แก่แล้วไม่แก่เลย หนุ่มสาวสูงวัยศตวรรษที่ 21

สังคมผู้สูงอายุกำลังเดินหน้าต่อไปเรื่อยๆ โดยตัวเลขล่าสุด ระบุว่า ประเทศไทยมีผู้สูงอายุทั่วประเทศกว่า 8.5 ล้านคน หรือมากถึง 13% ของประชากรทั้งหมด และหากคาดการณ์ถึงอนาคตข้างหน้า คาดว่าสัดส่วนผู้สูงอายุจะเพิ่มเป็นถึง 20% ในอีก 10 ปีข้างหน้า โดยมีปัจจัยสำคัญอย่างหนึ่ง คือ อายุขัยเฉลี่ยของประชากรไทยที่เพิ่มมากขึ้น โดยขณะนี้คนไทยมีอายุขัยเฉลี่ยอยู่ที่ 74.19 ปี เพิ่มขึ้นจากเมื่อ 10 ปีที่แล้ว ซึ่งอยู่ราว 71 ปี จากเทคโนโลยีทางการแพทย์ที่ดีขึ้นเรื่อยๆ จนข้อจำกัดของความ “สูงวัย” ไม่ได้เป็นปัญหาอีกต่อไป แต่ปัญหาที่สำคัญมากกว่าคือจะทำอย่างไรให้อายุที่เพิ่มมากขึ้น สอดคล้องกับสุขภาพที่แข็งแรงมากขึ้นไปด้วย

นพ.วิวัฒน์ โรจนพิทยากร ผู้อำนวยศูนย์นโยบายและการจัดการสุขภาพ คณะแพทยศาสตร์ โรงพยาบาลรามาธิบดี และคณะที่ปรึกษา รมว.สาธารณสุข (สธ.) บอกว่า ปัญหาสังคมผู้สูงอายุปัจจุบันถือว่าน่าเป็นห่วง แม้ว่าตอนนี้หลายภาคส่วนพยายามแก้ไขปัญหาเรื่องนี้ แต่ยังไม่แข็งเท่าที่ควร ซึ่งข้อเสนอแนะ หากจะให้นโยบายนี้แข็งก็คือวิธีคิดว่าจะทำอย่างไรให้คนสุขภาพดี จะต้องสุขภาพดีตลอดไป

“เพราะเราพบว่าคนบางคน อายุ 90 แต่ยังแข็งแรง ไม่เป็นภาระกับใคร แปลว่าถ้าเราดูแลดีพอ คนก็แข็งแรงไปตลอด หมายความว่าถ้าให้เขามีกิจกรรม มีชมรม ให้เขาดูแลตัวเอง จะทำไม่ให้เกิดโรคอะไรร้ายแรง เมื่อตายก็ตายอย่างสงบ ไม่ได้ทุกข์ทรมาน ไม่ต้องไปเจ็บป่วยทุกข์ทรมานเป็นสิบปี ให้ญาติดูแล ไม่ต้องมาทุกข์ คงจะทำให้ผู้สูงอายุที่ป่วยน้อยลง ทิศทางน่าจะไปทางนั้นมากกว่า” นพ.วิวัฒน์ เล่าให้ฟัง

นพ.วิวัฒน์ บอกว่า นโยบายรัฐและทิศทางการดูแลผู้สูงอายุหลังจากนี้ คือการทำให้ “ติดสังคม” มากขึ้น แทนที่จะติดบ้าน ติดเตียงจนทำให้เกิดการเจ็บป่วย ซึ่งเมื่อผู้สูงอายุเป็นโรคเรื้อรังอันเป็นผลพวงจากพฤติกรรมลดลง ภาระทางการเงินของรัฐบาลก็จะลดลง ไม่ต้องลงทุนกับเครื่องมือแพทย์ หรือการรักษาราคาแพงสำหรับกลุ่มคนเหล่านี้ ขณะเดียวกันภาระของครอบครัวก็จะลดลง ครอบครัวก็จะมีรายได้มากขึ้น

“หน้าที่ของรัฐก็คือต้องมีสวัสดิการ ต้องสนับสนุนให้เขามีบทบาทในสังคมมากขึ้น ให้เขาได้รับการยอมรับ ให้เขาได้รับการดูแลช่วยเหลือ ส่วนถ้ามีคนติดเตียงอยู่ขณะนี้ ก็ยังต้องช่วยกันเอง ถ้าสังคมดูแลกันเอง มีโรงพยาบาลท้องถิ่นช่วยกันดูแล ก็ไม่น่าเป็นภาระ แต่เราต้องเตรียมตั้งแต่วันนี้ให้สังคมผู้สูงอายุเข้มแข็ง ซึ่งภายในปีหน้า สธ.จะมีการจัดทำยุทธศาสตร์สำหรับผู้สูงอายุอย่างละเอียดต่อไป”

