ดาวอัลแทร์ ในกลุ่มดาวนกอินทรี

โดย...วรเชษฐ์ บุญปลอด

ท้องฟ้าเวลาหัวค่ำในช่วงต้นสัปดาห์นี้เราจะเห็นจันทร์เสี้ยวอยู่ทางทิศตะวันตก ห่างไปทางขวามือของดวงจันทร์มีดาวสว่าง 3 ดวง เมื่อลากเส้นต่อกัน ดาวทั้งสามอยู่ที่มุมของสามเหลี่ยม นักดาราศาสตร์ในซีกโลกเหนือเรียกว่าสามเหลี่ยมฤดูร้อน ประกอบด้วยดาวเวกาในกลุ่มดาวพิณ ดาวเดเนบหรือดาวหางหงส์ในกลุ่มดาวหงส์ และดาวอัลแทร์หรือดาวตานกอินทรีในกลุ่มดาวนกอินทรีบริเวณสามเหลี่ยมฤดูร้อนเป็นบริเวณที่ทางช้างเผือกพาดผ่าน แม้ว่าความสว่างของทางช้างเผือกในบริเวณนี้จะไม่สว่างเท่าบริเวณใกล้ศูนย์กลางซึ่งอยู่ในกลุ่มดาวคนยิงธนู (ซึ่งขณะนี้อยู่ใกล้ขอบฟ้าจนสังเกตได้ยาก) แต่ก็มองเห็นได้ชัดในคืนเดือนมืด เมื่อสังเกตจากแถบชานเมืองหรือห่างจากเมืองใหญ่

เมื่อมองจากประเทศไทย เวลาหัวค่ำของเดือนนี้ ดาวอัลแทร์อยู่ทางซ้ายมือสุดของสามเหลี่ยมฤดูร้อน อัลแทร์เป็นดาวฤกษ์สีขาว สว่างเป็นอันดับที่ 12 บนท้องฟ้าเวลากลางคืน นับเป็นหนึ่งในดาวฤกษ์
ที่อยู่ใกล้ดวงอาทิตย์ ห่างออกไปราว 16.7 ปีแสง ชื่อดาวมีต้นกำเนิดจากภาษาอาหรับที่แปลว่านกอินทรี

มวลของดาวอัลแทร์เท่ากับ 1.8 มวลสุริยะ (1.8 เท่าของมวลดวงอาทิตย์) และมีกำลังส่องสว่างมากกว่าดวงอาทิตย์ราว 11 เท่า อัตราการแผ่พลังงานของดาวที่มีมวลมากกว่าดวงอาทิตย์อย่างดาวอัลแทร์ ทำให้มันมีอายุสั้นกว่าดวงอาทิตย์ อัลแทร์อาจมีอายุขัยเพียง 2,000 ล้านปี ขณะที่ดวงอาทิตย์มีอายุขัยประมาณ 1 หมื่นล้านปี

ปี 2549 นักดาราศาสตร์ใช้เครื่องมือที่อาศัยการแทรกสอดของแสงในการถ่ายภาพพื้นผิวของดาวอัลแทร์จากการสังเกตการณ์ในคลื่นอินฟราเรด นับเป็นดาวเพียงไม่กี่ดวงที่สามารถสังเกตพื้นผิวได้ และวัดคาบการหมุนได้ว่ายาวนานเพียงราว 9-10 ชั่วโมง ซึ่งนับว่าเร็วมากเมื่อเทียบกับดวงอาทิตย์ที่หมุนรอบตัวเองครบรอบในเวลาประมาณ 25 วัน

การหมุนรอบตัวเองอย่างรวดเร็วทำให้ดาวอัลแทร์มีสัณฐานเป็นทรงรี วัดความยาวตามแนวเส้นศูนย์สูตรได้ประมาณ 2 เท่าของดวงอาทิตย์ ส่วนความยาวในแนวขั้ววัดได้ประมาณ 1.6 เท่าของดวงอาทิตย์ เส้นผ่านศูนย์กลางในแนวขั้วสั้นกว่าในแนวเส้นศูนย์สูตรราวร้อยละ 20

เมื่อ 11 ปีก่อน องค์การนาซ่าเคยมีโครงการคอนสเตลเลชั่นที่วางแผนจะเป็นยานพาหนะนำนักบินอวกาศไปลงดวงจันทร์อีกครั้งเพื่อเริ่มแผนการตั้งถิ่นฐานบนดวงจันทร์ โดยเรียกชื่อยานลงดวงจันทร์ว่าอัลแทร์เพื่อให้สอดคล้องกับยานอีเกิลที่แปลว่านกอินทรี ซึ่งใช้ส่งนักบินอวกาศไปลงดวงจันทร์กับอะพอลโล 11 แต่โครงการคอนสเตลเลชั่นได้ถูกยกเลิกด้วยปัญหาด้านงบประมาณและความล่าช้า หลังจากนั้น ดูเหมือนว่านาซ่าจะมุ่งไปที่การสำรวจดาวเคราะห์น้อยเพื่อแสวงหาทรัพยากร และการสำรวจดาวอังคาร มากกว่าการกลับไปที่ดวงจันทร์

ดวงอาทิตย์มีตำแหน่งปรากฏบนท้องฟ้าเคลื่อนไปทางทิศตะวันออกมากขึ้นเป็นระยะทางเชิงมุมราววันละ 1 องศา สามเหลี่ยมฤดูร้อนและดาวฤกษ์ที่ปรากฏบนท้องฟ้าด้านทิศตะวันตกในเวลาหัวค่ำของช่วงนี้จึงค่อยๆ เคลื่อนคล้อยต่ำลงเมื่อเทียบตำแหน่งในเวลาเดียวกันของทุกวัน สามเหลี่ยมฤดูร้อนจึงจะหายลับขอบฟ้าไปในเดือน ม.ค. ขณะที่สามเหลี่ยมฤดูหนาว ซึ่งประกอบด้วยดาวซิริอัสในกลุ่มดาวหมาใหญ่ ดาวโพรซิออนในกลุ่มดาวหมาเล็ก และดาวเบเทลจุสในกลุ่มดาวนายพราน ขึ้นมาอยู่บนท้องฟ้าทิศตะวันออก