เป็นเล่นไป ใครๆ ก็เสี่ยง! อัลไซเมอร์

โดย...ชมดาว / ภาพ : คลังภาพโพสต์ทูเดย์

ยุคนี้เป็นสังคมของผู้สูงวัย เมื่อคนอายุยืน โรคภัยต่างๆ ก็ตามมา โดยเฉพาะโรคอัลไซเมอร์ที่เพิ่มขึ้นถึง 3 เท่าตัว ความชุกของโรคสมองเสื่อมมีจำนวนสูงอย่างชัดเจนมากเมื่อมีอายุมากกว่า 65 ปี และจำนวนความชุกจะเพิ่มขึ้นเท่าตัว ในทุกๆ ช่วงอายุ 5 ปีที่เพิ่มขึ้น ถึงแม้โรคสมองเสื่อมจะเกิดขึ้นได้ในทุกช่วงอายุ แต่โดยรวมแล้วพบได้น้อยในผู้ที่อายุน้อยกว่า 65 ปี

คนไทยสมองเสื่อมเพิ่ม

สำหรับโรคสมองเสื่อมอัลไซเมอร์ เป็นโรคสมองเสื่อมชนิดที่พบมากที่สุด กลุ่มผู้ป่วยส่วนใหญ่คือผู้สูงอายุ จากสถิติโลกพบได้ในผู้สูงอายุ 60 ปีขึ้นไป ร้อยละ 10 ปัจจุบันมีผู้ป่วยทั่วโลกประมาณ 33.9 ล้านคน คาดว่าจะเพิ่มเป็น 3 เท่าในอีก 40 ปีข้างหน้า ประเทศไทยขณะนี้มีผู้สูงอายุ 60 ปีขึ้นไปทั้งหมด 8.3 ล้านคน คาดว่าจะมีผู้ที่มีความเสี่ยงเป็นโรคนี้ประมาณ 8.3 แสนคน และคาดการณ์ว่าเพิ่มความรุนแรงขึ้น เพราะเริ่มพบผู้ป่วยขยายมายังกลุ่มคนที่อายุต่ำกว่า 60 ปีด้วย โดยเฉพาะกลุ่มผู้ที่ป่วยด้วยโรคที่นำไปสู่ความผิดปกติของหลอดเลือด ได้แก่ โรคหลอดเลือดหัวใจ เบาหวาน โรคความดันโลหิตสูง และไขมันสูง

ลำดับการดำเนินของโรคจะเป็นการเสื่อมสลายของเซลล์ประสาทอย่างช้า แต่จะเป็นไปอย่างต่อเนื่อง และมีความแตกต่างระหว่างบุคคล คือ ผู้ป่วยอัลไซเมอร์ระยะเดียวกัน ไม่จำเป็นต้องมีอาการแบบเดียวกันเสมอไป อาจมีอาการขึ้นๆ ลงๆ ได้ และการดำเนินโรคช้าเร็วต่างกันได้ขึ้นกับผู้ป่วยแต่ละคน โดยเฉลี่ยผู้ป่วยส่วนใหญ่จะมีชีวิตอยู่ได้นานประมาณ 320 ปี โดยเฉลี่ยที่ประมาณ 8 ปี ขึ้นกับระยะเมื่อได้รับการวินิจฉัย และภาวะสุขภาพทางกายโดยรวมของผู้ป่วยด้วย

อาการที่พบเป็นอาการหลงลืมที่จะเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ จากหลงลืมเรื่องใหม่ๆ ที่เพิ่งเกิดขึ้น ไปจนถึงไม่สามารถเรียนรู้สิ่งใหม่ๆ ได้ ถามคำถามเดิมซ้ำๆ เล่าเรื่องเดิมซ้ำๆ นึกคำพูดหรือประโยคไม่ออก เรียกชื่อสิ่งของผิด สับสนเรื่องเวลา สถานที่ อาจมีอารมณ์หงุดหงิด ซึมเศร้า วิตกกังวล ระแวง เห็นภาพหลอน อาการเหล่านี้จะเป็นมากขึ้นเรื่อยๆ จนมีผลกระทบต่อการดำเนินกิจวัตรประจำวัน

หากตรวจพบเร็วและรีบรักษาก็จะช่วยชะลอความเสื่อมได้ โดยอาจใช้ยาช่วยชะลอ ที่สำคัญที่สุด คือ การป้องกันไม่ให้สมองเสื่อมเร็วขึ้น เช่น ควบคุมอาหาร ให้ระดับน้ำตาล ไขมัน และความดันเป็นปกติ โดยเฉพาะรายที่เป็นโรคสมองเสื่อมจากโรคหลอดเลือดสมอง และการกระตุ้นสมองโดยใช้กิจกรรมบำบัด เช่น ฝึกความจำด้วยการเล่นเกมจับคู่

