ไปทิศเหนือตลอดทั้งปี จึงต้องวางทิศต่างๆ ไม่ให้ไปบล็อกทิศทางลม เพราะเศรษฐกิจแบบนี้หากเปิดเครื่องปรับอากาศทั้งวันจะทำให้สิ้นเปลืองค่าไฟฟ้ามาก หากมีการออกแบบให้ลมถ่ายเทได้ ใช้ลมใช้แสงธรรมชาติก็จะช่วยประหยัดค่าใช้จ่ายได้มาก

นอกจากนี้การติดตั้งเครื่องปรับอากาศก็ต้องคำนึงถึงเรื่องการติดตั้งเครื่องคอมเพรสเซอร์ว่าอยู่ทิศทางไหนเนื่องจากมีการปล่อยลมร้อนออกมาอย่างห้องนอนตอนเช้าไม่ควรจะเปิดประตู หน้าต่างห้อง เพราะ
จะเป็นการนำความชื้นเข้ามาในห้อง พอกลางคืนเปิดแอร์เครื่องปรับอากาศจะต้องใช้พลังงานมากขึ้นจากการที่ห้องมีความชื้น