เทคโนโลยีเพิ่มสีสันชีวิตให้ผู้สูงวัย

ต้องยอมรับว่าในปัจจุบันเทคโนโลยีเข้ามามีบทบาทในชีวิตประจำวันของคนทุกเพศทุกวัยมากขึ้น ไม่จำกัดอยู่แค่วัยหนุ่มสาวคนรุ่นใหม่เท่านั้นที่เข้าถึงเทคโนโลยี คนวัยสูงอายุก็เริ่มมีการใช้งานอุปกรณ์ไอทีเหล่านี้กันมากขึ้น และกลายเป็นสิ่งอำนวยความสะดวกในการใช้ชีวิตของคนสูงวัยมากขึ้นด้วย

แอพพลิเคชั่นยอดฮิตสำหรับผู้สูงอายุที่เห็นอยู่ทุกวันนี้ ได้แก่ ไลน์ และเฟซบุ๊ก ถือเป็นแอพที่เปิดโลกกว้างให้กับคนวัยสูงอายุ ไม่ต้องอยู่บ้านเลี้ยงหลานแบบเหงาๆ เพราะโซเชียลเน็ตเวิร์กเหล่านี้ได้ย่นย่อโลกให้ได้ใกล้ชิดญาติมิตรเพื่อนฝูงในวัยเดียวกันได้เพียงปลายนิ้ว ว่ากันว่า โซเชียลเน็ตเวิร์กได้ทำให้คนสูงวัยมีกิจกรรมรวมกลุ่มทำในยามว่างมากขึ้น ช่วยให้ชีวิตกระชุ่มกระชวยมีสีสันยิ่งขึ้น และอุปกรณ์ชิ้นโปรดที่กลายเป็นของติดมือผู้สูงวัยเวลาไปไหนมาไหนเวลานี้คงไม่มีใครเกินแท็บเล็ต

วารดี วสวานนท์ หัวหน้าฝ่ายประชาสัมพันธ์ ไลน์ ประเทศไทย กล่าวว่า การใช้งานแท็บเล็ตในกลุ่มผู้สูงอายุมีอัตราเพิ่มมากขึ้น เพราะคนกลุ่มนี้เริ่มสนใจในเทคโนโลยี ซึ่งสติ๊กเกอร์ที่มีคำพูดสั้นๆ จะทดแทนการพิมพ์ข้อความและการรับส่งรูปแทนคำพูดก็มีการใช้งานเยอะขึ้น นอกจากนี้เกมบนมือถือก็เป็นที่นิยมของกลุ่มผู้สูงวัย เพราะเล่นง่ายและไม่ต้องล็อกอินสมัครเข้าใช้งานซ้ำซ้อน

“สมัยนี้สมาร์ทโฟนมีราคาถูกลง แอพพลิเคชั่นจึงเข้ามาช่วยเรื่องความสะดวกสบายในการใช้งานมีเพิ่มมากขึ้น ทางไลน์เองก็เป็นแอพพลิเคชั่นหนึ่งที่สมาร์ทโฟนเกือบทุกเครื่องจะต้องมีไว้ใช้งาน ดังนั้นเราจึงต้องพัฒนาและปรับให้ใช้งานได้ง่ายมากขึ้น ซึ่งกลุ่มผู้สูงอายุเองก็เป็นอีกกลุ่มลูกค้าหนึ่งที่มีการใช้งานเพิ่มสูงขึ้น แต่ไม่สามารถบอกเป็นตัวเลขได้ เพราะทางเราจะเก็บข้อมูลเฉพาะยอดดาวน์โหลดเท่านั้น แต่จากการศึกษาพฤติกรรมการใช้งานของลูกค้าทำให้ทราบว่ากลุ่มผู้สูงอายุจะชอบสติ๊กเกอร์ที่มีข้อความชัดเจน เช่น สวัสดี โอเค ขอบคุณ ขอโทษ เป็นต้น เพราะเป็นคำที่ใช้ซ้ำได้บ่อย”

