ภาชนะปลูกไม้ดอกไม้ประดับยุคปัจจุบัน

โดย...ม.ล.จารุพันธ์ ทองแถม

คงปฏิเสธไม่ได้ว่าทุกวันนี้ชีวิตของเราเกี่ยวพันกับธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ แม้แต่ชีวิตในบ้านจะเป็นทาวน์เฮาส์หรือคอนโด บ้านเดี่ยวหรือบ้านแฝด เราต้องพยายามนำเอาธรรมชาติเข้าไว้ให้ใกล้ตัวเรามากที่สุด เพราะพืชพันธุ์ไม้ได้กลายเป็นปัจจัยที่ห้ารองไปจากอาหาร เสื้อผ้าเครื่องนุ่งห่ม และยารักษาโรค ด้วยเหตุนี้ภาชนะหรือกระถางที่ใช้ปลูกพืชพันธุ์ไม้ จึงเป็นสิ่งสำคัญซึ่งช่วยให้การปลูกพืชประสบผลสำเร็จ

หากเดินเข้าไปที่ฝ่ายสวนและไม้ดอกไม้ประดับตามศูนย์การค้าใหญ่ๆ หรือแม้แต่ริมถนนใกล้บางกรวย บางใหญ่ หรือสวนจตุจักร เราอาจพบภาชนะและกระถางปลูกไม้ดอกไม้ประดับหรือไม้ผลวางจำหน่ายอยู่อย่างหลากหลายขนาดและรูปทรง ภาชนะเหล่านี้มีทั้งที่เป็นดินเหนียว (ดินเผา) พลาสติก เซรามิก โลหะ ไฟเบอร์กลาส ไม้ และแม้แต่ใยมะพร้าวอัดกาวหล่อเป็นรูปกระถางก็มี ปัญหาก็คือภาชนะชนิดใดที่เหมาะจะใช้ปลูกพืชของเรามากที่สุด การที่จะตอบปัญหานี้ได้เราจำเป็นต้องทราบข้อดีข้อเสียหรือจุดเด่นจุดด้อยของภาชนะแต่ละประเภทเสียก่อน

ชาวโลกคุ้นกับกระถางดินเผามานาน เพราะดินเผาเป็นภาชนะปลูกเก่าแก่ที่สุดก็ว่าได้ ไม่ว่าจะเป็นกระถางกล้วยไม้ที่มีหลายรู หรือกระถางปลูกพืชทั่วไปที่มีรูระบายน้ำที่ก้นเพียงรูเดียว ขนาดของกระถางดินเผาแตกต่างกันตั้งแต่เล็กจิ๋วเท่าหัวแม่มือไปสู่กระถาง 3 นิ้ว 6 นิ้ว 8 นิ้ว 12 นิ้ว หรือกระถางเทอราคอตตาขนาดยักษ์ ข้อได้เปรียบของภาชนะดินเผาเหล่านี้คือ มันสามารถระบายอากาศได้ด้วยรูพรุนจิ๋วๆ มองด้วยตาเปล่าไม่เห็น ในเนื้อดินเผาทั้งอากาศและความชื้นอาจซึมผ่านด้านข้างของกระถางไปได้เสมอ ทำให้เครื่องปลูกแห้งได้อย่างทั่วถึงสม่ำเสมอกันโดยตลอด ซึ่งมีผลดีแก่รากต้นพืชทำให้ไม่แฉะมากเกินไป อย่างไรก็ตามกระถางดินเผามีข้อด้อยอยู่หลายประการเช่นกันคือ หนัก แตกง่าย ใช้ไปสักระยะมักเกิดตะไคร่น้ำจับเขียวไม่น่าดู นอกจากนี้ปัจจุบันกระถางดินเผามักมีราคาสูงกว่ากระถางพลาสติก ทั้งนี้เพราะกรรมวิธีการผลิตและวัตถุดิบนั่นเอง

ผู้ปลูกเลี้ยงไม้ดอกไม้ประดับทั่วโลกนิยมใช้กระถางพลาสติกเพราะน้ำหนักเบา มีหลากสี ขนาดและรูปร่างมีให้เลือกมากมาย สีของกระถางพลาสติกทั่วไปที่นิยมกันมาก ได้แก่ สีขาว สีดำ สีเขียว และสีน้ำตาลอมแดง สีของภาชนะปลูกอาจมีความสำคัญ เพราะภาชนะปลูกที่มีสีดำย่อมทำให้อุณหภูมิของวัสดุปลูกสูงกว่าภาชนะสีขาว ดังนั้นย่อมทำให้การเจริญของพืชในเขตหนาวดีขึ้นด้วย รูปทรงกระถางพลาสติกมีทั้งทรงกลม ทรงสี่เหลี่ยม ส่วนช่องทางระบายน้ำมีทั้งแบบรูเดี่ยวที่ก้นหรือสี่รู ซึ่งช่วยให้การระบายน้ำดีขึ้น นับเป็นของดีสำหรับพืชซึ่งต้องการเครื่องปลูกที่ไม่อุ้มน้ำมากนัก กระถางพลาสติกนั้นไม่มีรูพรุนที่เนื้อกระถาง ดังนั้นเมื่อเครื่องปลูกแห้ง เครื่องปลูกจึงแยกตัวออกจากผิวกระถางด้านข้างทำให้เราจำต้องปรับวิธีการให้น้ำเสียใหม่ โดยเมื่อรดน้ำกระถางหมดแล้วควรรดน้ำซ้ำอีกครั้งหนึ่ง ที่ทำเช่นนี้เพราะภายในเครื่องปลูกที่จับตัวกันนั้นยังไม่อุ้มน้ำหรือแม้แต่เปียกน้ำอย่างทั่วถึงเสียด้วยซ้ำ ดังนั้นจึงต้องรดน้ำให้เปียกเครื่องปลูกจนทั่วถึง

