'ช่วยเชื่อมต่อเวลา เสน่ห์ตะเกียงเจ้าพายุ' เอกรัตน์ ตะวันขึ้น

เงินซื้อเวลาในอดีตไม่ได้ แต่ซื้อความทรงจำในอดีตได้”คติประจำใจในการชอบเก็บสะสมของเก่าของ เอกรัตน์ ตะวันขึ้น วัย40ปีอาชีพชาวสวน จ.สมุทรสงคราม เขาจัดเป็นนักสะสมตะเกียงเจ้าพายุมานานกว่า17ปี และมีตะเกียงเจ้าพายุ เพราะทนต่อแรงลมฝนได้ดี มีหลากรุ่นในอดีตมากถึง60ชิ้น แต่ปัจจุบันเหลืออยู่ราว40ชิ้นทีเดียว ชิ้นที่มีอายุมากที่สุด คือ100ปี เป็นตะเกียงแสงจันทร์ของเยอรมนี แขวนประดับโชว์เด่นอยู่บนบ้านไม้อายุนับ100ปีอีกเช่นกัน นอกจากเก็บสะสมตะเกียงเจ้าพายุแล้วเขายังชื่นชอบเก็บสะสมแผ่นป้ายสังกะสีอีกด้วย

สำหรับแรงดึงดูดให้เขาหลงใหลในตะเกียงเจ้าพายุ คือ ด้วยความเป็นเด็กชาวสวนที่คุ้นเคยกับการใช้ตะเกียงเป็นอย่างดี เพราะไฟฟ้าในครั้งอดีตยังเข้าไปไม่ถึง แต่มายุคสมัยที่เริ่มมีไฟฟ้าใช้เมื่อ50ปี ทำให้ความทรงจำในวัยเด็กของการใช้ตะเกียงหายไป เมื่อโตเป็นวัยรุ่นเขารู้สึกคิดถึงวิถีชีวิตเมื่อวัยเด็ก หนึ่งคือการใช้ตะเกียงเป็นวิถีชีวิตชาวบ้านที่เรียบง่าย และความรู้ด้านช่างยนต์ทำให้เขารู้สึกทึ่งกับกลไกการทำงานของตะเกียงที่ในยุคสมัยอดีตต้องผ่านการคิดค้น เพื่อให้มนุษย์ได้มีแสงสว่างใช้ เขาจึงเริ่มเสาะแสวงหาตะเกียงเจ้าพายุมาเก็บสะสมไว้มากมายระดับหนึ่ง

 

เอกรัตน์เล่าประวัติของตะเกียงเจ้าพายุ ว่าคือตะเกียงโบราณที่ใช้ในการทำให้เกิดแสงสว่างในเวลากลางคืนของคนสมัยก่อน ถือว่าเป็นเครื่องมือเครื่องใช้ที่สำคัญของคนสมัยโบราณประมาณ 60 ปีก่อน ที่ยังสามารถพบเห็นคนใช้อยู่ในปัจจุบันตามบ้านเรือน เรือกสวนไร่นาของชาวบ้านที่ไฟฟ้ายังเข้าไปไม่ถึง

“สมัยบรรพบุรุษ ใช้เป็นแสงสว่างในเวลากลางคืนเพราะสมัยก่อนไม่มีไฟฟ้าใช้ แต่ปัจจุบันมีไฟฟ้าใช้คนก็เลิกใช้ กลายเป็นของโบราณเพื่อสะสมเป็นของเก่าไว้ประดับที่หายากขึ้นทุกทีตะเกียงที่ผมเก็บบางชิ้นอายุ80ปี มีทั้งตะเกียงนอกนำเข้า กับตะเกียงไทยทำ แต่ที่คนนิยมเล่นก็มีทั้งของไทยและของนำเข้าจากต่างประเทศเพราะสมัยก่อนค้าขายทางเรือ โปรตุเกส ฮอลันดาตะเกียงก็มากับเรือพวกนี้ เมืองไทยก็ซื้อมาใช้เมดอินต่างประเทศให้แสงสว่าง เข้ามาเมืองไทยเป็นร้อยปี”ตะเกียงยี่ห้อไทยๆ ได้แก่ ตะเกียงตรามงกุฎ ตรากระต่าย ถ้าตะเกียงดังๆ ก็ต้องAidaของบริษัท รัตนามาลาทุน เป็นะเกียง

 

เยอรมนี แต่บริษัทนี้เป็นตัวแทนจำหน่าย ดังมากๆนิยมมากๆ ทางเหมือนกันแต่แตกต่างคุณภาพแต่คนเก็บตะเกียงไทย เพราะของไทย ฝรั่งหาซื้อที่ไหนก็ได้ นำเข้าได้จากต่างประเทศ ของเก่าสั่งมาได้ แต่คนเก็บตะเกียงไทย เพราะเลิกผลิตแล้ว ตั้งแต่มีไฟฟ้าใช้ราวปลายปี2400

