เส้นทาง...เทพีหาบเงิน-หาบทอง เรียกขวัญเกษตรกรไทย

โดย...ชลธิชา ภัทรสิริวรกุล ภาพ... ประกฤษณ์ จันทะวงษ์

เมื่อพูดถึงวันพืชมงคลแล้ว สิ่งหนึ่งที่ขาดไม่ได้และเป็นที่สนอกสนใจของประชาชนในแต่ละปีก็คือ “เทพีคู่หาบเงินและเทพีคู่หาบทอง” ที่เปรียบเหมือน “ดอกไม้งาม” ของงานวันนั้น แต่จะมีสักกี่คนที่รู้ว่า สาวงามทั้ง 4 คนนี้จะต้องผ่านการฝึกหาบกระบุงที่ใส่ข้าวไว้หนักกว่า 10 กิโลกรัม วันละ 1 ชั่วโมง ตลอดระยะเวลา 3 เดือน ยังไม่นับรวมการฝึกท่ายืน เดิน นั่งและหมอบคลาน เพื่อให้ออกมาสมบูรณ์ ถูกต้องตามแบบฉบับราชประเพณีโบราณดั้งเดิมที่สุด

เทพีหาบเงิน หาบทอง จะทำหน้าที่ร่วมกับพระยาแรกนา ในพระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ โดยพระยาแรกนา คือ ปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ซึ่งในปีนี้ คือ ธีรภัทร ประยูรสิทธิ

เส้นทางของเทพีนางหาบ

การที่ใครสักคนจะก้าวขึ้นมาเป็นเทพีคู่หาบเงินและเทพีคู่หาบทองนั้น ถือได้ว่าเป็นการได้รับเกียรติอย่างสูงในการร่วมในราชพิธีที่สำคัญของชาวไทย และการที่จะมารับตำแหน่งนี้มันก็ไม่ใช่เรื่องง่ายๆ อย่างที่คิด เพราะต้องได้รับการคัดเลือกมาจากตัวแทนกรมต่างๆ ในสังกัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ โดยจะต้องผ่านคุณสมบัติหลัก 3 ข้อที่กำหนดไว้ได้แก่ 1.เป็นข้าราชการในสังกัดกระทรวงเกษตรฯ ที่อยู่ในสถานะ “โสด” 2.ได้รับเครื่องราชอิสริยาภรณ์แล้ว (ทำงานมาแล้ว 5 ปี) และ 3.ไม่มีประวัติเสียหาย เมื่อแต่ละกรมได้ตัวแทนมาแล้ว ก็จะส่งให้คณะกรรมการคัดเลือก ซึ่งมีตัวแทนจากสำนักพระราชวังร่วมด้วย

ทั้งนี้ แต่ละปีจะทำการคัดเลือกเพียง 2 คน คือ คู่เทพีหาบเงิน ส่วนเทพีคู่หาบทองจะมาจากเทพีคู่หาบเงินในปีที่ผ่านมา โดยที่ไม่มีการเลือก “สำรอง” เผื่อไว้ ดังนั้นเทพีคู่หาบเงินและหาบทองหลังจากที่ได้รับเลือกแล้ว จะอยู่ในสถานะ“ห้ามเจ็บ ห้ามป่วย”อาการ “กดดัน (มาก)” จึงเป็นความรู้สึกที่นางหาบทั้งรุ่นพี่และรุ่นน้องต่างพูดและคิดเหมือนกัน

“ก่อนอื่นก็จะดูประวัติของผู้เข้ารับการคัดเลือก ดูความสูง ดูน้ำหนัก จากนั้นก็พูดคุยคร่าวๆ ว่าจะทำหน้าที่นี้ได้ไหม กระบุงข้าวที่แบกหนักข้างละเกือบ 5 กิโลกรัมเชียวนะ ไหวเหรอ เสร็จจากนั้นก็ให้ข้าราชการหญิงทั้ง 14 คนเข้าแถวเรียงตามลำดับ ให้จับคู่เปรียบเทียบกันทีละคู่ และ 2 คู่ 4 คน โดยจะเปรียบเทียบกับขนาดตัว น้ำหนัก และความสูงของปลัดกระทรวงฯ ซึ่งเป็นพระยาแรกนาในพิธี และเปรียบเทียบกับเทพีคู่หาบทองทั้งสองคน ดูว่าเมื่อมายืนด้วยกันหมด5 คนดูกลมกลืนกันหรือไม่” อมรรัตน์ แขวงโสภา (สาว) นักวิชาการเงินและบัญชีชำนาญการพิเศษ สำนักงานการปฏิรูปที่ดินเพื่อเกษตรกรรม (ส.ป.ก.) เทพีคู่หาบทองเล่าถึงเส้นทางเทพีให้ฟัง

