เกษตร 4G ชีวิตที่เลือกของเจ้าชายผัก

โดย...วันพรรษา อภิรัฐนานนท์ ภาพ เฟซบุ๊กเจ้าชายผัก

ก่อนที่การปลูกผักรับประทานในบ้านจะกลายเป็นกระแสที่ได้รับความนิยมไปทั่วในทุกวันนี้ หนึ่งในผู้เริ่มต้นยุคแรกๆ เมื่อสักสิบปีก่อน คือ “เจ้าชายผัก” หรือ ปรินซ์-นคร ลิมปคุปตถาวร เจ้าของศูนย์เรียนรู้เกษตรในเมือง ลาดพร้าว 71 ผู้ที่ปัจจุบันได้กลายเป็นต้นแบบของคนเมืองที่หันมาเริ่มริปลูกผักปลูกสวนในเมืองในบ้าน ในกระถาง ในขวดน้ำดื่มและอีกมากมาย สำหรับเจ้าชายผักแล้ว การปลูกผักกินเองไม่ใช่กระแส แต่คือวิถีที่เลือก ชีวิตที่สมดุล และเกษตรที่ยั่งยืน

“ความสนใจในการปลูกผักของผม เริ่มต้นตั้งแต่สมัยเรียนอยู่ที่คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ภาควิชาเทคโนโลยีการเกษตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ มีวิชาหนึ่งพูดถึงการเกษตรกรรมแบบยั่งยืน โชคดีที่ได้เรียนรู้จากคนที่ทำจริง ทั้งจากอาจารย์ เกษตรกรและเอ็นจีโอ” เจ้าชายผัก เล่า

เกษตรกรรมแบบยั่งยืนคืออะไร คือการเกษตรที่ทำแล้วยังรักษาดิน น้ำ ลม ฟ้า อากาศให้คนรุ่นต่อไป ทำแล้วไม่เสื่อมถอย สมัยนั้นนักศึกษาหนุ่มก็ยังไม่ได้เข้าใจมาก แต่จุดประกายให้หาทาง ต้นแบบของเจ้าชายผักมีหลายคน หนึ่งในนั้นคือ ดร.อรรถ บุญนิธี อดีตอาจารย์มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ เมื่อเกษียณอายุราชการแล้วหันมาสอนเรื่องการปลูกผักกินเอง ปลูกข้าวกินเอง สอนการทำน้ำหมักชีวภาพและปุ๋ยชีวภาพ

 

 

“เรื่องแบบนี้สมัยเมื่อสิบปีก่อน ผมไม่เคยได้ยินมาก่อน รู้สึกว่า เฮ้! นี่คือแนวทางที่ทำเองได้ เราก็ทำได้นะแบบนี้”

 

จากนักศึกษาใหม่ที่นึกแต่ว่าเกษตรกรคืออาชีพหนึ่ง ซื้อปุ๋ยซื้อยา เรียนรู้ปุ๋ยสูตรนั้นสูตรนี้เพื่อใช้กับต้นพืช แต่ไม่เคยรู้ว่าปุ๋ยหรือสิ่งต่างๆ มาได้ยังไง แล้วผลลัพธ์จะเป็นอย่างไร อาจารย์สอนว่า ต้องทำเกษตรแบบมีเป้าหมาย นั่นคือความยั่งยืน เขาคิดในตอนนั้นว่า นับตั้งแต่นี้เขาจะคิดแบบเดิมทำแบบเดิมอีกไม่ได้ ต้องเป็นเกษตรแนวใหม่ เลือกทำในสิ่งที่ดีกว่า

ต่อมาได้มีโอกาสไปฝึกงานด้านการเกษตรในต่างประเทศ ได้เห็นโลกสองแบบ ได้เห็นโลกสองแนว แนวที่ทำเกษตรแล้วโลกเสื่อมถอย กับแนวที่ทำเกษตรแล้วโลกดีขึ้น ทั้งเกษตรแนวยั่งยืน เกษตรแนวผสมผสาน เกษตรแบบป่าหรือวนเกษตร เกษตรอินทรีย์ เกษตรธรรมชาติ เกษตรแนวราชดำริ ทฤษฎีใหม่ตามปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ฯลฯ

 

“ผมเรียนปริญญาโทต่อในสาขาเกษตรยั่งยืน ต่อมาได้ไปทำงานอยู่ที่ปราจีนบุรีที่ศูนย์เรียนรู้ปราชญ์ชาวบ้าน เพิ่มศักดิ์ มกราภิรมย์ นอกจากเป็นปราชญ์ชาวบ้าน ยังเป็นสมาชิกที่ปรึกษาสภาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ท่านทำสวนป่าชาวบ้านขึ้นที่นั่น ผมเรียนรู้เยอะในช่วงนั้น”