กระถางพลาสติกสำหรับปลูกกล้วยไม้และพืชอิงอาศัยอื่นๆ มีทั้งทรงกลม และรูปสี่เหลี่ยม รูระบายน้ำอาจมีลักษณะเป็นช่องกว้างเพื่อให้รากอากาศของพืชงอกออกไปได้อย่างสะดวก ไม่คดงออยู่ภายในกระถางซึ่งจะทำให้รากเน่าเสียหายได้ ภาชนะบางประเภทถูกออกแบบให้มีจานรองพลาสติกติดอยู่ที่ก้นเพื่อให้รองรับน้ำส่วนเกินที่ไหลออกจากรูระบาย ส่วนขอบกระถางพลาสติกรวมทั้งกระถางดินเผาซึ่งใช้ปลูกพืชอิงอาศัยแบบไม้แขวนนั้น ผู้ผลิตจะเจาะรูไว้สำหรับร้อยลวดแขวน โดยมีทั้งแบบ 3 รู และ 4 รู

กระถางเคลือบหรือภาชนะเซรามิกนั้นยิ่งมีทรวดทรงหลากหลายยิ่งขึ้นไปอีก โดยขึ้นอยู่กับนักออกแบบที่จะดีไซน์ให้มีรูปแบบใดก็ได้ ภาชนะเซรามิกในต่างประเทศอาจออกแบบให้มีรูปร่างสีสันถูกใจลูกค้าที่เป็นเด็ก โดยเฉพาะอย่างยิ่งถาดปลูกกระบองเพชรอาจทำเป็นรูปไดโนเสาร์น่ารัก หรือสัตว์อื่นๆ เช่น นก เป็ด กระต่าย จิงโจ้ ช้าง ฮิปโปโปเตมัส ยีราฟ ฯลฯ ภาชนะเหล่านี้มักเป็นภาชนะก้นตื้นปลูกพืชที่มีรากไม่ลึกมากนัก ดังนั้นจึงต้องเตรียมเครื่องปลูกให้ถูกต้องและเหมาะสม ภาชนะเคลือบหรือเซรามิกมักถูกออกแบบให้ไม่มีรูระบายที่ก้นภาชนะ ดังนั้นการรดน้ำจึงมักเป็นสาเหตุให้รากพืชในภาชนะนั้นๆ เน่า ต้นไม้ไม่เติบโต เหี่ยวเฉา ใบเหลือง ทิ้งใบ และอาจตายไปเลยก็ได้ วิธีที่ดีคือปลูกพืชในภาชนะดินเผาขนาดเล็กกว่า จากนั้นจึงยกลงซ้อนกันลงไปในภาชนะเคลือบหรือภาชนะเซรามิกนั้น

อีกวิธีคือใช้เศษกระถางแตกและก้อนถ่านหุงข้าวชิ้นเล็กๆ วางไว้ที่ก้นภาชนะเคลือบซึ่งก้นตัน ไม่มีรูระบายน้ำ จากนั้นจึงใช้ทรายหยาบรองก้นภาชนะให้สูงขึ้นมาให้ได้สัดส่วนกับความสูงของภาชนะ จากนั้นจึงใส่เครื่องปลูกลงไป วิธีนี้ช่วยให้พืชปลอดภัยหากคนปลูกและดูแลพืชรดน้ำให้มากเกินพอ

ในกรณีของภาชนะโลหะและไฟเบอร์กลาสก็เช่นเดียวกับภาชนะเคลือบหรือเซรามิก ซึ่งต้องระมัดระวังเรื่องการปลูกพืชลงไป วิธีที่ปลอดภัยควรปลูกพืชในภาชนะดินเผาขนาดเล็ก และยกวางซ้อนลงไปภายในจะปลอดภัยดีที่สุด

หากผู้อ่านที่เป็นนักปลูกไม้ดอกไม้ประดับให้การดูแลรักษาพืชอย่างถูกต้อง จะใช้ภาชนะปลูกแบบใดก็ไม่มีปัญหาหรือเกิดข้อแตกต่างมากนัก สิ่งสำคัญยิ่งกว่าเรื่องของกระถางก็คือ การให้ความรักความเอาใจใส่แก่ต้นพืชของเราบ้าง โดยคิดเสียว่าพืชก็คือสิ่งมีชีวิตเช่นเดียวกับคนและสัตว์ ต่างกันอยู่ที่ว่ามันไม่อาจเอ่ยปากพูดหรือเรียกร้องอะไรจากเจ้าของได้เลย ไม้ประดับซึ่งปลูกไปแล้วตั้งแต่หนึ่งปีขึ้นไป ควรได้รับการเปลี่ยนวัสดุปลูกตัดแต่งราก และกิ่งใบที่แห้งหรือผิดรูปผิดร่างออกเช็ดล้างขัดถูผิวใบให้สดใสเป็นมัน และตรวจดูอาการโรคแมลง จากนั้นจึงจัดปลูกลงไปใหม่ในภาชนะเดิมหลังจากขัดล้างทำความสะอาดผิวภาชนะให้สะอาด