“เตียวเสี้ยน” เฟินงามจากยูนนาน

โดย...หม่อมหลวงจารุพันธ์ ทองแถม

“นางเตียวเสี้ยน” เป็นชื่อเรียกสตรีผู้เลอโฉมนางหนึ่งจากนิยายจีนเรื่อง “สามก๊ก” อันลือลั่น ผู้เขียนตั้งชื่อดังกล่าวให้กับเฟินชนิดหนึ่ง ซึ่ง ดร.ปิยเกษตร สุขสถาน เก็บมาให้จากแคว้นยูนนาน ประเทศจีน ประมาณปี 2547-2548 เฟินชนิดนี้มีความสวยงามแปลกตา เพราะมีใบด่างเป็นริ้วเหลืองสลับบนพื้นสีเขียวสด คล้ายเสือลายพาดกลอน ใบหนารูปคล้ายใบหอกกว้าง ชื่อทางพฤกษศาสตร์คือ Neolepisorus ovatus variegatus จัดอยู่ในวงศ์ Polypodiaceae แต่แยกอยู่ในวงศ์ย่อย (sub family) Lepsisorioideae Ching และสกุล (Genus) ใหม่คือ Neolepisorus Ching เมื่อได้ต้นพันธุ์มาแล้ว จึงให้คุณอนุพันธ์ สุรินทรังษี เจ้าหน้าที่โครงการเฟิน ซึ่งประจำอยู่ที่สถานีเกษตรหลวงอินทนนท์เป็นผู้ดูแลรักษา เพื่อปลูกเลี้ยงขยายพันธุ์โดยการเพาะสปอร์หรือแยกต้นขยายกอแยกต้นเพิ่มปริมาณต่อไปตามธรรมเนียมที่ปฏิบัติกันมา

ลิปิซอรัสในจีน

จากการสำรวจในเกาะไต้หวัน มีการค้นพบเฟินสกุลนี้ประมาณ 7 ชนิด แต่ในปัจจุบันคาดว่าจำนวนน่าจะขึ้นไปสูงกว่า 10 ชนิดแล้วก็เป็นได้

สำหรับในแคว้นยูนนานมีการพบเฟินสกุลลิปิซอรัส เช่น Lepisorus contonrtus (christ) Ching, L. macrosphaerus (Bak) Ching และอื่นๆ

ลักษณะทั่วไปของเฟินนางเตียวเสี้ยน (Neolepisorus ovateis) (Bedd) Ching f. variegatus Zhu.

 

ลำต้นเป็นเหง้ายาว ส่วนกว้างประมาณ 2-2.5 มม. ผิวปกคลุมด้วยเกล็ดสีน้ำตาล ใบเป็นใบเดี่ยว ใบรูปร่างแบบรูปไข่หรือรูปหอก ปลายใบแหลม กว้าง 4-5 ซม. ยาว 10-15 ซม. พื้นใบสีเขียวเข้มส่วนระหว่างเส้นใบหลักด้านข้างมีแถบเขียวอมเหลืองพาดอยู่ตลอดทั้งใบ ปลายเส้นใบหลักด้านข้างแตกเป็นกิ่ง 2-3 กิ่ง เส้นใบหลักสีเขียวเข้ม ก้านใบชูขึ้นสูง 5-8 ซม. ส่วนบนมีครีบแคบๆ ต่อไปยังตัวใบ ขอบใบเรียบ ซอไรรูปกลม ขนาดใหญ่เกิดกระจัดกระจายไม่เป็นระเบียบ ซอไรสีสนิมเหล็ก

เฟินเตียวเสี้ยนส่วนใหญ่พบในจีน ญี่ปุ่น และอินโดจีน ในมาดากัสการ์พบชนิดเดียว ส่วนใหญ่พบตามพื้นดินหรือหิน

เมื่อครั้งที่เจ้าหญิงอเล็กซานดรา (Princess Alexandra The Honourable Lady Ogilvy) พระราชอาคันตุกะส่วนพระองค์ของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ เสด็จเยือนสวนรวบรวมและจัดแสดงพันธุ์เฟินเขตร้อนและกึ่งเขตร้อน ณ บ้านขุนกลาง ต.บ้านหลวง จ.เชียงใหม่ ในวันที่ 10 พ.ย. 2551 พระองค์ท่านทรงสนพระทัยเฟินเตียวเสี้ยน ซึ่งเป็นเฟินหายากจากยูนนาน พวกเราเตรียมการที่จะถวายเฟินชนิดนี้อยู่แล้ว แต่เกิดความลังเลใจเนื่องจากปลูกอยู่ในกระถางเซรามิกเคลือบสีขาวมีน้ำหนักค่อนข้างมาก แต่พระองค์ท่านทรงโปรดต้นเฟินเตียวเสี้ยนมาก ดังนั้นเมื่อทูลมอบเฟินกระถางนี้จึงแนะนำให้ท่านถอดกระถางออก แต่เจ้าหญิงทรงอุ้มเฟินเตียวเสี้ยนขึ้นทั้งกระถางให้ผู้ติดตามเสด็จได้เห็นโดยทั่วกัน พร้อมกันนั้นผู้เขียนได้ถวายรายงานถึงที่มาที่ไปของเฟินชนิดนี้พอสังเขป