นอกจากนี้ สินค้าประเภทแวร์เอเบิล (Wearable Devices) หรืออุปกรณ์สวมใส่อัจฉริยะ ก็เป็นอีกกลุ่มที่เริ่มมีการใช้งานสำหรับคนรักสุขภาพมากขึ้น โดยเฉพาะผู้สูงอายุที่โรคภัยต่างๆ เริ่มมาเยี่ยมเยือน ซึ่งในปีหน้านี้คาดว่าจะมีลูกหลานซื้อแวร์เอเบิลไว้ให้ผู้ใหญ่ในบ้านใช้งานมากขึ้น เพราะอุปกรณ์เหล่านี้จะเหมาะกับกลุ่มคนที่ต้องการวัดระดับการเต้นของหัวใจ หรือนับจำนวนก้าวเดินในแต่ละวัน เพื่อกระตุ้นให้มีการออกกำลังกายเพิ่มขึ้น เพื่อช่วยให้สุขภาพแข็งแรงและมีอายุยืนยาวต่อไป

 

บ้านผู้สูงอายุ เทรนด์ที่มาแรง

บริษัทพัฒนาที่อยู่อาศัยได้ให้ความสำคัญในการพัฒนาที่อยู่อาศัยรองรับกลุ่มผู้สูงอายุมากยิ่งขึ้น เพราะมองว่าเป็นตลาดแห่งอนาคตที่เริ่มสว่างสดใส เนื่องจากสัดส่วนของผู้สูงอายุต่อจำนวนประชากรจะเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ โดยในปี  2556 สัดส่วนของประชากรผู้สูงอายุในประเทศกำลังพัฒนาอยู่ที่ 11% ของประชากร และจะเพิ่มเป็น 13% ในปี 2563 ขณะที่ประเทศไทยก็อยู่ในช่วงก้าวเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุ (Aged Society) เช่นกัน โดยจะมีสัดส่วนของประชากรผู้สูงอายุมากเป็นอันดับสองรองจากประเทศสิงคโปร์

ปัจจุบันจึงเริ่มเห็นโครงการที่พักสำหรับผู้สูงอายุออกมาในหลายรูปแบบ ทั้งคอนโดมิเนียม บ้านตากอากาศ ศูนย์สุขภาพสำหรับผู้สูงวัย เป็นต้น แต่ละรูปแบบจะมีการออกแบบให้เหมาะกับผู้สูงอายุ มีแพทย์พยาบาล และเครื่องมือเครื่องไม้ไว้คอยดูแลสุขภาพของผู้สูงอายุ รวมไปถึงการจัดกิจกรรมต่างๆ ตามต้องการ เช่น กิจกรรมทำบุญ ฟังเทศน์ นั่งสมาธิ เหล่านี้เป็นต้น

บริษัท แอล.พี.เอ็น.ดีเวลลอปเมนท์ เป็นหนึ่งในบริษัทที่ริเริ่มพัฒนาแนวคิดการพักอาศัยรูปแบบ Pleasure Family หรือครอบครัวสุขสันต์ ให้ความสำคัญกับการอยู่ร่วมกันโดยใช้แนวคิดในการพัฒนาห้องชุดพักอาศัยแบบ Universal Design

พิเชษฐ ศุภกิจจานุสันติ์ กรรมการบริหาร บริษัท แอล.พี.เอ็น. ดีเวลลอปเมนท์ กล่าวว่า ผลการวิจัยของบริษัทเกี่ยวกับไลฟ์สไตล์ของผู้สูงวัย พบว่า ส่วนใหญ่ต้องการใช้ชีวิตท่ามกลางคนวัยหนุ่มสาวเพื่อให้ชีวิตกระฉับกระเฉงและมีกิจกรรมร่วมกัน

การออกแบบห้องชุดพักอาศัยภายใต้แนวคิด Pleasure Family จำเป็นต้องนำรายละเอียดของ “Universal Design” เพื่อพร้อมรองรับกับการใช้ชีวิตของผู้สูงวัย เช่น ขนาดห้อง 34 ตารางเมตร ที่สามารถอำนวยความสะดวกในกรณีที่ต้องใช้วีลแชร์ เพิ่มราวจับในห้องน้ำเพื่อความปลอดภัย รวมถึงวัสดุอุปกรณ์ทุกชิ้นในห้องต้องไม่มีเหลี่ยมมุม ปุ่มฉุกเฉินในกรณีต้องการความช่วยเหลือเร่งด่วน