เรียนรู้กับปราชญ์ท้องถิ่น ผู้มากด้วยปัญญาสามปีในระหว่างนั้นได้ทำงานวิจัยหลากหลาย ไม่ว่าจะเป็นการสำรวจตลาด สำรวจผู้ผลิตและผู้บริโภค ต่อมากลับมาอยู่บ้านที่กรุงเทพฯ ซอยลาดพร้าว 41 นั่งลงคุยกับตัวเองว่า “งานที่เราทำ เราจะทำอย่างไรที่ในเมือง ที่จะให้พึ่งพาตัวเองได้” ช่วงนั้นเจ้าชายผักยังทำงานวิจัยอยู่ ได้เจอกับกลุ่มสวนเงินมีมา ช่วงก่อตั้งตลาดสีเขียว

“ก็ไปตั้งตลาดสีเขียวด้วยกัน ได้ไอเดียว่า น่าจะเปิดเป็นห้องเรียนให้คนเข้ามาเรียนรู้เรื่องการปลูกผักกินเอง ไลฟ์สไตล์แบบหนึ่งของผู้บริโภค ผมเปิดเป็นห้องเรียนและศูนย์การเรียนรู้เกษตรในเมืองในเดือน ก.พ. 2552 ถึงตอนนี้ก็เกือบเจ็ดปีแล้ว” 

ในช่วงแรกก็มีคนสนใจทีเดียว กลุ่มแรกเป็นกลุ่มคนสนใจสุขภาพ คนป่วยหรือญาติของคนป่วย คนสนใจดูแลสุขภาพ และกลุ่มคนเกษียณอายุ อายุเฉลี่ย 40 ปีขึ้นไป แต่เมื่อทำหลายปีจนปัจจุบัน คนสนใจเริ่มเป็นกลุ่มคนรุ่นใหม่ หลากหลายมากขึ้น อายุน้อยลงเรื่อยๆ ค่าเฉลี่ยอยู่ที่ 25-30 ปี

เจ้าชายผัก บอกว่า มันคือค่านิยมที่เปลี่ยนแปลงไป จากเมื่อกว่าสิบปีก่อนคนไม่ค่อยปลูกพืชผักสวนครัวเพื่อรับประทานในบ้าน ไม่มีใครอยากทำเพราะมันไม่สวย มันทำให้สวนรก หรือปลูกแล้วไม่รอด แต่ปัจจุบันกลายเป็นเทรนด์ กลายเป็นค่านิยมใหม่ ใครมีที่ทาง ไม่ว่าจะเป็นคอนโดมิเนียม ทาวน์เฮาส์เล็กๆ น้อยๆ หรือแม้แต่พื้นที่ในออฟฟิศที่ทำงาน โรงพยาบาล มีที่เท่าไหร่ก็ปลูกเท่านั้น

 

 

“เรื่องเหล่านี้กลายเป็นคุณค่าใหม่ มีที่ดินต้องมีแปลงผัก เพราะคนเห็นคุณค่าของผักปลูกกินเอง ที่งอกเงยงอกงามในหลายมิติ”

คนปลูกผักได้เพื่อน ได้สุขภาพ ได้ความไว้วางใจ ปลูกผักแล้วได้เยียวยาตัวเองทั้งในแง่ของอาหาร และสุขภาพการออกกำลัง การปลูกแปลงผักสัมพันธ์กับเรื่องจิตใจ ทำด้วยกันได้ มีมิติทางสังคม ผ่านธรรมชาติ พื้นดิน ต้นไม้ อากาศ อาหารการกิน สะอาดบริสุทธิ์ ได้สร้างชุมชนใหม่ๆ กลุ่มใหม่ที่มีความสนใจในเรื่องเดียว ตอบโจทย์ความโหยหาในเรื่องเดียวกัน คือการอยู่กับธรรมชาติอยู่กับสิ่งแวดล้อมที่เป็นมิตร

“แปลงผักในบ้านคือการเพิ่มพื้นที่เกษตรกรรม เป็นพื้นที่อาหาร ขณะเดียวกันก็เป็นพื้นที่เกษตร สะท้อนถึงความเจริญในแบบใหม่ ที่เมืองเจริญแล้วทั่วโลกจะต้องมีพื้นที่เกษตรที่ดีอย่างน้อย 50% ของพื้นที่ทั้งหมด” เจ้าชายผัก เล่า