พอรู้ตัวว่าชอบตะเกียงโบราณ เอกรัตน์ก็เริ่มเสาะแสวงหา โดยเริ่มจากแหล่งใกล้ตัว เช่น บ้านญาติพี่ป้าน้าอา ขอบ้างขอซื้อบ้าง ราว1-2ชิ้นเป็นสมบัติจากยุคพ่อแม่ หลังจากนั้นก็ตระเวนหาตามบ้านตามต่างจังหวัด ตามตลาดนัดขายของเก่าบ้างราคาตกอยู่ที่ 500 บาทถึงหลักหมื่นบาทแล้วแต่สภาพ รุ่น ยี่ห้อ ชิ้นที่แพงสุดนิยมสุดก็ราคาแพงเช่น ตะเกียงเมดอินเยอรมนีกับอังกฤษ และของไทยอีกบางรุ่นเพราะทนทานดี เช่น ตะเกียงจากเยอรมนีคือตะเกียงแสงจันทร์ด้วยรูปทรง กลไกใช้ในการจุดยากมาก เพราะขั้นตอนเยอะ หลักการทำงาน กลไกข้างในมีตะเกียงแรงดันหรือเพรสเชอร์ทำด้วยแรงดันของลม การทำงานเหมือนตะเกียงไทย หลักการเดียวกับนอกกับไทยเหมือนกัน ตะเกียงเยอรมนีราคา8,000บาท ยอดนิยม นักสะสมอยากได้เป็นเจ้าของ ที่เรามีอยู่100ปีขึ้นไปได้มาอย่างไร ไปนู่นไปนี่เจอก็ซื้อหาเก็บไว้

 

“ตะเกียงแสงจันทร์ได้มาจากราชบุรีเมื่อ2ปีที่แล้ว ซื้อต่อมาจากนักเก็บสะสมตะเกียงโบราณด้วยกัน โป๊ะหรือเทเบิ้ล แลมป์ส่วนใหญ่บ้านคนมีสตางค์จะใช้ไว้อ่านหนังสือ ผมมีอันหนึ่งลักษณะพิเศษคือ มีสีฟ้าสวยรูปลักษณ์ถูกใจ ฐานใหญ่ ก้านหลักกลางเหมือนหอคอย เจ้าพายุก็มีทั้งหลักกลางหลักริมหรือเสาหลักริมของอเมริกาเก่าจริงๆ คนนิยมทุกรุ่น พอเจออันแปลกๆ ผมก็ซื้อเก็บเรื่อยๆ”เพราะปัจจุบันหาตะเกียงโบราณเก็บสะสมยากขึ้นทุกวัน เพราะนักเก็บสะสมเริ่มหันมาเก็บกันเยอะแต่จำนวนที่เคยผลิตยังมีจำนวนอยู่เท่าเดิมและเสียหายย่อยสลายไปตามกาลเวลาบ้าง ด้วยไม่ผลิตเพิ่ม นอกจากเปลี่ยนมือกันเท่านั้น นอกจากตะเกียงแสงจันทร์ที่เอกรัตน์รักแล้ว ยังมีตะเกียงเตาฟู่ เป็นตะเกียงของออสเตรเลีย อายุราว100ปี ซึ่งเขาได้มาเก็บเป็นอันแรกเมื่อ17ปีที่แล้วซื้อมาเพียง1,200บาท ซึ่งนับว่าโชคดีมากๆ ความพิเศษของตะเกียงชิ้นนี้คือจุดคล้ายเตาแก๊สปิกนิกในปัจจุบัน เอาไว้ต้มน้ำหรือทำกับข้าวก็ได้ อีกทั้งยังให้แสงสว่างได้ด้วย เวลาจัดเสียงจะดังฟู่ๆ จึงเป็นที่มาของเตาฟู่ วัสดุทำจากทองเหลือง แรงดันลมดันนำ้มันขึ้นมาทำปฏิกิริยากับไฟเหมือนตะเกียงโบราณทั่วๆ ไป