อีกหนึ่งโครงการใหญ่ที่จับตลาดผู้สูงอายุมากว่า 10 ปีแล้ว โครงการเวลเนส ซิตี้ ถือเป็นรายแรกๆ ในการพัฒนาที่ดินเจาะกลุ่มคนสูงอายุ โดย นพ.บุญชัย อิศราพิสิษฐ์ ประธานกรรมการ บริษัทในเครือเวลเนสซิตี้ กรุ๊ป มองว่า แนวโน้มตลาดบ้านผู้สูงอายุในไทยอีก 10 ปีข้างหน้า คาดว่าน่าจะเติบโตเพิ่มขึ้นเป็น 10% ของตลาดที่อยู่อาศัยจากปัจจุบันสัดส่วนอยู่ที่ 1%

สำหรับโครงการเวลเนสซิตี้ มีพื้นที่กว่า 1,200 ไร่ บริเวณ อ.บางไทร จ.พระนครศรีอยุธยา ที่เปิดบริการมากว่า 10 ปีให้เป็นศูนย์ที่พักวัยเกษียณครบวงจรแห่งแรกในไทยมีมูลค่าโครงการรวมกว่า 3,000 ล้านบาท เพื่อรองรับกลุ่มคนวัยเกษียณโดยเฉพาะคนไทย รวมถึงชาวต่างชาติ คาดว่าเมื่อแล้วเสร็จขยายได้ครบทุกเฟสจะสามารถรองรับผู้เข้าพักอาศัยได้ถึง 5,000 ครัวเรือน หรือประมาณ 1 หมื่นคน

“เวลเนสซิตี้เป็นชุมชนใหญ่ที่ประกอบด้วย บ้านเดี่ยว คอนโดมิเนียม โรงแรม ศูนย์บริการทางการแพทย์ ศูนย์การค้าชุมชน ตลาดเกษตรอินทรีย์ เป็นต้น เป็นโอกาสของประเทศไทยที่จะเป็นศูนย์กลางที่พักอาศัยวัยเกษียณของอาเซียนหลังจากที่มีการเปิดเออีซี” นพ.บุญชัย กล่าว

ส่วนโครงการที่มีความชัดเจนในเรื่องของกลุ่มเป้าหมายที่เป็นกลุ่มคนวัยเกษียณ ได้แก่ จีรัง เรสซิเดนซ์ อ.แม่ริม จ.เชียงใหม่ โครงการหมู่บ้านสุขภาพแบบองค์รวม มีเนื้อที่รวมประมาณ 100 ไร่ ซึ่งอยู่ในบลูโซน (Blue Zone) แห่งที่ 6 ของโลกตามหลักแห่งอายุวัฒนะ ซึ่งหมายถึงพื้นที่ที่มีสัดส่วนประชากรอายุยืนมากที่สุด โดยเป็นคนชราที่มีสุขภาพแข็งแรง มีอายุยืนยาวเฉลี่ย 80-100 ปี ที่ช่วยเหลือตัวเองได้ อาศัยอยู่รวมกันเป็นจำนวนมาก

นอกจากบ้านสไตล์วิลล่าหรูที่ออกแบบมาเพื่อรองรับความสะดวกสบายในทุกขั้นตอนของวัยเกษียณ จีรังยังมีโปรแกรมเพื่อสุขภาพองค์รวม ที่ดูแลป้องกัน ฟื้นฟู สภาวะของกาย อารมณ์ และจิตใจ พร้อมสิ่งอำนวยความสะดวก มีพี่เลี้ยงและทีมแพทย์พยาบาลดูแล

ทั้งหมดนี้คือตัวอย่างที่พักอาศัยที่จะเข้ามารองรับกับผู้สูงอายุที่จะเพิ่มมากๆ ในอนาคตอันใกล้นี้

 

หมั่นคอยดูแลหัวใจ

แก่แล้วต้องรู้จักวางตัววางใจ หมายถึง ต้องวางทั้งที่ตัว และต้องวางทั้งที่ใจ เรื่องของผู้สูงอายุ จะทำอย่างไรจึงจะเป็นหนุ่มสาวสองพันปี กินอย่างไร อยู่อย่างไร คิดอย่างไร ให้อภัยอย่างไร มีที่ยืนที่อยู่ในสังคมปัจจุบันนี้อย่างไร ศ.ดร.นพ.วิทยา นาควัชระ จิตแพทย์และผู้อำนวยการ สถาบันพัฒนาตนเองและนักบริหาร และคลินิกสุขภาพจิต แนะนำว่า คนที่ยิ่งแก่ยิ่งหนุ่มนั้นมีอยู่ หมายถึง สูงวัยแต่ไม่แก่ชรา สำคัญคือความคิด ถ้าคิดว่าตัวเองแก่ ก็จะแก่ไปจริงๆ ง่ายๆ แบบนั้น

