เฟินสมุนไพรในเมืองแขก (1)

โดย...ม.ล.จารุพันธ์ ทองแถม

ระหว่างการเดินทางไปเก็บเฟินและพันธุ์ไม้อื่นๆ ในหลายท้องที่ของอินเดีย ทั้งตอนเหนือของนิวเดลี อาลาฮาบัต รวมถึงเกาะซีลอน หรือศรีลังกา ในปัจจุบัน ทำให้ได้เห็นการใช้พืชพื้นเมืองในการประกอบอาหารและใช้เป็นยาไม่เฉพาะแต่สองประเทศนี้เท่านั้น ระหว่างการเดินทางไปเนปาลได้ไปเยี่ยมชมผลการรวบรวมพืชสมุนไพรในสวนพฤกษศาสตร์ตอนเหนือของกรุงกาฐมาณฑุ (Katmandu) และพบปะพูดคุยกับเจ้าหน้าที่สวนพฤกษศาสตร์ คือ คุณลักษมี ทำให้ได้ข้อมูลเป็นวัตถุดิบที่ใช้เขียนเรื่องเกี่ยวกับเฟินที่ใช้เป็นพืชยาและพืชอาหาร นอกเหนือจากเฟินประดับ ซึ่งเราคุ้นกันดีในกรุงเทพฯ

เราได้เห็นเฟินและพืชใกล้ชิดกับเฟินอีกหลายชนิด อยู่ตามป่าดิบเขาที่ได้รับน้ำฝนที่กระจายตัวลงมาจากเทือกเขาหิมาลัยทางเนปาล แต่ในศรีลังกานั้น ปริมาณน้ำฝนจะมีอยู่สม่ำเสมอและสูงขึ้นเมื่อได้รับอิทธิพลจากลมมรสุมในมหาสมุทรอินเดีย คือ อ่าวเบงกอล ภูเขาสูงหลายลูกในทามิลนาดู (Tamilandu) ที่มีเฟินหนาแน่นกว่าทางตะวันออก ได้แก่ พาลนี (Palni) 1,880 ม. อนายมูดี (Anaimudi) 2,695 ม. อกาสติยามาลัย 1,869 ม. ดอดดาเบตตา (Doddabetta) 2,673 ม. และมาหาบาลีชวาห์ (Mahabaleshwar) 1,087 ม. ลืมบอกไปว่าทะเลที่อยู่ทางทามิลนาดู ด้านตะวันตกเป็นทะเลอาเรเบียน ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของมหาสมุทรอินเดียนั่นเอง

เฟินสมุนไพรและเฟินที่ใช้เป็นผักในเมืองแขกที่กล่าวมาทั้งหมดสามารถเขียนอย่างสรุปเรียงตามชื่อสกุลของเฟินได้ดังนี้

ปรงทอง ปรงไข่ (Acrostichum aureum)

ชื่อเป็นปรง แต่จริงๆ เป็นเฟินที่ขึ้นอยู่ตามชายป่าโกงกางหรือตามปากอ่าว เขตน้ำกร่อย พบทั่วไปในไทย อินเดีย ศรีลังกา พม่า ฟิลิปปินส์ แม้แต่ในสหรัฐอเมริกาตอนใต้ เช่น ฟลอริดา แต่อาจเป็นคนละชนิดกับเมืองไทย แขกในอินเดียใช้น้ำคั้นจากรากและลำต้นทาแผลและแผลน้ำร้อนลวก บางคนใช้เป็นยาขับพยาธิ และรักษาโรคดีซ่านในเมืองจีน น้ำคั้นจากใบใช้เป็นยากำจัดเชื้อรา นับว่าใช้ประโยชน์กว้างขวางในเอเชีย นอกเหนือจากจะเห็นว่าเฟินชนิดนี้เป็นตัวป้องกันการชะล้างพังทลายจากคลื่นลมในอ่าวเบงกอลได้ดีมาก

เฟินก้านดำกระจอกจิก (Adiantum capillus – veneris)