“ส่วนใหญ่ตะเกียงทำจากวัสดุทองเหลืองชุบโครเมียมหรือนิกเกิล สีเลยออกเป็นสีของโลหะแต่บางรุ่นก็เป็นเหล็กซึ่งจีนผลิตถือเป็นรุ่นท้ายๆของตะเกียงเจ้าพายุ แต่คนไม่ค่อยนิยมเพราะผุง่าย สู้ทองเหลืองไม่ได้คงทนกว่าสามารถใช้งานได้จนถึงปัจจุบัน อีกชิ้นหนึ่งที่ผมรักมากๆ คือ ตะเกียงตราไก่ ของไทย รุ่น500แรงเทียน หรือ500ซีพี บางอัน300ซีพีก็สว่างน้อยกว่า500ซีพี มากสุดมีถึง800ซีพี แต่หาได้น้อยแล้ว ทุกครั้งที่เราจุดตะเกียงจะอยู่ได้นานราว1ชั่วโมงถึง3ชั่วโมงหรือกุ๊กแบรนด์ ตรากระต่าย ตรามงกุฎ แสงกิเลนนกวายุภัค ตราพาน ตราเสือ ตราวัว ตราอูฐ แบ่งปีกย่อยลงไปได้อีกคือ เช่น ตรากระต่ายมี16รุ่นเช่น รุ่นพ่นไฟ กระต่ายในวงกลม กระต่ายอยู่นอกวงกลม เป็นความแตกต่างของรุ่นที่คนนิยมเก็บเพื่อบ่งบอกความต่างของแต่ละรุ่น เราจะดูที่ดีเทลของโลโก้เป็นหลัก ซึ่งคนเล่นต้องศึกษาความต่างให้เข้าใจ มีรายละเอียดปลีกย่อยเยอะมากแบบนี้จึงสนุก บางรุ่นมีน้อยหายากมากๆ ยิ่งใครมีรุ่นที่หายากๆ ยิ่งหวงแหน”

 

สำหรับหลักการเลือกซื้อ เอกรัตน์บอกว่าซื้อตามสภาพแต่ต้องมีความสมบูรณ์ อุปกรณ์หลัก เช่น มีลูกสูบ เกจน้ำมัน แป้นบิด มีโป๊ะยิ่งเป็นโป๊ะหรือโคมดีๆ สภาพดีไม่บุบหรือกระจกไม่แตก ทำจากทองเหลือง และราคาไม่แพงจนเกินไป ยิ่งเป็นที่ต้องการของนักสะสม ทั้งนี้ก็ต้องขยันในการเสาะแสวงหา

“แหล่งซื้อตะเกียงโบราณของผม คือ ซื้อหาแลกเปลี่ยนจากนักสะสมด้วยกัน ชาวบ้านตามต่างจังหวัดทั่วไป เช่น พิจิตร นครสวรรค์ และตามตลาดขายของเก่า เช่น ตลาดรถไฟศรีนครินทร์หรือตลาดนัดตามต่างจังหวัด ที่ตลาดไท หรือที่ตลาดนัดปทุมธานีเป็นตลาดนัดตอนกลางวันช่วงบ่ายๆ ความสุขของการเก็บตะเกียงโบราณของผม คือ ได้ซื้ออดีตที่เคยมีและหายไป แต่ผมสามารถซื้อกลับคืนมาได้ คนแถวบ้านผมส่วนใหญ่หันไปใช้ไฟฟ้ากันหมด บ้านผมก็ใช้ แต่ยามไฟดับ บ้านผมยังไฟสว่างอยู่จากตะเกียงโบราณและวันเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระนางเจ้าฯ กับพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ผมจะจุดตะเกียงเจ้าพายุทุกดวงแล้วแขวนที่ใต้ถุนบ้าน เหมือนจุดเทียนชัยถวายพรพระองค์ท่าน”

 

วิธีเก็บรักษาตะเกียงโบราณให้สวยนาน

มีวิธีคือ หนึ่งไม่แขวนไว้ในที่อับชื้น เพราะจะทำให้ทองเหลืองขึ้นคราบตะกรันหรือสนิมเขียวได้ง่าย หากขึ้นก็มีวิธีทำความสะอาดด้วยการใช้ครีมขัดเงาขัด ขัดทีหนึ่งก็คงสภาพสวยงามได้นาน หรือบางคนชอบสภาพดิบๆ เช่นเพื่อสะท้อนการผ่านการใช้งานอย่างไรก็เก็บรักษาให้สวยแบบดิบๆ คงสภาพไว้อย่างนั้น ให้คงสภาพเดิมให้ได้นานที่สุด

“อีกข้อคือ ไม่ควรนำมาตากแดดตากฝน แต่ถ้าใช้จริงๆ โดนได้ เพราะชื่อของเขาคือ เจ้าพายุคือทานพายุต่อแรงลมฝนได้ ตะเกียงจึงคงทนมากๆ จึงอยู่ได้มานานเป็น100ปี แต่เวลาตะเกียงโบราณเสียผมก็ซ่อมเอง หาอะไหล่เองแหล่งใหญ่ที่ตลาดคลองถม ส่วนอะไหล่เก่าๆ ที่มีเก็บไว้ก็ขอปันกันได้ แต่ชิ้นหายากสุดคือกระจกหรือโป๊ะเก่าจริงๆ ก็หายาก แต่ของใหม่หาได้อยู่ แต่อายุการใช้งานสั้นสู้ของเก่าไม่ได้”