คนสูงวัยสามารถประสบความสำเร็จได้ แถมประสบความสำเร็จในอัตราที่สูงกว่า และด้วยจำนวนที่มากกว่าคนหนุ่มสาว เรื่องนี้เป็นความจริงจากตัวเลขที่รวบรวมจากบุคคลผู้ประสบความสำเร็จทั่วโลก พบว่าคนที่มีอายุระหว่าง 60-70 ปี มีผลงานที่ประสบความสำเร็จ 35% คนที่มีอายุ 70-80 ปี มีผลงานที่ประสบความสำเร็จ 23% ขณะที่คนที่อายุน้อยกว่า 60 ปี ประสบความสำเร็จน้อยกว่านี้ และคนที่มีอายุน้อยกว่า 40 ปี การประสบความสำเร็จก็เป็นไปในเชิงของพละกำลัง (กีฬา) หรือกิจกรรมเท่านั้น

“ความหนุ่มสาวเหมือนดอกไม้สด บานแล้วก็เท่านั้น มิทันช้าก็โรยราเหี่ยวแห้ง ให้คิดเสียว่าเราเป็นเหล้าองุ่น ยิ่งเก็บยิ่งเก่า ยิ่งอยู่นาน ยิ่งหอมหวาน รสชาติดี”

แล้วทำอย่างไร จึงจะเป็นคนแก่แบบยิ่งอยู่ ยิ่งหนุ่มสาว 1.ให้ยอมรับสภาพการเปลี่ยนแปลง ให้ลดอีโก้ลง อย่าหลอกตัวเอง อะไรที่มากขึ้น เช่น เงินทอง ก็ให้ถ่อมตัว อะไรที่มีน้อย (พละกำลัง) ก็ต้องเจียมตัว ไม่ไปอวดเก่ง รู้จักไหว้วานคนอื่น เราเคยมีหน้าที่การงานยิ่งใหญ่ ก็อย่าคุยโวโอ้อวด จงลดอีโก้อย่างมีสติแล้วจะสบาย ไม่อย่างนั้นจะกลายเป็นมนุษย์ลุงมนุษย์ป้าให้เด็กๆ ขำช้ำหัวอก

2.ต้องตั้งใจที่จะมีชีวิตอยู่ จะทำให้เรารู้ตัว รู้สติ ประคองตัวอยู่ด้วยความสงบใจ คิดถึงสิ่งที่ดีในชีวิตของเรา ไม่นึกถึงสิ่งไม่ดี นั่นหมายถึงการอยู่กับปัจจุบันให้มาก ทำใจให้สงบระงับ ร่มเย็นและเป็นประโยชน์บ้าง (ไม่ต้องมาก เดี๋ยวเครียด)

3.สร้างบุคลิกที่ร่าเริง อย่าใส่กรอบชีวิตมากเกินไป ให้นึกถึงการเล่นบ้าง มีความเป็นเด็ก มีความเรียบง่ายในชีวิต อย่าต่อรองในเงื่อนไขการใช้ชีวิต กินง่าย อยู่ง่าย นอนง่าย ไปง่าย มีความยืดหยุ่น อดทนได้ แพ้ได้ชนะได้ เริ่มใหม่ได้ ทางใหม่หรือทางเก่าก็ได้ แต่ถ้าไม่ยอมแพ้เลย ยอมหักไม่ยอมงอ อย่างนี้จะแย่ สุขภาพจิตแย่ อารมย์แย่

4.มีจุดเป้าหมายที่สร้างสรรค์ เช่น รักตัวเอง นึกถึงความดีของตัวเองได้ ชื่นชมตัวเองได้ อะไรที่ล้มเหลวไม่ต้องคิด เกิดกำลังใจเรื่อยๆ คิดถึงความดีที่เราเคยทำ ฉันดีมาก เก่งมาก ชมตัวเอง ช่วยตัวเองในทุกด้าน ลดการพึ่งพาคนอื่นให้น้อย มองคนอื่นว่าเก่งมากดีมากเช่นกัน เรื่องไม่ดีของเขาก็ช่างเขา กรรมเวรของเขาเอง คาดหวังจากคนอื่นให้น้อย เขาช่วยก็โอเค เขาไม่ช่วยก็ไม่เป็นไร เพราะเรารักตัวเองได้ ดูแลตัวเองได้ ทุกอย่างจะดี มีความหวังไว้ตลอด