ขี้ลืมธรรมดาหรือว่าสมองเสื่อม

นพ.เหมริน พิพัฒน์ผจง อายุรแพทย์ระบบประสาทและสมอง โรงพยาบาลนครธน กล่าวว่า สมองเสื่อมคือภาวะที่ผู้ป่วยมีการเสื่อมของการทำงานของสมองทั้งหมด ซึ่งจะมีผลทำให้ผู้ป่วยมีปัญหาเกี่ยวกับความจำ ความรอบรู้ มีการเปลี่ยนแปลงในพฤติกรรมและบุคลิกภาพของผู้ป่วยรายนั้นๆ สมองเสื่อมไม่ใช่เป็นภาวะที่พบได้ทั่วไปเมื่อคนเราสูงอายุ ภาวะสมองเสื่อมเป็นโรคที่เกิดในคนนั้นๆ คนสูงอายุทั่วไปอาจจะมีการลืมได้บ้าง แต่ว่าลืมแล้วก็จำได้ อาจจะนึกไม่ออกว่าเราเอาของไปวางไว้ที่ไหน แต่ก็รู้ว่าเราต้องไปวางไว้แน่ๆ จำได้ว่าเราถือมาแต่เอาไปวางไว้ที่ไหน แล้วเราก็หาดูว่าเราเอาไปวางไว้ที่ไหน

แต่ผู้ป่วยสมองเสื่อมสิ่งเหล่านี้ผู้ป่วยจะจำไม่ได้เลยว่าหยิบของนี้มา หรือจำไม่ได้เลยว่ามีการทำกิจกรรมต่างๆ เกิดขึ้น เช่น จำไม่ได้ว่ารับประทานอาหารไปหรือยัง จำไม่ได้ว่าเพิ่งกินไปประเดี๋ยวนี้ การลืมใหญ่ๆ แบบนี้เป็นลักษณะของผู้ป่วยสมองเสื่อม

นอกจากนั้น ผู้ป่วยจะมีการปลี่ยนแปลงทางบุคลิกภาพร่วมด้วย คือ แต่ก่อนเคยมีบุคลิกภาพอย่างหนึ่ง อาจจะเป็นคนแต่งตัวสวยงาม ดูแลตัวเองอยู่เสมอ เมื่อมีอาการเปลี่ยนแปลงทางสมอง ผู้ป่วยจะไม่สนใจตัวเอง ไม่ดูแลตัวเอง ให้ไปทำผมสระผมก็ไม่ไป บางรายไม่ยอมอาบน้ำ อาจมีการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมที่โกรธเกรี้ยว ก้าวร้าว รุนแรง หรือในทางกลับกันบางคนกลับยิ้มหรือหัวเราะตลอดเวลา ทั้งที่ไม่ใช่เรื่องขำ อย่างนี้เป็นลักษณะของสมองเสื่อม

ส่วนคนที่ขี้ลืมเอาของไปวางแล้วจำไม่ได้ว่าไปวางที่ไหน จอดรถอย่างรวดเร็วลงรถเดินออกไปแล้วจำไม่ได้ว่าตัวเองล็อกรถหรือยัง ต้องเดินกลับมาดู การฝึกตัวอยู่เสมอจะทำให้การลืมลดลง

 

เช็กโรคด้วยตนเอง

มูลนิธิโรคอัลไซเมอร์แห่งประเทศไทย พัฒนาโปรแกรมการตรวจคัดกรองผู้เสี่ยงเป็นโรคอัลไซเมอร์เป็นผลสำเร็จครั้งแรกในประเทศไทย สามารถตรวจผ่านเทคโนโลยีการสื่อสารประเภทสมาร์ทโฟน เช่น ไอแพด และโทรศัพท์ระบบแอนดรอยด์ เพื่อให้ผู้ดูแลผู้สูงอายุและผู้สูงอายุ และผู้ป่วยโรคเรื้อรังอื่น เช่น เบาหวาน ความดันโลหิตสูง มองเห็นชัดเจนและตรวจประเมินได้ด้วยตนเองตลอด 24 ชั่วโมง ให้ประชาชนตรวจประเมินความเสี่ยงของผู้สูงอายุในบ้านว่ามีความเสี่ยงมากน้อยเพียงใด โดยดาวน์โหลดฟรีจากเว็บไซต์มูลนิธิอัลไซเมอร์ฯ www.alz.or.th และเว็บไซต์ทีเซลส์ ที่ www.tcels.or.th

แบบคัดกรองที่ใช้เป็นแบบทดสอบเบื้องต้น มีคำถาม 11 ข้อ เช่น ชอบถามคำถามเดิมซ้ำๆ หรือไม่ หลงลืมบ่อยหรือไม่ ดูซึมลง เศร้าหมอง หรือร้องไห้บ่อยกว่าเดิมหรือไม่ หงุดหงิด อารมณ์เสียบ่อยขึ้น ช่างสงสัย เริ่มได้เห็น ได้ยิน เชื่อในสิ่งที่ไม่เป็นจริง หรือเริ่มมีปัญหาเรื่องทิศทางหรือไม่ หากผลการตรวจพบว่ามีอาการตั้งแต่ 4 คะแนนขึ้นไป แสดงว่าอยู่ในกลุ่มเสี่ยง ขอให้รีบรับการตรวจเพิ่มเติมจากแพทย์ผู้เชี่ยวชาญที่โรงพยาบาลใกล้บ้าน

