แต่ง (ตัว) ‘อักษรไทย’ ให้ก้าวทันสมัยนิยม

โดย...พุสดี สิริวัชระเมตตา / ภาพ : คลังภาพโพสต์ทูเดย์ และวีรวงศ์ วงศ์ปรีดี

ขึ้นชื่อว่า “ตัวอักษร” ไม่ว่าจะเป็นภาษาไหน นอกจากจะทรงอานุภาพในฐานะเป็นตัวกลางถ่ายทอดความคิด ความรู้สึก หรือข้อมูลใดๆ แล้ว เชื่อหรือไม่ว่า “ตัวอักษร” ซึ่งเกิดการประกอบของเส้นต่างๆ เพียงไม่มากนี้ ยังมีอิทธิพลมหาศาลที่จะช่วยส่งต่อรสนิยม ความรู้สึก และอารมณ์ของผู้ส่งสารโดยที่ไม่ต้องมีคำบรรยาย หรือวงเล็บต่อท้าย

ปัญหาคือ หลายต่อหลายครั้งมนุษย์เราเพิกเฉย และลดทอนความสำคัญของตัวอักษรให้เป็นเพียงพระรอง หรือตัวประกอบในงานเขียนต่างๆ เท่านั้นเอง

ตัวอย่างหนึ่งที่สะท้อนความสำคัญของตัวอักษรได้อย่างลุ่มลึกและกินใจนี้มาจากบล็อก anuthin.org สะท้อนความพยายามของเด็กชายคนหนึ่งในนิยายเรื่อง Great Expectation ของ ชาร์ลส ดิกคินส์ เด็กคนนี้ที่ไม่เคยเห็นหน้าพ่อหรือแม่ และไม่มีรูปถ่ายของพ่อและแม่เลย เขาจำต้องจินตนาการใบหน้าของพ่อแม่จากหลักหินจารึกหน้าหลุมศพ แม้จะฟังดูไร้เหตุผล แต่รูปแบบตัวหนังสือหน้าหลุมศพของพ่อก็ทำให้ลูกชายคนนี้จินตนาการไปว่าพ่อน่าจะเป็นผู้ชายท่าทางน่ากลัว ตัวใหญ่ มีใบหน้าเป็นสี่เหลี่ยมกับลอนผมสีดำ ส่วนแม่นั้นดูจากตัวอักษรที่สลักชื่อน่าจะเป็นหญิงบอบบางและขี้โรค

อย่างไรก็ตาม บทสรุปข้างต้นนี้อาจไม่มีความจริงอยู่เลย แต่อย่างน้อยก็สะท้อนอิทธิพลบางอย่างของตัวอักษรให้ชัดเจนขึ้น...

 

ปลุกพลังที่ซ่อนอยู่ในตัวอักษร

สุดสัปดาห์ท่ามกลางการเมืองร้อนระอุ ประเทศไทยมีงานสัมมนาวิชาการ “อักขรศิลป์นานาชาติ กรุงเทพฯ” ซึ่งจัดขึ้นโดยความร่วมมือของบริษัทคัดสรร ดีมาก และสถาบันเกอเธ่ กรุงเทพฯ เพื่อพัฒนาอุตสาหกรรมการออกแบบของไทยให้มีบทบาทเทียบเคียงกับนานาชาติ และเป็นจุดเริ่มต้นสำหรับผู้ที่มีความสนใจในการออกแบบและจัดวางตัวอักษร ได้พบปะและแลกเปลี่ยนความรู้ โดยมีนักออกแบบตัวอักษรชื่อดังระดับโลก รวมถึงนักออกแบบชาวไทยที่จะมาบรรยายถึงหัวใจและความสำคัญของการออกแบบตัวอักษร