5.เรื่องเซ็กซ์จะลดลง ให้คิดว่าได้แค่ไหนก็แค่นั้น ไม่เช่นนั้นจะทุกข์เปล่าๆ เรื่องเซ็กซ์ในคนสูงอายุเป็นสังขารมารชนิดหนึ่ง ถ้าหมกมุ่นหรือไม่ยอมวาง ก็รังแต่ทุกข์ ใช้การออกกำลังกายช่วย

6.อย่าทำอดีตให้เป็นปัจจุบัน ทำอดีตให้เป็นอดีต อย่าตำหนิตัวเอง อย่านึกถึงความผิดพลาด จบแล้วจบไป เริ่มต้นใหม่ทุกวัน

7.สัมผัสธรรมชาติให้มากขึ้น หาเวลาใกล้ชิดกับหมู่ต้นไม้และสายน้ำ ซึ่งเป็นแหล่งปราณ (ชีวิต) หัดตัวเองให้ไปในอยู่ที่เหล่านั้น (บ่อยๆ หรือเท่าที่จะทำได้) ฝึกหายใจเข้าออกลึกๆ ช้าๆ 12 ครั้ง (12 ลมหายใจเข้า-ออก) หายใจเข้าคิดกับตัวเองว่า สุข หายใจออกคิดกับตัวเองว่า ยิ้ม สบาย เก่งมาก ดีมาก ฯลฯ วิธีนี้เป็นการทำสมาธิแบบเซ็น เน้นความสุขในปัจจุบันขณะ สมองได้ออกซิเจน ทำให้สดชื่น และจินตนาการที่ดี ทำให้หัวใจเบิกบาน

8.รักษามิตรภาพที่ดี รวมทั้งคบคนหนุ่มสาวไว้บ้าง

9.ดูแลสุขภาพ กินอาหารที่เหมาะสม ออกกำลังกาย ทำตัวให้สบาย ดูแลตัวเองเมื่อเจ็บป่วยรีบปรึกษาแพทย์

10.สนุกกับงานอดิเรกและกิจกรรมที่ทำให้แอ็กทีฟ เช่น ปลูกต้นไม้ เลี้ยงสัตว์ เดินทางท่องเที่ยว เล่นหมากรุก ฯลฯ

11.อย่าปล่อยตัว อย่าเชย ตามแฟชั่นบ้าง แต่ก็อย่าล้ำเกิน หลักคือความสะอาด ดูสะอาดและรักษาความสะอาด ถ้ามีโอกาสก็เดินทางท่องเที่ยว อาจฝึกภาวนาสมาธิ อ่านหนังสือ เข้าคอร์สฝึกอบรม (ที่ง่าย ๆ) ฯลฯ

12.แสดงความรักต่อเพื่อนมนุษย์ให้มากขึ้น มีจิตใจเพื่อสาธารณะ ฝึกตัวเองก่อนที่จะสายหรือตายก่อน วันนี้ฉันจะทำอะไรเพื่อเพื่อนมนุษย์ เป็นการยกระดับจิตใจและจิตวิญญาณของตัวเอง อาสางานกุศลบ้าง (แต่ถ้าไม่อยากทำ ก็ไม่ต้องทำ)

 “เตรียมตัว เตรียมใจ ก้าวสู่วัยสูงอายุ อยู่อย่างร่าเริง สรุปแล้วก็หัวเราะให้ดังๆ พูดสิ่งดี จำสิ่งดี เซลล์สมองก็สดชื่น แก่แล้วสำคัญที่เรารู้ตัว ตั้งใจใช้ชีวิต และมีสติ นี่คือทัศนะคติที่จะทำให้อายุน้อยกว่าอายุจริง มีคุณค่า มีประโยชน์ และมีความสุข”

ด้วยเทคโนโลยีที่ทันสมัย รวมทั้งบทเรียนจากอดีตในด้านต่างๆ ทำให้สังคมผู้สูงวัยไม่ใช่สิ่งที่น่ากลัว แม้ว่าอายุจะเพิ่มขึ้น แต่จะไม่มีใครแก่แล้วแก่เลย