นี่คือการเติบโตของเมืองอย่างชาญฉลาด ล่าสุดคือ แวนคูเวอร์ ประเทศแคนาดา ที่มีพื้นที่เกษตรกรรมครึ่งหนึ่งของพื้นที่เมือง ความเจริญของเมืองไม่ได้วัดที่การขยายตัวของอุตสาหกรรมอีกต่อไป หากคือการเกษตร ผลลัพธ์ที่ได้คือการลดระยะทางจากอาหารถึงคน กลไกการมีชีวิตของเมือง และพื้นที่ที่จะคอยเยียวยาผู้คน ให้อาหาร ให้อากาศ กำจัดของเสีย ใบไม้ใบหญ้าทุกอย่างกลายเป็นปุ๋ย ทุกอย่างคือพืชพรรณที่มนุษย์จะได้ใช้ประโยชน์

 

“ลดความร้อน ประหยัดค่าไฟฟ้า แปลงผักเล็กๆ ที่เป็นแหล่งพื้นที่สร้างความสัมพันธ์ ลดปัญหาของเมือง ทำให้เมืองน่าอยู่ นี่คือสิ่งที่เราได้ มีเพื่อนที่ดี มีสิ่งแวดล้อมที่ดีจากการปลูกผัก”

เจ้าชายผักเล่าต่อไปถึงสังคมเกษตรในเมืองยุค 4จี ในแบบของเขาว่า ชีวิตที่เขาเลือกคือแปลงผัก 4จี ได้แก่ 1.Good Health ให้สุขภาวะที่ดี 2.Good Environment ให้สิ่งแวดล้อมที่ดี 3.Good Society ให้สังคมที่ดี และ 4.Good Wisdom ให้ปัญญา

แปลงผักก่อให้เกิดปัญญา หล่อหลอมให้เติบโตจากภายใน เจ้าชายผักเล่าว่า การปลูกผักกินเองในหลายปีที่ผ่านมาได้ให้คำตอบของชีวิต สิ่งเหล่านี้คือธรรมชาติ และทำให้เราได้เข้าหาธรรมชาติ ได้เห็นกฎแห่งธรรม เห็นหน้าที่ เห็นสภาวะของธรรมชาติ เห็นเหตุปัจจัยความเปลี่ยนแปลง เหตุและผลความเป็นไป สัจจะความจริงที่อยู่ท่ามกลางแปลงผัก 

มองไปยังอาณาจักรของเจ้าชาย ได้แก่ แปลงผักขนาด 100 ตารางวาเศษ ความเขียวและความสมบูรณ์ช่วยให้จิตใจชุ่มชื่นขึ้นอย่างประหลาด ที่นี่ปลูกผักตามฤดูกาล ผักพื้นบ้าน และผักต้นกำเนิดจากต่างประเทศ มีผักจีนผักฝรั่ง (เช่น ผักสลัดทั้งหลาย) มีเครื่องเทศ เช่น โรสแมรี ส่วนผลไม้มีมะเฟือง กล้วย มะนาว เลมอน กับเพาะเห็ดไว้บ้าง

“งานและชีวิตดำเนินไปอย่างสอดล้อกัน นี่คือชีวิตของเรา ครอบครัวของเรา งานของเราและความสัมพันธ์ของเรา ครอบครัวผมเป็นครอบครัวใหญ่ ภรรยาถ้ามีโอกาสก็ช่วยงานอยู่ด้วยกัน หลักสูตรต่างๆ ก็ร่วมกันพัฒนาขึ้น ยังมีพ่อตาที่มาช่วยสอนปลูกมะนาวด้วย” เจ้าชายผัก เล่า

เจ้าชายผักคือคนที่เลือกในวิถีสุขภาพและสิ่งแวดล้อม ชีวิตส่วนตัวเรียบง่าย อยู่บ้าน ทำกับข้าวกินเอง นอกเวลางานชอบเขียนหนังสือ เล่นกีตาร์ อ่านการ์ตูน ถ้ามีเวลาก็แวะไปเตะฟุตบอลกับเพื่อน ไปต่างประเทศบ้างถ้าต้องไป ไปเที่ยวห้างสรรพสินค้ากับแม่ในบางครั้งที่แม่ขอร้อง

ท่ามกลางสัมคมดิจิทัลยุค 4จี ที่ทุกอย่างวิ่งไปข้างหน้า เจ้าชายผักก็มีความสุขอยู่กับแปลงผัก 4จี เช่นกัน ทุกวันนี้ไม่คิดเดือดร้อน เพราะหนทางที่เลือกคือคำตอบที่ใช่ ยกคำกล่าวของท่านพุทธทาสว่า ชีวิตที่ดีคือชีวิตที่สงบเย็นและเป็นประโยชน์ ในอาณาจักรแปลงผักคือความสุข ความเชื่อ ชีวิตและงานที่สมดุล คำตอบสุดท้ายคือการพึ่งพาตัวเอง ตอบโจทย์นิสิตใหม่สมัยเมื่อสิบปีก่อนว่า แนวทางของเกษตรยั่งยืน...ทำได้ และมีความสุขด้วย