กระดูกแขวนคอ ......

โดย...วีระณัฐ โรจนประภา[[email protected]] มูลนิธิบ้านอารีย์ ภาพ คลังภาพโพสต์ทูเดย์

บรรพบุรุษไทยเรามักชอบมีคำพังเพย หรือวลีสวยๆ ที่ไว้คอยพูดสอนเตือนใจลูกหลานรุ่นหลังอยู่มากมาย หากไล่เรียงกันจริงๆ เชื่อว่าน่าจะมีครอบคลุมครบทุกช่วงการใช้ชีวิต และทุกสถานการณ์ไม่ว่าจะยามดี ยามร้าย ยามเศร้า ประสบทุกข์ ยามสุขเกษมสันต์ ปู่ย่าเราจะมี คำเตือน คำให้กำลังใจเสมอ

ขณะที่บางคำมีครบทั้งวิธีการและการปฏิบัติ เช่น “อยู่บ้านท่านอย่านิ่งดูดาย ปั้นวัวปั้นควายให้ลูกท่านเล่น” หมายถึงให้มีสำนึกกับบุญคุณของบ้านที่เราอาศัย ทำตัวเป็นประโยชน์กับเขา อาจเป็นในระดับย่อย อย่างเป็นลูกจ้างในบ้านก็อย่าสักแต่ทำแค่ตามหน้าที่ที่ได้รับมอบหมาย แต่ควรดูว่าอะไรที่พอเป็นประโยชน์แม้ท่านไม่สั่งก็ควรทำ ด้วย หรือระดับใหญ่ อย่างเป็นประชาชนในประเทศ ก็คือ ไม่ใช่รอรับแต่สิทธิ แต่ต้องทำหน้าที่ด้วย และหน้าที่นั้นก็ไม่ใช่แค่เพียงที่ระบุไว้ในกฎหมาย แต่เป็นหน้าที่ของสมาชิกในสังคมที่คอยสงเคราะห์ ช่วยเหลือสังคมที่เราอาศัยอยู่ด้วย

ขณะที่บางคำเป็นตัวอย่างการใช้ชีวิตทั่วไป เช่น “น้ำขึ้นให้รีบตัก” คือ สอนให้คนที่อยู่ช่วงปากน้ำรีบตักน้ำจืดสำรองไว้บริโภคก่อนที่น้ำเค็มที่ขึ้นมาจะละลายจนทำให้น้ำกร่อย คำนี้แรกได้ยินเหมือนเป็นเรื่องของความเห็นแก่ตัว แต่จริงๆ ไม่ใช่ เป็นเรื่องของภูมิปัญญาท้องถิ่นที่ผู้เฒ่า ผู้แก่ท่านหมั่นสังเกตจนเข้าใจธรรมชาติของ น้ำเค็มจากทะเล กับน้ำจืดจากแม่น้ำเมื่อมา กระทบกันกลายเป็นน้ำกร่อยที่ใช้งานไม่ได้ จึงเกิดเป็นคำเตือนลูกหลานว่า เมื่อน้ำ (ทะเล) ขึ้นให้รีบตักน้ำ (จืด) เก็บไว้ใช้จะได้ไม่เดือดร้อน มิใช่เรื่องของการสอนให้ละโมบโลภมากดั่งที่มักเข้าใจกัน

ขณะที่บางคำก็เหมือนเตือนให้ระวัง แต่ไม่ได้บอกวิธีจัดการไว้ให้ตรงๆ ออกแนวบ่นไปเรื่อย อย่างคำว่า “ทำคุณไม่ขึ้น” ซึ่งสะท้อนถึงการที่คนพูดทำบุญ สร้างคุณแก่ใคร แต่กลับไม่ได้รับการตอบแทนดั่งที่ควรจะได้รับ การตอบแทนนี้ไม่ใช่หมายถึงชดเชยเป็นตัวเงินหรือผลประโยชน์ แต่มักเป็นในเรื่องของความรู้สึก ความซาบซึ้ง หรือจะเรียกว่า “ความกตัญญู” คือรู้คุณท่าน ไม่ถึงกับเป็น “กตเวทิตา” คือการตอบแทนคุณ อย่างใครให้ข้าวปลาเรากินมีบุญคุณเราต้องนึกถึงบุญคุณนั้น อาจไม่ต้องไปหาข้าวปลามาใช้คืน แต่ความเคารพนอบน้อม หรือการตระหนักรู้ถือความเอื้อเฟื้อของผู้ช่วยนั้นถือเป็นรากเหง้าสำคัญของสังคม จนหากมีใครสักคนละเลยไม่นึกถึงหรือทำเฉยเมย สังคมจะรู้สึกเป็นเรื่องใหญ่ เพราะเราไม่เคยมีใครปฏิบัติแบบนั้น