ด่านแรกผ่านไป ด่านต่อมาเป็นการทดสอบพละกำลังในการเดินหาบกระบุงข้าว และความสวยงามอ่อนช้อยในการถอนสายบัว ซึ่งจะมีประธานและคณะกรรมการคัดเลือกคอยให้คะแนนเพื่อคัดเลือกผู้ที่เหมาะสมที่สุด ผู้คัดเลือกคนไหนเห็นท่าจะไม่ไหวก็ขอถอนตัวไปได้

เป็นเทพีนางหาบต้องอึด ถึก ทน

สิ่งแรกที่ต้องทำหลังรู้ตัวว่าได้รับเลือกเป็นเทพีนางหาบคือ ต้องเตรียมตัวฟิตร่างกายไม่ให้เจ็บหรือป่วยง่ายๆ เพราะก่อนฝึกหาบแต่ละครั้งจะต้องวอร์มร่างกาย ยืดเส้นยืดสายก่อน เพื่อไม่ให้เกิดปัญหากล้ามเนื้ออักเสบเพราะจะต้องฝึกย่อเข่า (ถอนสายบัว) คลานเข่าและหาบข้าว ซึ่งถ้าใครไม่พร้อม แรกๆ ก็อาจเจอปัญหาบ่าแตก ข้อเข่าอักเสบ กล้ามเนื้อบ่า ไหล่ หลังอักเสบได้

นอกจากนี้ เทพีนางหาบจะต้องกินมังสวิรัติ 15 วันก่อนถึงวันพระราชพิธี ซึ่งถือเป็นธรรมเนียมปฎิบัติของเหล่าเทพีนางหาบที่ส่งต่อกันมารุ่นต่อรุ่น เพื่อให้คงความศักดิ์สิทธิ์ของพิธีกรรม รวมถึงการดูแลเสื้อผ้า หน้าผมและผิวพรรณให้พร้อมอยู่ตลอดด้วย

“ภาพตอนแรกที่มองเทพีนางหาบในทีวีก็คิดว่าคงจะเป็นง่ายๆ แค่เดินสวยๆ ยิ้มหวานๆหาบก็คงเบาๆ ไม่หนักอะไรมาก ก็เลยตัดสินใจลองสมัครดู แต่ปีแรกไม่ได้ เพราะพี่ตัวสูงเลยหาคู่ไม่ได้ มาปีที่สองนี่แหละที่เจอ น้องเอ๋ณฐมน ที่มีความสูงไล่เลี่ยกันก็เลยเป็นจังหวะดีที่ได้คู่หาบตัวเท่ากัน พอได้เป็นแล้วต้องมาฝึก ก็แบบว่า โอ้โห... บอกได้เลยว่าต้องอดทนมากๆ เพราะบางทีสรีระไม่เอื้อให้ทำท่าทาง ออกมาได้สวย สง่า ครูฝึกก็ต้องพยายามฝึกเราให้ได้ อย่างการย่อเพื่อถอนสายบัว ปกติเราก็จะย่อกันแค่ครึ่งเข่า แต่เทพีนางหาบไม่ได้ ต้องย่อให้สุด ถึงขั้นที่ต้องนั่งลงบนส้นเท้าตัวเองให้ได้ แล้วตอนลุกขึ้นก็ต้องประคองตัวให้ตั้งตรง การเดินก็ต้องมีจังหวะ ไม่ให้ยกเท้าสูงเกินไป แต่ก็ไม่ถึงกับลากเท้า” อมรรัตน์ บอก

อมรรัตน์ เล่าต่อว่า จริงๆ ตัวตน การใช้ชีวิตประวันจำวันของเธอเป็นคนง่ายๆ สบายๆ เป็นข้าราชการฝ่ายการเงินที่ไม่ค่อยชอบการแต่งหน้า แต่พอได้เลือกก็ต้องเริ่มดูแลตัวเอง หัดแต่งหน้าบ้าง ก็ได้เพื่อนๆ น้องๆ  ที่ช่วยสอนช่วยแนะให้ ซึ่งพอหลังจากที่ฝึกไประยะหนึ่ง สิ่งที่ได้กลับไปคือ บุคลิกภาพที่ดีขึ้น และคอนเนกชั่นเทพีนางหาบด้วยกัน