พอล บานส์ นักออกแบบชั้นนำของประเทศอังกฤษ ผู้ซึ่งเคยออกแบบตัวอักษรให้กับองค์กร National Trust ของประเทศอังกฤษ และออกแบบตัวอักษรบนเสื้อให้กับทีมฟุตบอลอังกฤษ อีกทั้งหนังสือพิมพ์เดอะ การ์เดียน ของอังกฤษ ยังจัดให้เป็น 1 ใน 50 นักออกแบบที่ดีที่สุดของสหราชอาณาจักร ยืนยันว่าตัวอักษรมีความสำคัญมากกว่าแค่บอกข้อมูล แต่ยังสะท้อนภาพลักษณ์ของแบรนด์ และอารมณ์ที่ผู้ส่งต้องการแฝงไปกับตัวอักษรได้ ยิ่งกว่านั้น ตัวอักษรกับผู้คนในยุคนี้เกี่ยวพันกันอย่างแยกไม่ออก ตัวอักษรไม่ได้อยู่แต่ในหนังสือ แต่ยังอยู่ในวิถีชีวิตที่สมาร์ทโฟนเข้ามาในชีวิตคนเรามากขึ้น

“ตอนที่ผมร่วมเป็นที่ปรึกษาให้กับนิตยสารชื่อดังอย่างวอลเปเปอร์ และฮาร์เปอร์ บาซาร์ ผมต้องเข้าใจธรรมชาติของนิตยสารทั้ง 2 ฉบับ เพื่อเลือกนำฟอนต์มาใช้ให้ถูกต้องกับสิ่งที่นิตยสารต้องการจะบอก อย่างวอลเปเปอร์เป็นนิตยสารลักซ์ชัวรี่ มีวางขายในหลายประเทศ ก็ต้องเลือกฟอนต์ที่สะท้อนคอนเซปต์นั้น ขณะที่ฮาร์เปอร์ บาซาร์ เป็นนิตยสารแฟชั่น ความงาม ก็ต้องเลือกฟอนต์ที่สะท้อนความเป็นผู้หญิง ดูสวยงาม อีกข้อที่สำคัญคือ ตัวอักษรก็เหมือนแฟชั่น มีการเปลี่ยนแปลงตลอดเวลา ตัวอักษรที่ดูสวยในวันนี้ อีก 5 ปีอาจดูแล้วไม่สวยเหมือนเดิม เพราะฉะนั้นก็ต้องคอยเปลี่ยนให้ทันสมัย”

 

ถามถึงเทรนด์ตัวอักษรที่น่าจะอินเทรนด์ พอล ตอบว่า ยากที่จะกำหนดลงไปให้แน่ชัด เพราะตัวอักษรก็เหมือนแฟชั่น มีการเปลี่ยนแปลงตลอด แฟชั่นบางอย่างที่เคยนิยมในอดีตก็อาจจะกลับมานิยมอีก แต่สำหรับฟอนต์บางตัวอย่างเฮลเวทิกาที่อินเทรนด์ตลอดกาลนั้น พอล บอกว่า เป็นเพราะฟอนต์เหล่านี้ได้รับความนิยมมานาน ทำให้เป็นที่ไว้วางใจของผู้ที่จะนำมาใช้ อย่างไรก็ตาม พอล ยอมรับว่าความเห็นทั้งหมดเป็นเพียงมุมมองของเขา ในฐานะคนที่เกิดและเติบโตมาในสังคมตะวันตก

“ถ้าให้ผมมาทำฟอนต์ภาษาอื่นอย่างภาษาไทย ผมว่าคงต้องคิดหนักเหมือนกัน ผมคงตื่นเต้นที่จะได้ออกแบบตัวอักษรภาษาที่ผมอ่านไม่ออก ไม่รู้ความหมาย แต่ผมว่าคงจะไม่ดีนัก เพราะถ้าผมไปออกแบบชุดตัวอักษรหนึ่งให้ดูน่ารัก แต่เนื้อหาเป็นเรื่องซีเรียส ยกตัวอย่างถ้าคุณไปโรงพยาบาลแล้วเจอป้ายหรือเอกสารใช้ฟอนต์การ์ตูน คุณคงคิดว่านี่คุณหมอกำลังวินิจฉัยอาการของคุณแบบเล่นๆ หรือเปล่า (หัวเราะ)”

นอกจากตัวอักษรบนสื่อสิ่งพิมพ์ที่คุ้นชินกันแล้ว พอล ในฐานะที่เคยมีโอกาสออกแบบตัวเลขบนเสื้อนักบอลทีมชาติอังกฤษ บอกเล่าประสบการณ์ครั้งสำคัญนี้อย่างอารมณ์ดี ฟุตบอลเป็นกีฬาที่ทำให้คนจำนวนมากมารวมตัวกันได้อย่างน่าประหลาด เขาเองตอนที่ได้รับโจทย์ให้ออกแบบตัวเลขนั้น ก็ต้องคำนึงถึงปัจจัยหลายอย่าง แน่นอนว่าต้องถูกกฎของฟีฟ่า และเป็นไปตามความต้องการของลูกค้า ซึ่งต้องการสร้างเอกลักษณ์ให้กับแบรนด์ของตัวเอง