เฟินเตียวเสี้ยน (Diao Xian) เป็นชื่อที่เราตั้งขึ้นตามชื่อของนางในวรรณกรรมจีน เรื่องสามก๊ก ในหนังสือชื่อเฟินของยูนนานในจีน (Yunnan Ferns of China) โดย Jiao Yu (Yu Jiao) และ Li Chengsen (ChengSen hi) ตีพิมพ์โดย Science Press เมื่อ ค.ศ. 2001 กล่าวถึงถิ่นฐานของเฟินเตียวเสี้ยนว่าพบทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ของยูนนาน โดยขึ้นอยู่กับผาหินหรือลำต้นไม้ในป่าโปร่ง ระดับสูงตั้งแต่ 600-2,100 ม. จากระดับน้ำทะเล สำหรับต้นพันธุ์ที่ได้มาแต่เดิม ดร.ปิยเกษตร สุขสถาน เป็นผู้ได้มาเพียงเหง้าเดียว แต่เมื่อนำมาปลูกบนสถานีเกษตรหลวงอินทนนท์ในปี 2540 ปรากฏว่าเจริญเติบโตปรับตัวได้ดีจนสามารถตัดชำขยายพันธุ์ได้น่าพอใจ แต่เดิมนั้นเราเข้าใจว่าเฟินชนิดนี้เป็น Mutated Clone ทำให้สปอร์เป็นหมันไม่อาจเพาะเลี้ยงให้งอกจนเกิด prothallus หรือ sporophyte ขึ้นมาได้

เจ้าหญิงอเล็กซานดราทรงเล่าว่า ท่านมีโรงปลูกพันธุ์ไม้หลังคากระจก (glasshouse) และท่านจะนำเอาเฟินเตียวเสี้ยนที่ได้ไปเลี้ยง จากนั้นจะแบ่งให้สวนคิว (Kew Garden) ซึ่งท่านตรัสถามผู้เขียนว่า เคยไปคิวการ์เด้นหรือยัง ผู้เขียนกราบทูลตามจริงว่า เคยไปมา 2 ครั้ง รวมทั้งวิสเลย์การ์เด้นที่มีชื่อเสียงอีกด้วย

หลังจากที่เจ้าหญิงอเล็กซานดรากลับไปแล้ว ในวันที่ 27 ม.ค. 2552 ผู้เขียนได้รับจดหมายฉบับหนึ่งจากพระราชวังบักกิ้งแฮม ผู้เขียนจดหมายฉบับนี้นำคำขอบคุณจากเจ้าหญิงและส่งข่าวให้ทราบถึงเฟินเตียวเสี้ยนว่ามีความเป็นอยู่อย่างดีที่บ้านของพระองค์ในเซอเรย์ (surrey) และพระองค์ไม่ลืมเหตุการณ์ที่ได้มาเยือนเรือนเฟินในโครงการหลวงที่ดอยอินทนนท์

ผู้เขียนจำได้ว่าก่อนเจ้าหญิงจะเสด็จกลับ พระองค์กล่าวกับผู้เขียนว่า “ฉันเห็นว่าเฟินในโรงเรือนนี้ดูสวยงามสดชื่น แข็งแรงสมบูรณ์ดี” และพระองค์มั่นใจว่า ตัวผู้เขียนเองก็คงจะมีความสุขอยู่กับเฟินเหล่านี้ด้วย

บทส่งท้าย

วันที่ 28 ก.ค. 2553 ได้รับข่าวที่น่ายินดีของเฟินเตียวเสี้ยนว่าบัดนี้คุณอนุพันธ์สามารถเพาะสปอร์จนงอกเป็นต้น sporophytes ได้สำเร็จในที่สุด นับเป็นครั้งแรกในประเทศไทยหลังจากเดินทางมาไกลจากยอดเขาในยูนนาน และอาศัยอยู่ในโครงการหลวงมานานเกือบสิบปีแล้ว