แขกใช้เป็นยาจิบแก้ไอ ยาแก้อักเสบ ยาลดไข้ ยาช่วยระบาย และยาเสริมสุขภาพเส้นผม (Hair Tonic) โดยมีคุณสมบัติต่อต้านมะเร็ง ยาเสริมพลังเพศ ยาต่อต้านแบคทีเรีย ต่อต้านเชื้อราและต่อต้านไวรัส ดูแล้วไม่น่าเชื่อว่าเฟินก้านดำที่สวยงามและพบในเมืองไทยจะมีคุณสมบัติกว้างขวางขนาดนี้ แต่ทั้งหมดที่กล่าวมาได้รับคำยืนยันจากการวิเคราะห์หลายสถาบันของยุโรปและสหรัฐอเมริกา โดยมีผลิตภัณฑ์ออกจำหน่ายในยุโรปอย่างกว้างขวาง

หางนาคบก (Adiantum caudatum)

เราพบเฟินก้านดำชนิดนี้ได้ในป่าดิบชื้น ตามหน้าผาหิน โดยมันจะส่งไหลและแทงลำต้นใหม่ขึ้นมา ซึ่งเรียกกันว่า walking fern ใบหางนาคบกหากสกัดโดยการต้มหรือแช่ใน ethyl alcohol จะให้สารประกอบที่ช่วยสมานบาดแผลได้ดีและเร็ว

 

ว่านกีบแรด (Angiopteris evecta)

ใบว่านกีบแรดสกัดออกใช้ลดอาการปวดบวม ตกเลือด สปอร์ใช้บำบัดโรคเรื้อนและโรคผิวหนังบางประเภท

Asplenium polydon var. bipinnatum

ใบเฟินชนิดนี้ใช้ในการบำบัดโรคเนื้องอกและมะเร็ง

กูดกวาง (Ceratopteris thalictroides)

ใบกูดกวาง ซึ่งเป็นเฟินชายตลิ่งในเมืองไทย ใช้บดสกัดน้ำคั้นทาแผลรักษาโรคผิวหนัง

Christella parasitica (วงศ์ Thelypteridaceae)

เฟินที่หาได้ยากสกุลนี้มีอยู่ราว 50 ชนิด กระจายพันธุ์อยู่ในเอเชียเขตร้อนและแอฟริกา สำหรับเฟินชนิดนี้ชาวบ้านใช้รักษาโรคเกาต์ (Gout) และบำบัดข้อปวดบวมจากรูมาตอย

หัสดำ (Cyathea gigantea)

พบทั้งอินเดียและไทย ชื่อเดิมคือ Alsophila gigantea พบที่ดอยสุเทพในป่าดิบเขาระดับสูงประมาณ 1,000 ม. นอกจากนี้พบทางภาคตะวันออกและภาคใต้ของไทย ในอินเดียใช้ใบมาบดเอาน้ำคั้นรักษาโรคปวดบวม เหง้าใช้เป็นยารักษาอาการปวดบวมจากงูพิษกัด

กระแตไต่ไม้ (Drynaria guercifolia)

พบทั่วไป เหง้ารสขมใช้เป็นยาลดปวดบวม ใช้ได้ผลดีมากกับการรักษาไมเกรนและใช้ขับพยาธิ เป็นยาจิบ บำบัดการปวดบวมตามข้อ

เฟินสกุลลิ้นกุรัม (Pyrrosia)

หลายชนิดใช้ลดอาการปวดบวม บรรเทาอาการเส้นพลิก ตะคริว ลดความเจ็บปวดในหลายกรณี

เฟินสกุล Dryopteris

ใช้น้ำคั้นจากใบและรากต้มรับประทานวันละ 2 ครั้ง แก้พิษงูกัดและทาแผลป้องกันการติดเชื้อ เหง้าบดเป็นผงกินกับน้ำ 2 ครั้งต่อวัน ใช้บรรเทาอาการปวดบวมตามข้อ (รูมาติสซึม) น้ำคั้นจากรากใช้รักษาโรคท้องร่วงจากเชื้อบิด

หญ้าหางม้า (Equisetum)

ใช้รักษาอาการกระดูกแตก กระดูกเคลื่อน

หญ้าเงือก (Isoetes coramandeliana)

ใช้น้ำคั้นในการรักษาโรคดีซ่านและตับอักเสบ