ดูแลด้วยความรักและเข้าใจ

โชคดีที่ฟ้ายังมีทางเลือกให้โรคอัลไซเมอร์ เปิดโอกาสให้ผู้ป่วยที่แม้จะหลงลืม แต่ยังมีความสามารถที่โรคนี้ไม่สามารถทำลาย คือ ความสามารถในการรับรู้ และส่งต่ออารมณ์ความรู้สึกถึงความรักและห่วงใยที่มีระหว่างผู้ป่วยกับคนใกล้ชิดได้ ใครที่เคยได้ดูหนังเรื่อง The Notebook หนังรักโรแมนติกที่เกี่ยวกับโรคอัลไซเมอร์ที่ซาบซึ้งกินใจ แม้ผู้ป่วยอาจไม่รู้ว่าคนตรงหน้าเป็นใคร แต่ก็สามารถรับรู้ถึงความรัก ความห่วงใยที่ส่งมาให้ได้ และผู้ป่วยเองก็สามารถส่งความรู้สึกกลับคืนไปได้ หรืออีกเรื่องที่สื่อได้ตรงใจไม่แพ้กันก็คือ Away from Her ที่หนังชี้ถึงผลกระทบของโรคต่อคนใกล้ชิดได้ดีที่สุด

การดูแลผู้ป่วยอัลไซเมอร์จำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องมีความรู้ ความเข้าใจในเรื่องโรค และอาการแสดงพฤติกรรมต่างๆ ที่เกิดขึ้นกับผู้ป่วย รวมทั้งผลกระทบที่เกิดขึ้นและการดูแลที่เป็นพิเศษ ผู้สูงอายุ 60 ปีขึ้นไป ควรรับประทานอาหารให้ครบ 5 หมู่ หลีกเลี่ยงจากมลพิษ และรับประทานอาหารที่มีประโยชน์ต่อสมอง โรคสมองเสื่อมสามารถป้องกันได้ด้วยอาหารหลายชนิด เช่น ผักและผลไม้ที่มีวิตามินอี วิตามินซี ซึ่งมีอยู่มากในผักและผลไม้จำพวกมะเขือเทศ แครอต และผักโขม นอกจากนี้แล้วดีเอชเอซึ่งเป็นกรดไขมันที่มีในไขมันจากปลาทะเล ก็ยังช่วยเสริมสร้างความแข็งแรงให้กับโครงสร้างของเซลล์สมองได้อีกด้วย

 

วิธีป้องกันสมองเสื่อม

ข้อควรปฏิบัติเพื่อป้องกันและหลีกเลี่ยงอาการสมองเสื่อมในชีวิตประจำวัน

1.งดเครื่องดื่มที่มีส่วนผสมของแอลกอฮอล์ทุกชนิด เพราะฤทธิ์ของแอลกอฮอล์จะส่งผลต่อสมอง

2.ระวังเรื่องการใช้ยา ไม่ควรรับประทานยาสุ่มสี่สุ่มห้า

3.ระมัดระวังการเกิดอุบัติเหตุที่ส่งผลกระทบกระเทือนศีรษะ

4.ผู้สูงอายุที่เดินลำบากควรมีคนดูแล

5.เมื่อเข้าสู่วัยสูงอายุควรหมั่นไปตรวจสุขภาพเป็นประจำทุกปี และไม่ควรลืมเจาะเลือดเพื่อตรวจหาโรคเบาหวาน และโรคไขมันในเลือดสูง

6.ตรวจเช็กความดันเลือดสม่ำเสมอ หากพบว่าเป็นความดันโลหิตสูงก็ต้องปฏิบัติตนตามที่แพทย์สั่งอย่างเคร่งครัด เพราะมีผลกระทบต่อภาวะสมองเสื่อมได้

7.ควรออกกำลังกายเป็นประจำ

8.ควรหากิจกรรมที่ทำให้ผ่อนคลายความตึงเครียด เช่น อ่านหนังสือ ฟังเพลง ดูโทรทัศน์

9.เมื่อสังเกตว่าตนเองเริ่มมีอาการหลงๆ ลืมๆ ผิดปกติ หรือมีอาการบ่งชี้อื่นๆ รีบไปพบแพทย์ผู้สูงอายุทันที

การรักษาโรคอัลไซเมอร์

การรักษามีความสำคัญ อัลไซเมอร์เป็นโรคที่รักษาไม่หายขาด ผู้ป่วยต้องการการดูแลที่ถูกต้องอย่างใกล้ชิด เริ่มตั้งแต่การให้เวลาผู้ป่วยในการตอบคำถามหรือการตอบสนองกับสิ่งรอบข้าง เนื่องจากผู้ป่วยจะเชื่องช้าลงจากการทำงานของสมองที่เสียไป ควรจะช่วยให้ผู้ป่วยคลายความวิตกกังวล โดยบอกขั้นตอนทีละลำดับช้าๆ จะทำให้ผู้ป่วยอารมณ์ดีขึ้น ดูแลผู้ป่วยอย่างใกล้ชิด ดูแลปรับสภาพแวดล้อมให้เหมาะสมกับความสามารถของผู้ป่วยที่ถดถอยลง