“แต่สิ่งสำคัญ คือ ผมจะออกแบบอย่างไรให้ตัวอักษรนี้ทำหน้าที่ของมันได้อย่างเต็มประสิทธิภาพ นั่นคือตัวเลขและชื่อนักกีฬาต้องชัดเจน เวลาที่กรรมการจะแจกใบเหลืองหรือใบแดง จะได้มองเห็นได้ชัดเจน เวลาที่ต้องฉายภาพนักกีฬาบนหน้าจอสกรีน ซึ่งจะจับภาพในระยะเวลาสั้นๆ เพียงไม่กี่วินาที เช่นเดียวกับการออกแบบงานอื่นๆ ที่ต้องคำนึงถึงการมองในหลายๆ องศา จากระยะใกล้ไกล ปัจจัยเรื่องสี ช่องว่าง ที่อาจมีผลต่อการมองเห็น”

 

รวมพลังสร้างวัฒนธรรมของชาติ

กระนั้นก็ตาม พอล เชื่อว่าถึงเวลาแล้วที่แต่ละประเทศควรจะหันมาใส่ใจ พัฒนาชุดตัวอักษรของตัวเอง เพราะการพัฒนาชุดตัวอักษรก็ถือเป็นส่วนหนึ่งในการพัฒนาคุณภาพชีวิตในสังคมไปในตัว กล่าวคือ ถ้าสังคมไหนมีชุดตัวอักษรที่ดี การสื่อสารในสังคมก็จะเป็นไปอย่างมีประสิทธิผล ถึงอาชีพนักออกแบบตัวอักษรจะเป็นเพียงส่วนเล็กๆ ในการช่วยสังคม ไม่เหมือนหมอที่สามารถช่วยชีวิตคน แต่การเป็นส่วนเล็กๆ ก็ถือว่าเป็นความภาคภูมิใจ

สอดคล้องกับ ดร.ยองเจลี นักออกแบบและนักวิจัยของสถาบันออกแบบตัวอักษรภาษาเกาหลี กล่าวว่า ตลาดของการออกแบบตัวอักษรนั้นค่อนข้างใหญ่และมีเม็ดเงินมหาศาล อย่างในเกาหลีเองมีมูลค่าถึง 10 ล้านเหรียญสหรัฐ (ราว 317 ล้านบาท) และเขามองว่าการพัฒนาอักษรเกาหลีนั้นยังใหม่อยู่มาก ยังต้องได้รับการพัฒนาอีกมาก ดังนั้นเขาจึงสนับสนุนการประชุม หรืองานนิทรรศการที่เปิดโอกาสให้นักออกแบบที่สนใจเรื่องตัวอักษรได้มาพบปะกัน เขาบอกว่าในเกาหลียังมีเพียงการจัดการประชุม การจัดนิทรรศการนั้น ยังไม่มีการจัดการสัมมนาเชิงวิชาการแบบในประเทศไทย แต่อย่างน้อยก็เป็นอีกก้าวสำคัญที่ช่วยสร้างการรับรู้เรื่องความสำคัญของตัวอักษร

“ผมคิดว่าเกาหลีเองไม่ได้มีแต่สาวๆ จากวง Girl Generation เป็นจุดขาย แต่ยังมีตัวอักษรเก่าแก่ของเรา ซึ่งเป็นวัฒนธรรมที่น่าภาคภูมิใจ ถามว่าการทำงานแบบนี้มองในแง่มูลค่าทางเศรษฐกิจ สำหรับคนผลิตฟอนต์เองอาจไม่คุ้ม แต่มองในแง่ว่าได้ช่วยพัฒนาคุณภาพชีวิตคนในสังคม ได้มีตัวอักษรดีๆ ใช้ ไม่ต้องดาวน์โหลดฟอนต์ผิดกฎหมายมาใช้ ผมว่ามันคุ้มค่า”