แต่สมัยนี้ดูเรื่องทำนองนี้จะเห็นกันดาษดื่น ตอนเดือดร้อนนี่กราบกรานกันอย่างเป็นเทพเจ้า แต่พอได้รับความช่วยเหลือจนพ้นสภาพทุกข์ยากนั้นแล้วก็ทำเป็นไม่สนใจ ไม่เห็นหัวกัน เรื่องแบบนี้เกิดขึ้นกับใครก็ได้แต่ทำใจ พร้อมกับหยิบยืม คำโบราณนี้มาปลอบใจตนว่าตนเป็นคนทำคุณกับคนไม่ขึ้น อันหมายลึกไปถึงเรื่องให้ปล่อยวางไปเสีย คิดเสียว่าเป็นกรรมเก่าที่เราคงเคยเนรคุณกับคนที่ช่วยเราไว้เช่นนี้เหมือนกัน จะได้ไม่คิดแค้นอะไรต่อให้ลุกลาม

นอกจากคำว่า “ทำคุณไม่ขึ้น” แล้วยังมีอีกวลีที่แรงกว่า คือไม่เพียงไม่สำนึก ไม่ตอบแทน แต่ยังทำให้เกิดความเดือดร้อนแก่ผู้ช่วยเสียด้วย วลีนั้นก็คือ “เนื้อไม่ได้กิน หนังไม่ได้รองนั่ง เอากระดูกมาแขวนคอ” ใครเจอเช่นนี้มักสาหัสละครับ ทำใจไม่พอ ยังต้องตามมาแก้กระดูกที่ถูกแขวนคอไว้ด้วย ที่เห็นมากๆ ก็อย่างเรื่องของการไปค้ำประกันให้ใคร ของก็ไม่ได้ใช้ แต่ยังต้องมาใช้หนี้สินแทนคนใช้เสียอีก ได้ยินว่าบางทีคนกู้เปรมปรีดิ์ เสวยสุขกับทรัพย์นั้น แต่คนค้ำต้องมาก้มหน้าทำงานหาเงินมาใช้หนี้ที่ไม่ได้ก่อ ดูคนอื่นเสพสุขจากทรัพย์ของตัวไป เจอแบบนี้ทำไงดี? ก็ต้องทำใจให้ดีกว่าเดิมครับ ไม่เพียงคิดว่าเป็นกรรมเก่าของเรา แต่คิดไปเลยว่าดีแล้ว โดนแบบนี้ก็ดีแล้ว จะได้ใช้ๆ กันไปให้หมดเวรหมดกรรมสักที มันคงผูกมานานหลายภพชาติจนกลายเป็นทำคุณกับคนไม่ขึ้น มาชาตินี้โดนเรียกกลับไปเสียให้หมดๆ ชาติต่อๆ ไปจะได้ทำคุณกับคนขึ้นเสียที ดีเสียอีกที่เราได้ใช้กรรมเก่านี้ของเรา ในขณะที่เป็นมนุษย์ที่ยังมีหลักคำสอนทางศาสนาไว้ให้พึ่งพิง ไว้ให้ทำใจ ลองนึกดูหากกรรมนี้ไปส่งผลตอนเราไม่มีคำสอนใหัยึดเหนี่ยวชีวิตเราจะทรมานเคียดแค้น ทุรนทุรายแค่ไหน

ขณะที่คนเนรคุณเราก็ให้อภัยไป คิดเสียว่าชดใช้หนี้กรรมของเราหมดแล้ว ส่วนกรรมของเขาก็ปล่อยให้เขาไปใช้ต่อแบบที่เราโดนเขาทำนี้เอง ยิ่งเราช่วยเขาด้วยความบริสุทธิ์ใจเท่าไหร่ แล้วโดนเนรคุณมากแค่ไหน ยิ่งต้องสงสารแกมสมเพชที่เขาจะต้องชดใช้หนักหนาเป็นทับทวีคูณตามความบริสุทธิ์ของเราด้วย และที่ได้แน่ๆ เลย คือเป็นบทเรียนเราเองที่ต่อไปจะได้ไม่เซ็นค้ำประกันให้ใครง่ายๆ หรือช่วยใครโดยไม่รอบคอบอีกต่อไปครับ

คนไทยมีคำไทยที่คอยทั้งแนะ ทั้งสอน ทั้งปลอบให้ชีวิตเรามีความสุขที่สุดอยู่ครบถ้วนแล้ว ภูมิใจที่ได้เกิดเป็นคนไทยครับ!