เช่นเดียวกับ ว่าที่ ร.ต.หญิง ณฐมน อยู่เล่ห์(เอ๋) นักวิชาการคอมพิวเตอร์ชำนาญการ กรมชลประทาน เทพีคู่หาบทอง เล่าว่า รู้สึกกดดันมาก เพราะเปรียบเหมือนหน้าตาของกรม ถ้าทำออกมาไม่ดีก็อาจส่งผลเสียหายต่อกรมได้ และจะต้องมาฝึกซ้อมกับพี่เลี้ยง ครูฝึกทุกวัน ตั้งแต่เที่ยงถึง 4 โมงเย็นนาน 3 เดือน ซึ่งถือว่าเป็นการฝึกที่หนักมาก ทั้งๆ ที่เมื่อก่อนตอนดูในทีวีตั้งแต่เด็กก็ไม่เคยคิดเลยว่ากระบุงจะหนักขนาดนี้ เห็นพี่ๆ เขาเดินยิ้มกัน เหมือนกระบุงที่หาบมันเบามากแต่พอได้เป็นก็รู้สึกเป็นเกียรติสูงสุดต่อตระกูลและชีวิตการทำงานข้าราชการกระทรวงเกษตรฯ เพราะได้เป็นส่วนหนึ่งในการสืบทอดขนบธรรมเนียมประเพณีที่มีมาตั้งแต่สมัยสุโขทัย

“ตัวตนจริงๆ ก็เหมือนกับคนทำงานด้านไอทีทั่วไป ที่จะมีบุคลิกที่ไม่ค่อยอยู่นิ่งเรียกว่าอะเลิร์ตอยู่ตลอดเวลา แต่พอมาเป็นเทพีนางหาบก็จะต้องสำรวมขึ้น ทั้งการเดิน การนั่ง เพื่อให้สมที่ได้รับเลือก ซึ่งถือว่าเป็นประสบการณ์ที่ดีที่ได้รับทีเดียว” ว่าที่ ร.ต.หญิงณฐมน กล่าวด้านเทพีคู่หาบเงินน้องใหม่ที่เพิ่งได้รับคัดเลือกปีนี้อย่าง นันทินี ทองคงเหย้า (ตอง) ก็คิดเหมือนกันว่า การเป็นเทพีนางหาบที่เคยเห็นกันในทีวีนั้น คงง่าย แต่พอมาเป็นเองเข้าจริงๆ แล้วเดินแทบไม่ได้เลย แม้ว่าจะได้คำแนะนำจากรุ่นพี่ๆ ให้เตรียมฟิตร่างกายให้พร้อม แต่หลังจากฝึกมาได้สักพักก็มีบ้างที่จะต้องไปพบแพทย์ เพื่อรักษาอาการปวดกล้ามเนื้อที่หลัง

“ความที่จริงๆ แล้วเป็นคนเงียบๆ พูดไม่ค่อยเก่ง และยอมรับว่าบุคลิกภาพไม่ค่อยดีนัก คือเดินหลังงอ และใช้ชีวิตแบบข้าราชการที่นั่งทำงานออฟฟิศทั่วไป แรกๆ ก็เครียด กลัวทำไม่ได้ เพราะต้องฝึกกันเป็นทีม แต่พอฝึกไประยะหนึ่งก็เริ่มรู้จังหวะการเดิน และเริ่มสนิทกับพี่ๆ เลยผ่อนคลายไปได้” นันทินี กล่าว

ขณะที่ ฉมาพันธ์ สุพรมอินทร์ (ตุ๊ก) นักวิชาการตรวจสอบบัญชีปฏิบัติการ กรมตรวจสอบบัญชีสหกรณ์ ถือว่าพิเศษกว่าคนอื่นหน่อย เพราะเป็นเทพีที่ได้รับคัดเลือกมาจาก จ.เลย ฉมาพันธ์ บอกว่า จริงๆ แล้ว ไม่ได้เป็นคนพับเพียบเรียบร้อยแบบผ้าพับไว้เป็นคนชอบแต่งตัว เวลาทำงานก็เฮฮา สังสรรค์กับเพื่อนร่วมงานบ้างตามประสา แต่พอมาฝึกก็ได้เรื่องบุคลิกภาพไป ทำให้เป็นคนนิ่งขึ้น นั่งหลังตรงขึ้น

“ตอนที่ได้รับราชการในกระทรวงเกษตรฯแรกๆ ที่บ้านก็มีถามบ้างเวลาเห็นถ่ายทอดสดพิธีพืชมงคลว่า อยากเห็นลูกไปยืนอยู่ตรงนั้นบ้าง พอได้รับเลือกที่บ้านเลยดีใจกันมาก เพราะถือเป็นเกียรติประวัติของครอบครัว แต่พอมาฝึก แรกๆ กลับบ้านที่ต่างจังหวัด แม่ก็จะมีทักบ้างว่า ลูกดูผอมไปนะ บางทีก็เห็นรอยช้ำที่หัวเข่าบ้าง เขาก็อดเป็นห่วงไม่ได้ แต่มาวันนี้แล้วก็รู้สึกภูมิใจที่ได้รับเลือกค่ะ” ฉมาพันธ์ บอก